Мажарой мотт

Ма́жарой мотт
Ший цӀи	magyar nyelv
Паччахьалкхенаш	Мажарой мохк, Румани, Словаки, Украина, Серби, Хорвати, Астри, Словени
Керттера статус	Венгрия Региональни е локальни официальни мотт:  Серби: Воеводина  Румани: Секейский край (тӀаэцанза я)  Европера союз
Урхалду организаци	Мажарой Ӏилмай академе лингвистикан институт
Мотт лебечара дукхал	14 млн
Рейтинг	52
Классификаци
ОагӀат	Евразе метташ
Урала метташ Угрий-финий метташ Угрий метташ
Йоазув	латиний (мажарой алапат)
Меттай кодаш
ГОСТ 7.75–97	вен 133
ISO 639-1	hu
ISO 639-2	hun
ISO 639-3	hun

Ма́жарой мотт, иштта ма́джарой мотт (маж. magyar nyelv, эрс: венгерский язык, цул хьалхагӀа мадьярский язык) — угрий-финий меттай дезале чубодаш бола мажараша бувца мотт ба.

Европе мажарой метта́ гарга ба суомий мотти, эстий мотти. XIX-ча бӀаьшерага кхаччалца мажарой мотт угрий-финий дезале юкъе хилар шеко йолаш хиннад. ДукхагӀдола овлаш гучадаьннад Эрсечен доазон тӀа, угрий-финий къамашта юкъе — комий, марий, мокший-эрзий, удмуртӀий.

Мажарой мехка баьржа ца Ӏеш, мажарой мотт баьржа ба Румане (Трансильвани), Словаке, Украине (КхерпатӀен дехьара область), Сербе (Воеводина); кӀезигагӀа бувц Хорвате, Словене, Астре (Бургенланд).

Алапат

Алап	ЦӀи	Оаз
A a	a	[ɒ]
Á á	á	[a:]
B b	bé	[b]
C c	cé	[ʦ]
Cs cs	csé	[ʧ]
D d	dé	[d]
Dz dz	dzé	[ʣ]
Dzs dzs	dzsé	[ʤ]
E e	e	[ɛ]
É é	é	[e:]
F f	ef	[f]
G g	gé	[g]
Gy gy	gyé	[ɟ]
H h	há	[h]
I i	i	[i]
Í í	í	[i:]
J j	jé	[j]
K k	ká	[k]
L l	el	[l]
Ly ly	el ipszilon	[j]
M m	em	[m]
N n	en	[n]
Ny ny	eny	[ɲ]
O o	o	[o]
Ó ó	ó	[o:]
Ö ö	ö	[ø]
Ő ő	ő	[ø:]
P p	pé	[p]
R r	er	[r]
S s	es	[ʃ]
Sz sz	esz	[s]
T t	té	[t]
Ty ty	tyé	[c]
U u	u	[u]
Ú ú	ú	[u:]
Ü ü	ü	[y]
Ű ű	ű	[y:]
V v	vé	[v]
Z z	zé	[z]
Zs zs	zsé	[ʒ]
тӀаийцача дешашка яздераш
Q q	kú
W w	dupla vé
X x	iksz
Y y	ipszilon

Тархьар

Мажарой мотт хӀиндий-европай боацашшехь из ле́беш бола нах дукха ба, хӀанзарча Европе из мо дола хӀама наггахьа мара нийслац. Вай заман 900—1000 шерашка Сибарера, Уралера даьхка мажарой тукхамаш да́ха Ӏохайшад Юкъерча Дуная раьгӀе дӀа а лаьца, цул совгӀа цар дӀалаьцай КхарпатӀен йисте а (Трансильвани), цига Ӏохайшаб мажарошта гарга бола секийи, чангошийи. Мажарел ши-кхо бӀаьшу хьалх цу лаьтташка Ӏохайшача славяний мо а доацаш, мажарий Ӏохувшача хана тӀом бе бийзаб: къулбаседеи, зӀилбухехьеи славянашца, малбузехьа немцашца, малхбоалехьа руманашцеи, валахашцеи. Славянашца бувзам лелабар бахьан долаш, мажарой метта юкъе дукха славяний дешаш даьхкад. ХӀанзарча мажарой метта пхелагӀа дола дакъа тӀаийца дешаш да. XII—XIII бӀаьшерашка Мажарой паччахьалкхено славяний лаьтташ карадерзадаьд.

Мажарой мохк 1526-ча шера Туркий мехкацара тӀем тӀа эшарах мехка реформаци йолалу. Ах бӀаьшу дӀалоац реформаце, цу юкъа совдоал арахецаргахьа, католикий постулаташ харцадеш дола, зарба теха литература. Матьяш Деваи мажарой меттала арахец ший хьалхара зарба теха «Мажарой орфографи» яха болх.

Мажарой туркий доалахьа хиннаб 1541—1699 шерашка. Туркий метта Ӏоткъам чӀоагӀа зе йиш йола хиннаб мажарой метта юкъе. Трансильвани ахнах кортамукъа йиса хиннай, цига мажарой меттала протестантий литература арадийннад. ТӀаккха мажарой лаьттай доккха доаца цхьа дакъа астре паччахьа доалахьа а хиннай.

Астре паччахьалкхен доалахьа а болаш мажарой бахача хана репрессеш йолаенначул тӀехьагӀа немций мотт Ӏаткъ мажарой метта́, хӀаьта а Транслейтане официальни мотт а хиле, дӀа ца бовш бус. 1867-1918-ча шерашка мажарой метто дӀалоац Юкъерча Европай доазув КхарпатӀегара доладенна Адриатика фордага кхаччалца. Мажарой мотт бувцараш беб. Трансильване шахьарашка мажарой мотт дукхагӀа лел. Мажарой метта тӀа бовл Мажарой мехка баха жугтий, немций, цигаьнаш, саксаш, руманий, словакий, сербий, хорватий, русиний.

Белгалдаккхар

Доашхамаш

Бовхамаш

Литература

• Венгерский язык // Великий князь — Восходящий узел орбиты. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2006. — С. 78. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—, т. 5). — ISBN 5-85270-334-6.