Доалара цӀердешаш
Доалара цӀе́рдеша́ш (эрс: Имя собственное) — цхьан тайпарча хӀамашта юкъе къаьстта цхьа хӀама белгалйоаха цӀердешаш да.
Доалара дешаш Ӏомадеча Ӏилман даькъах ономастика (гӀа: цӀерай кхоачам[1]) оал. Онамастико духьала увттаду цӀердешаел совгӀа доалара мел дола дешаш доалара мел доацацарашта, апеллятивашта. Юкъара дешаш духхьал цӀердешаех оал. Доалара цӀердешаш доккхача алапаца язду. ГӀалгӀай Ӏилманхочо Куркъанаькъан Солсбика Аламбика ший «Основные вопросы лексикологии ингушского языка» яхача монографе тӀа онамастика доккха дакъа хетадаьд. Цо къаьстта тахкад этнонимикацеи, теонимикацеи, фиктонимецеи, антропонимецеи, топонимицеи дувзаденна хаттараш. Аламбика белгалдаьккхад хьатӀаийца цӀераш цӀенача гӀалгӀай цӀерел дуккха дукхагӀа йолга, антропонимашта юкъе цар доккхагӀа дола дакъа дӀалоацалга. Цхьайола цӀераш омоноварианташ йолаш хул: Масала, Мухьаммад, Мухьмад, Мага, Мамед, Мадина, Мади, Маднат, Маддан.
Ономолексемаш тайп-тайпарча овлаех латт:
Акхабосе (акха (эрс: дикий),(босе эрс: склон)), ДухьаргиштӀе (Духьаргиш (эрс: ткацкие станки), тӀе (дештӀехье)), Кхаькхале (кхаь (эрс: три), кхаьле (эрс: селение)), Бартабосе (барт (эрс: согласие), босе (эрс: склон)), ЦхаралтӀе (цхарал (эрс: сеть)), Хьарапхье (Хьара (эрс: на мельнице), пхье (эрс: поселение)).
Доалара цӀердешай тайпаш
• антропонимаш (тайпан, наьха цӀераш): Ахьмад, Лейла, ЦӀолой, Оздой, Малсаганаькъан;
• зоонимаш (хьайбаех-оакхарех йоаха цӀераш): Марта, Марац, Борз, Долли, Гудар, Къулац;
• топонимаш (паччахьалкхений, нах бахача моттигий, лоамий цӀераш): ГӀалгӀайче, Бешлоам, Маьттлоам, Аьлте-Юрт, Эбарг-Юрт, Буро, МагӀалбик, Шолжа-ГӀала, Эса чӀож;
• космонимаш (седкъӀилман цӀераш): Сахула седкъа, къулбехье, малхбузе, Боккха Пхьу, Садов седкъа, Солса ГебагӀа, Ча Токхадаь Никъ, Чухье ГӀаьр, Дардза Къонгаш, Ийскогбарг, Кайран Седкъа, Маьлха ков;
• хрематонимаш (журналий, газетий, книжкай цӀераш): «Сердало» газет, «Лоаман Ӏуйре» журнал, «Беке къонгаш» роман, «СелаӀад» берий журнал;
• фиктонимаш: Наьрта Оарстхо, Колой КӀант, Цаген, Сеска Солса;
• гидронимаш (хиний, Ӏамий, фордий цӀераш): Шолж, Тийрк, Эс, Ӏаьржа форд, Алмазхий, Нилхий, Аьге форд, Лаьттан Юкъе́ра форд, Ӏарбий форд [2].
Хьажа иштта
• ЦӀердош
Белгалдаккхар
- ↑ Кодзоев, 2023, оа. 328.
- ↑ Гандалоева, 2023, оа. 328.
Литература
- Гандалоева А. З. ГӀалгӀай мотт. — Назрань : Кеп, 2023. — 328 с.
- Кодзоев Н. Д. Русско-ингушский словарь / Ред. Р. Р. Хайрова, к. филол. н.; рец. З. Х. Киева, д. филол. н. — Справочно-энциклопедическое издание. — Ростов-на-Дону: Типография «Лаки Пак», 2021. — 656 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-906785-55-8.