ГӀалгӀай паччахьалкхен мохктахкара музей
| ГӀалгӀай паччахьалкхен Малсаганаькъан Х. Т. цӀерагӀа мохктахкара музей | |
|---|---|
 | |
| Йилла таьрахь | 1972 |
| Основатель | Мальсагов, Туган Хаджимохович[d] |
| Адрес | Россе Федераци, ГӀалгӀайче, Наьсаре |
| Директор | Саганаькъан М. З. |
| Сайт | igmkri.ru (эрс.) |
ГӀалгӀай паччахьалкхен Малсаганаькъан Х. Т. цӀерагӀа мохктахкара музей (эрс: Ингушский государственный музей краеведения имени Т. Х. Мальсагова) — 1972-ча шера Ӏойилла, 1993-ча шера хӀанзарча дарже яьнна Наьсарера товшхала учреждени.
Тархьар
1972-ча шера[1] (кхыча хоамашта тӀагӀолла ― 1973-ча шера)[2] Малсаганаькъан Хьажимоха Тухана Сийлахь-Боккхача Даьхен ТӀема доакъашхошта хетаяь, ше гуладаьча хоамий ларда тӀа хьайийлай къаман музей[2]. Экспонаташ гулъе волавеннав Сибаре волча хана (1943—1957). ГӀалгӀай Мехка цӀавеначул тӀехьагӀа цо хӀара юрта чуувтташ вӀашагӀтехад документаш[3].
1978-ча шера музея цӀи хийцай «Наьсарера тӀема а къахьегама а сийлен музей — Нохч-ГӀалгӀай мохктахкара музея филиал» аьнна. Къаманна эшаш, тархьар гучадоаккхаш, тӀема доакъашхой бокъо чӀоагӀъеш хиннаб музея болх, хӀана аьлча дукха тӀемахой цӀи ца йоаккхаш биса хиннаб ГӀалгӀай къам мехках даккхар бахьан долаш[2].
1990-ча шера музея болх бе йолаеннай Ӏойиллачун цӀерагӀа, из валалехьа ворхӀ шу хьалха. ГӀалгӀай Республика хьахинначул тӀехьагӀа 1993-ча шера бекарга бетта Наьсарен тӀемеи къахьегамеи музеях хьаяьй Малсаганаькъан Х. Т. цӀерагӀа ГӀалгӀай паччахьалкхен мохктахкара музей[2], этнографи а археологи а юкъейихьай цун балха́[3].
Белгалонаш
Музея коллекцена юкъе я 40 эзар лораяра единиц, царех ах— керттера лорадара фонд я[1].
Музеяра залаш:
- ГӀалгӀай Мехка археологически оахкамашкара корадаьраш лорадара йола арехологе зал. Цу зале лораеш я 796—797 шерашка хьаяь йола Сулейма аьрзе хьисапе теник; 2013-ча шера копи хьаденнад Эрмитажа ГӀалгӀайчен мехкада Евкуранаькъан Юнусбека хьадехарца[1].
- ГӀалгӀай къаман Ӏадаташ, вахар, пхьоал гойташ йола этнографе зал. Зале лорадеш да А. А. Артемьева «Навеки с Россией» яха сурт[4].
- ГӀалгӀай шоллагӀча Дунен тӀема юкъе дакъа лоацаш хиларах тешалдеш йола «Сийлахь-Боккха Даьхен ТӀом гӀалгӀай къаман вахаре» яха зал[4][3].
Музея филиалаш я:
- Мужечера С. Орджоникидзе цӀерагӀа йола музей в селе Мужичи[5]
- Фуртоуг юртара Ӏоахаранаькъан Гапура цӀенах яь музей[6].
Кулгалхой
- 1972—1983: Т. Х. Мальсагов
- 1983—1985: М. Зангенаькъан
- 1985—1990: М. Гадаборшенаькъан
- 1990—хӀ. х.: М. З. Саганаькъан
Белгалдаккхар
- ↑ 1 2 3 Абдуганиев et al., 2022, оа. 209.
- ↑ 1 2 3 4 Кринко Е. Ф. Роль национальных музеев Северного Кавказа в сохранении культурного наследия региона // Наследие веков. — 2016. — № 4 (8). — С. 26—27.
- ↑ 1 2 3 Дзарахова З. М.-Т. Научно-просветительская деятельность музеев Ингушетии (1920—1992) // Материалы Международной научно-практической конференции «Актуальные проблемы кавказоведения в XXI веке», посвященной 165-летию Ч. Э. Ахриева. — Назрань, 2015. — С. 58—60.
- ↑ 1 2 Абдуганиев et al., 2022, оа. 210.
- ↑ Абдуганиев et al., 2022, оа. 210—211.
- ↑ Абдуганиев et al., 2022, оа. 211.
Литература
- Абдуганиев Н. Н., Аргасцева С. А., Болдырев Ю. Ф., Сагов М. З., Разаков В. Х., Чекалина Н. Е. Ингушский музей краеведения в системе ценностей и традиций народа // 30 лет Республике Ингушетия: Исторические вехи и перспективы развития : Материалы международной научно-практической конференции. — Магас, 2022. — С. 207—212.
- Дзуматова З. Р. Деятельность Ингушского научно-исследовательского института краеведения и Музея (по материалам газеты «Сердало») // Роль государственной политики в создании Ингушской письменности : к 100-летию ингушской письменности и газеты «Сердало» : материалы Всероссийской научно-практической конференции (с международным участием). — Магас, 2023. — С. 24—30.
ТӀатовжамаш
- igmkri.ru (эрс.) — музея керттера мазаоагӀув