Бокс
| Бокс | |
|---|---|
 Рой Джонси Феликс Тринидади юкъе болаш латар | |
| ОагӀат | ЦаӀ цхьанех латар |
| Хьалхара яхьаш | |
| Аьланпхье ловзараш | 688 шу вай замал хьалха |
 РУВИКИ.Медиа чура файлаш | |
Бокс — контакт йола спорта кеп я. ЦаӀ цхьаннех латар да из, спортсменаша шоашта тӀаювхаш лаьрххӀа кулгйоахкоргаш йолаш вӀаший бийнаш детташ. Латар 12 раунд йолаш хул, цунна тӀахьожаш рефери ва. Котало дӀалу юххера а дукхагӀа очко баьккхачунна, е ший довхо Ӏовожаваьчунна, итт секунда из хьа ца гӀотте (нокаут); нанахьа санна цаӀ лозвой дӀахо латт ца могаш, из технически нокаут хила йолаш я. Нагахьа санна ерригаш раундаш чакхъялале латар соцадаь хиннадеце, котваьннар кхелахой оценкашца белгалвоаккх.
«Бокс», «боксёр» яха дешаш хьадаьннад ингал: to box, иштта ингал: boxing а яхачох — «ринга тӀа латар», «боксировать де», хӀаьта уж шоай аргӀах хьахинна хила мегаш да ингал: box яхачох — «коробка», «яьшк», «ринг»). ГӀалгӀай меттала боксе летачох «бийхо» оал, хӀата ше спорта кепах, боксах — эрсий меттацара хьаийцача тайпара «бокс» оал.
Цу тайпара яхьаш хиннай аьнна эггара хьалхагӀара тешалаш корадаьд Шумереи, Мисарени, минойскии скульптураш тӀа. Боксах тара долаш бий беттача латарех турнираш дӀакхехьай Ширача Янехье а. Бийнашца латар Европе боккъонца спорта кеп йолаш дӀаэттад вай замал хьалха 688 шера, антични Аьланпхье ловзарий программанна уж юкъедаьхача хана. ХӀанзара бокс хьахиннай Ингалсехье XVIII бӀаьшу долалуш[1].
Цхьадолча мехкашка шоай тайпара бокс хул, масала, фаьренгий бокс (саватацеи, ингалсий боксацеи, Ӏасашца йолча фехтованецеи вӀашагӀъийна спорт) я Фаьренгехье, летхвей я Мьянме, муай-тай я Таиланде. Из бахьан долаш, цхьайолча хана дукхагӀа дӀахьаяьржа йолча бокса кепах «ингалсий бокс» оал е «классически бокс».
Бокса тархьара хьалхагӀара мур
Бийнашцара латар гойташ хьалхара сурт дилла хиннад сумерой хьагӀара чу вай замал хьалха 3-гӀча эзаршаре, хӀаьта ширача мисарерча рельефа тӀа вай замал хьалха 2-гӀча эзаршаре алхха латархой сурт гайта ца Ӏеш, хьежархой а гойтаб диллача сурта тӀа[2]. Амма шаккхе бийхо дерзан бийнашца лоташ ба цу тӀа[2].
Бийнашцара латарех лаьца яздаьд ширача хӀиндий йоазонаш тӀа: Ведаш тӀа, Рамаянаш тӀа, Махабхарата тӀа. Хьалхара бокс хилара белгалонаш кораяьй иштта Мохенджо-Даро а Хараппа а яхача пхьешка[3].
Кулгйоахкоргаш ювхаш, е царна когаметта кӀезигагӀа лозвергволаш кулгах кхыйола хӀамаш йоахкаш, бокс хинналга хьалхара тешалаш вай замал хьалха 1500—900 шерашка да аьнна оттадаьд Крита тӀеи Сардинен лоамашкеи (вай замал хьалха 2000—1000 шерашка)[2].
Бокс Ширача Янехье
,_Panathenaic_Amphora.jpg)
Ливанхошеи этрускашеи боксах пугилизм оалаш хиннад. Лаьттан Юкъерча фордйисте боксе латархой дозала оагӀатех бекъаш хиннабах, клинч вӀалла могаеш хиннаяц. Латар ха оттаеш хиннадац (раунд яхар фуд а ховш хиннадац), из бахьан долаш чакхдоаллаш хиннад нокаутца е, цхьанне ше ийшалга аларца, хӀаьта цхьайолча хана валарца а[2]. Тренировка еча хана кулгйоахкоргаш тӀаювхаш хиннаяле а, лотача хана бийнаш лозадергдоацаш кулгех каьрдигаш хьоарчадеш хиннад[2].
Гомера язъяьча «Илиада» чура ткъаь цхьоаллагӀча ашаро ма дарра хьадувц Эвреали Эпеоси бокса довте бовлар[4]. «Илиада» хьахайтачох микенски бӀухоша байнарий сийлен оттаеча яхьашта юкъеяьккха хиннай бокс. Кхыча оаламо дувц, Тесей яхачо ше урхалдеча хана ший тайпара бокс йийла хиннай аьнна, ши доакъашхо юхь-духьал Ӏо а хувшаш вӀаший бийнаш детташ, цаӀ валлалца. Ха дӀа мел йода довте бовлар уралатташ мара деш хиннадц, доакъашхоша кулгех гола лохахьа хӀама хьоарчаеш хиннай.
Вай замал хьалха 688 шера бокс духхьашха юкъеяьккха хиннай 23-гӀча антични Аьланпхье ловзарий программа́[5]. Даьржа хетар да, цу хана пигме (pygme) оалаш хиннача[5] бийнашцарча латара правилаш хьаяьр Геракл ва аьнна[6]. Цхьан оаламо дувц, спартой довти тӀорчи леладе болалехь бокса ишкол йоаккхаш хиннай яхаш[7].
Ширача Янехье яхьаш дӀахьош хиннай лохе гӀум а уллаш нийса биъ са болча майдалга тӀа. Цу «ринга» гонахьара гӀай хьежархой хиннаб[6]. Правилаш лелаергйолаш тӀахьожаш кхелахо хиннав — гелладоник. Белгалъяьча ханах цхьаккха а доакъашхо кот ца воале — блок ца оттаеш вӀаший аргӀ-аргӀах бий тохар оттадеш хиннад[6]. Олимпиаде дакъалаца маьрша болаш малхабаьннараш мара тӀабуташ хиннабац. Тренировкаш лаьрххӀа йолча ишколашка хиннай — палестрашка[6], спортсменаша шоай говзал дегӀайоалаеш хиннай галех бийнаш детташ (korykos оалаш хиннад царех). Довте бувлача хана чӀоагӀа човнаш ергйоацаш кулгех, пхьарсаюхьех, цхьайолча накхах а тӀехкараш дехкаш хиннад.
Дозала оагӀаташ
Дозала оагӀат (весовая категория) — бийхочун керттера параметр я, цунга хьажжа соцам хул довте бовлар оттадеча хана е бийхо яхьашка дакъалаца воаллача хана. ВӀаший боксе лата йиш йолаш ба цхьатарра дозала оагӀатах бола спортсменаш, дегӀа кхыйола белгалонаш чоте хилац. Цу тайпа классификаци бахьан долаш каст-каста хулаш да, цхьа бийхо, ший физиологически белгалонашка хьажжа (лакхал, пхьагӀат) вокхул тӀеххилар. В настоящее время в профессиональном боксе существует 17 весовых категорий, в то время, как в любительском их всего 10.
Дозала оагӀаташ дагаеха хиннай XIX бӀаьшера — XX бӀаьшу долалуш, дегӀа веза бийхо ший довхочул тӀеххилар бахьан долаш. Классификаци хьаяьй Хетта Америкерча Штаташкеи Ингалсехьеи[8].
БархӀ дозала оагӀат хьаяь хиннай[8]:
| ОагӀат | Дозал |
|---|---|
| Наилегчайший вес — «вес мухи» (ингал: flyweight)[9] |
не более 112 фунтов (50,8 килограмма) |
| Легчайший вес — «вес петуха» (ингал: bantamweight) |
118 фунтов (53,5 кг.) |
| Полулёгкий вес — «вес пера» (ингал: featherweight) |
126 фунтов (57,2 кг.) |
| Лёгкий вес (ингал: lightweight) |
135 фунтов (61,2 кг.) |
| Полусредний вес (ингал: welterweight) |
147 фунтов (66,7 кг.) |
| Средний вес (ингал: middleweight) |
160 фунтов (72,6 кг.) |
| Полутяжёлый вес (ингал: light heavyweight) |
175 фунтов (79,4 кг.) |
| Тяжёлый вес (ингал: heavyweight) |
свыше 175 фунтов (79,4 кг.) |
Классификаци хувцалуш тоалуш хьаенай, таханарча дийнахьа болхговзала боксе 17 дозала оагӀат я[10]:
| Дозал, кийлах (къовлоргашка — фунтах) | Хьаяь шу | ОагӀата цӀи | WBC | WBA | IBF | WBO | BoxRec |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Свыше 90,718 (200) | 1885 | Тяжёлый вес | Heavyweight | Heavyweight | Heavyweight | Heavyweight | Heavyweight |
| До 90,718 (200) | 1980 | Первый тяжёлый вес | Cruiserweight | Cruiserweight | Cruiserweight | Junior heavyweight | Cruiserweight |
| До 79,378 (175) | 1913 | Полутяжёлый вес | Light heavyweight | Light heavyweight | Light heavyweight | Light heavyweight | Light heavyweight |
| До 76,203 (168) | 1984 | Второй средний вес | Super middleweight | Super middleweight | Super middleweight | Super middleweight | Super middleweight |
| До 72,574 (160) | 1884 | Средний вес | Middleweight | Middleweight | Middleweight | Middleweight | Middleweight |
| До 69,85 (154) | 1962 | Первый средний вес | Super welterweight | Super welterweight | Junior middleweight | Junior middleweight | Light middleweight |
| До 66,678 (147) | 1914 | Полусредний вес | Welterweight | Welterweight | Welterweight | Welterweight | Welterweight |
| До 63,503 (140) | 1959 | Первый полусредний вес | Super lightweight | Super lightweight | Junior welterweight | Junior welterweight | Light welterweight |
| До 61,235 (135) | 1886 | Лёгкий вес | Lightweight | Lightweight | Lightweight | Lightweight | Lightweight |
| До 58,967 (130) | 1959 | Второй полулёгкий вес | Super featherweight | Super featherweight | Junior lightweight | Junior lightweight | Super featherweight |
| До 57,153 (126) | 1889 | Полулёгкий вес | Featherweight | Featherweight | Featherweight | Featherweight | Featherweight |
| До 55,225 (122) | 1976 | Второй легчайший вес | Super bantamweight | Super bantamweight | Junior featherweight | Junior featherweight | Super bantamweight |
| До 53,525 (118) | 1894 | Легчайший вес | Bantamweight | Bantamweight | Bantamweight | Bantamweight | Bantamweight |
| До 52,163 (115) | 1980 | Второй наилегчайший вес | Super flyweight | Super flyweight | Junior bantamweight | Junior bantamweight | Super flyweight |
| До 50,802 (112) | 1911 | Наилегчайший вес | Flyweight | Flyweight | Flyweight | Flyweight | Flyweight |
| До 48,988 (108) | 1975 | Первый наилегчайший вес | Light flyweight | Light flyweight | Junior flyweight | Junior flyweight | Light flyweight |
| До 47,627 (105) | 1987 | Минимальный вес | Miniflyweight | Minimumweight | Mini flyweight | Mini flyweight | Minimumweight |
Любительски боксе кхыйола система я, цунга хьажжа бийхой бекъ 10 дозала оагӀата́ (оагӀатий цӀераш условный я. Официальни каьхаташ тӀа килограммашца мара белгалъяхац уж). 2002 шера денз дӀаоттаяьй 10 оагӀат (хьалхагӀа 12 хиннай уж)[11]:
| ОагӀат | Дозал |
|---|---|
| Наилегчайший вес | 49 кг. |
| Второй наилегчайший вес | 52 кг. |
| Легчайший вес | 56 кг. |
| Полулёгкий вес | 60 кг. |
| Полусредний вес | 64 кг. |
| Первый средний вес | 69 кг. |
| Второй средний вес | 75 кг. |
| Полутяжёлый вес | 81 кг. |
| Первый тяжёлый вес | 91 кг. |
| Супертяжёлый вес | свыше 91 кг. |
Хьажа иштта
Белгалдаккхар
- ↑ История бокса. Профессиональный бокс. Хоам хьаийца таьрахь: 27.01.2009. Архиваци яьй оригинала тӀара 9.01.2007.
- ↑ 1 2 3 4 5 Boxing (ингал.). Encyclopedia Britannica. Хоам хьаийца таьрахь: 27.01.2009. Архиваци яьй 8.02.2012.
- ↑ History of Games and Sports in India (ингал.). Indian Mirror. Хоам хьаийца таьрахь: 27.01.2009. Архиваци яьй 8.02.2012.
- ↑ Гомер. Илиада. Всемирное классическое наследие. Хоам хьаийца таьрахь: 29.01.2009. Архиваци яьй 19.05.2012.
- ↑ 1 2 Ло:Из БОЭ
- ↑ 1 2 3 4 История. combat-art.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.02.2009. Архиваци яьй оригинала тӀара 10.10.2012.
- ↑ Развитие рукопашного боя до нашей эры. crb-sar.narod.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 29.01.2009. Архиваци яьй 13.11.2013.
- ↑ 1 2 Весовые категории. bokse.narod.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.02.2009. Архиваци яьй оригинала тӀара 5.04.2008.
- ↑ перевод всех категорий проверен словарём ABBYY Lingvo x3
- ↑ Weight divisions. Хоам хьаийца таьрахь: 25.04.2020. Архиваци яьй 5.01.2022.
- ↑ Спортивный портал Омской области. Количество участников традиционного всероссийского турнира по боксу им. А. Островского увеличивается. Хоам хьаийца таьрахь: 28.02.2009. Архиваци яьй оригинала тӀара 10.03.2011.
Литература
- Бокс // Энциклопедический словарь по физической культуре и спорту. Том 1 / Гл. ред. Г.И. Кукушкин. — М.: Физкультура и спорт, 1961. — С. 91—93. — 368 с.
- Бокс // Большая российская энциклопедия. Электронная версия. — М., 2016.
- Бокс // Брокгаузеи Ефронеи энциклопеден дошлорг : 86 томах латт (82 томи 4 тӀатохари). — СПб., 1890—1907.
- Бакешин К. П. Бокс под запретом (из истории отечественного спорта). — Журнал: Ученые записки Университета им. П. Ф. Лесгафта. Выпуск № 1(143), 2017.С.17-21
- Градополов, Константин Васильевич. Бокс. Рипол Классик, 2013.
- Бакешин К. П. Бокс под запретом (из истории отечественного спорта). Журнал «Ученые записки Университета им. П. Ф. Лесгафта». — Санкт-Петербург.- № 1 (143), 2017.С.17-21
- Никифоров Ю. Б. Эффективность тренировки боксеров //М.: Физкультура и спорт. — 1987. — С. 34-35.
- Градополов К. В. Тренировка боксера //М.: ФиС. — 1960. — Т. 12.
- Никифоров Ю. Б., Викторов И. Б. Построение и планирование тренировки в боксе //М.: Физкультура и спорт. — 1978. — Т. 21.
- Остьянов В. Н., Гайдамак И. И. Бокс (обучение и тренировка) //Киев: Олимпийская литература. — 2001. — Т. 11.
- Остьянов В. Н. Обучение и тренировка боксеров //К.: Олимп. лит. — 2011.
ТӀатовжамаш
- Regulatory Guidelines (ингал.). www.abcboxing.com. — правила бокса. Хоам хьаийца таьрахь: 17.05.2010. Архиваци яьй 8.02.2012.
- Boxrec (ингал.). boxrec.com. — статистика бокса. Хоам хьаийца таьрахь: 17.05.2010. Архиваци яьй 8.02.2012.
 | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
