ГӀалгӀай абат
ГӀалгӀай абат (да) — абат. Арахецаш хиннад 1920-гӀча шерашка. Лоаман АССР Совнаркомо 1922 шера тушола бетта 14 дийнахьа декрет арадаьккха, Наркомпроса тӀадилла хиннад: «хӀанз гӀалгӀай, нохчийи, хӀирийи абаташ арахеца дӀадолале», хӀаьта «гӀалгӀай, нохчийи, хӀирийи ишколашка классе леладе юкъе а даха уж» аьнна[1].
Хьалхара Цокинаькъан Мухтара абат «Qijnarij abat «Cheaxarxo» яхаш («Букварь для взрослых «Красный пахарь»). Дийша ца хилар дӀадоаккхача пункташка дешаш хиннача кхийнарашта хетадаь хиннад из. Царех цхьадолчарна ӀотӀаяздеш хиннад «дийша ца хилар дӀадоаккхача ишколашта» е «дешара хьалхара книжка»[1].
Кхыдола абат Оахаранаькъан А. а, Озанаькъан А. а, Байсаранаькъан Идрисаца цхьана яздаь хиннад «ABAT. DESAR CA XOVCARI SKOLESTA» яхаш цӀи йолаш. ТайпанцӀерашта лохе яздаьд «Бригада преподавателей Ингдетколонии». Из арахийца хиннад 1933 шу чакхдоаллаш Буро тӀа хиннача гӀалгӀай Сердало зарбанче, 20 эзар тираж а йолаш. Из абат а латиний алапашца оттадаь хиннад. Иштта цу шерра арахийца хиннад Оахаранаькъан А. яздаь дола абат а[1].
Латиний графика тӀа хинна тӀехьара абаташ, Овшанаькъан Мухьмада яздаь, 1938 шера арахийца хиннад. ЧИАССР Исполкома президиумо 1938 шера бекарга бетта 23 дийнахьа постановлени тӀаийцай «О переводе Чечено-Ингушской письменности с латинизированного алфавита на основу русского алфавита» яхаш. 1939 шера цу Овшанаькъан Мухьмада яздаь дола абаташ хьалха мо доацаш хӀанз кириллица тӀа (эрсий алапата тӀа) арадоахаш хиннад[1].
Абаташта тӀехьа дешара хетадаь дола хьалхара кинижкаш а арадала доладеннад. Царех да 1928 шера Малсаганаькъан Зоврбикеи Цокинаькъан Мухтареи арахийца дола «Хьалхара китаб. Абат дийшачул тӀехьа» яхаш. Иштта царех лоархӀаш да 1932 шера Буро тӀа арадаьнна дола Байсаранаькъан Идрисеи Шадинаькъан М. яхачои яздаь дола кинижка «Qhona pioner. 1-ca serara desara kiniska» («Юный пионер. Книга для чтения первого года обучения»)[1].
Белгалдаккхар
Литература
- Ингушетия: популярная иллюстрированная энциклопедия / Сост. Я. С. Патиев; науч. ред. М. Г. Цароева, Т. Х. Матиев. — Магас : «Сердало», 2023. — 816 с. — ISBN 978-594452-185-9.