Россе Федерацен Конституцен Ди
| Конституцен Ди | |
|---|---|
 Экземпляр Конституции для принятия присяги Президентом Российской Федерации | |
| Тайпа | Паччахьалкхен цӀей |
| Официальни цӀи | Россен Федерацен Конституцен Ди |
| Оттадаьд | 1993-ча шера оагӀой бетта Конституци йоаккхаш, дӀадихьа хоржамаш дездеш |
| Оттадаьр | Борис Ельцин |
| Дезду | хӀара шера |
| Таьрахь | оаг1ой бетта 12-ча денна |
| Дувзаденна да | Россе Конституци хоржаш, дӀадихьача массадолча къамашта юкъерча хоржамашца |
 РУВИКИ.Медиа чура файлаш | |
Россе Федерацен Конституцен Ди (эрс: День Конституции Российской Федерации) — оагӀой бетта 12-ча денна дездеш дола паччахьалкхен цӀей да. 1993-ча шера цу дийнахьа мехка кертера бокъо тӀаэцаш, дӀадихьад массадолча къамашта юкъера хоржамаш[1].
ЦӀей дездара тархьар
СССР цӀей дездара таьрахь массехказа хийца хиннад кертера бокъо цкъа тӀаийца ца Ӏар бахьан долаш. Конституцен Ди оттадаьд 1923-ча шера маьцхали бетта 3-ча денна (Конституци ше тӀеххьара соцам баь тӀаийцай 1924-ча шера наджгоанцхой бетта 31-ча денна СССР Совета II вӀашагӀкхетаре). Постановлене яхачох, цӀей цхьан таьрахье соцаш хиннадац — из дездеш хиннад кӀимарса бетта хьалхарча кӀиранденна.1930-ча шера советий Ӏаьдала хана балха кӀира дизза кхоачаш деча хана, Конституцен Ди хиннад кӀимарса бетта 6-гӀа ди. ХӀаьта а салоӀама ди лоархӀаш хиннадац цох[2].
1936-ча шера оагӀой бетта 5-ча денна Советий чрезвычайни съезде тӀаийцай керда «Сталина» цӀи йола Конституци, из тӀаийца ди къаман цӀей да аьнна кхайкадаьд. Сталина Конституцен хана из ди салоӀама ди хиннад. ОагӀой бетта цӀей дездаьд 1976-ча шерага кхаччалца[2].
Кертерча бокъоний керда кеп араяьннай 1977-ча шера. ДегӀаенача социализма конституци аьнна цох цу хана. Из бокъо СССР Лакхехьарча Совета аргӀах йоацача сессех тӀаийцай ардара бетта 7-ча денна, цунна тӀехьа араяьннай «Конституци тӀаийца Ди къаман цӀей да аьнна кхайкадарах» йола СССР бокъо. Ардара бетта 7-гӀа ди цу цӀейца дувзаденна салоӀама ди хиннад 1991-ча шера СССР йоххалца[2].
1993-ча шера Конституци кийчъяр
1990-ча шера аьтинга бетта 12-ча дийнахьа РСФСР къамай депутатий I гулламо тӀаийцай РСФСР паччахьалкхен суверенитетах йола деклараци. Цу тӀа белгалдаьккха хиннад, кертера бокъо юха язъе езалга. Из бокъо кийчъяь а тӀаийца а яллалца 1978-ча шерара РСФСП Конституци хиннай лелаеш (кердача хувцамашца)[2].
Керда Конституци кхоллаш болхбергбола Къаман депутатий гуллама комисси вӀашагӀъеллай 1990-ча шера. Цунна кулгалдеш хиннав РСФСР Лакхехьарча Совета тхьамада Борис Ельцин. 1990—1993 шерашка оттаяь хиннай 20 совгӀа бокъон кеп, царех шиъ мара хьахержа хиннаяц дӀахо тахка[2].
Комиссена юкъе ва аьнна, дӀаязваь лаьттав бӀаьннел совгӀа депутат. ХӀаьта Конституцен проекта тӀа болх беш хиннав 12-15 саг. Царна юкъе кертера болх бер хиннав бехктокхаме секретарь 30 шу даьнна Олег Румянцев. Цунца цхьана Керда Конституци оттаеш хьинаре къахьегаш хиннаб Виктор Шейнис, Юрий Рыжов, Борис Золотухин, Фёдор Шелов-Коведяев, Евгений Амбарцумов, Сергей Шахрай. Эксперташ хиннаб ала йиш я Страшун Борисах, Мамут Леонидах, Лафитский Владимирах[3]
1993-ча шера аьтинга бетта 5-ча денна РФ Президента Б. Ельцина Конституционни вӀашагӀкхетар дӀадихьад Керда Конституци кхоллаш. Цу хана Съезд а РФ Лакхехьара Совет а болх беш хиннай шоаш оттаеча, 1993-ча шера лайчилла бетта 17-ча денна X cъезде дӀачӀоагӀъе лерхӀача Конституцеца[2].
1993-ча шера ардара-лайчилла бетташка Ельцина могаяь конституце проект йистеяьккхай Конституцен вӀашагӀкхетара маьженаша: Юкъарчени Паччахьалкхени палаташи Конституцен арбитража Комиссеи. Президента амар даьккхад конституци проекта́ тӀагӀолла массадолча къамашта юкъера хоржамаш дӀадахьарах 1993-ча шера оагӀой бетта 12-ча денна[2].
Дездара Ӏадаташ
Конституци ди салоӀама ди деце а болхлошта, оагӀой бетта 12-ча денна берригача мехка, цӀей дездеш, дӀакхухь тайп-тайпара вӀашагӀкхетараши, митингаши, концерташи. Эттача Ӏадатех цу денна безбу дукха дика хӀамаш карагӀдийна юристаши кхелахойи[4].
ЦӀей дездара Ӏадатех да Конституцен Денна 14 шу даьннарашата паспорташ дӀателар. Ишколашка, иштта кхыча дешарченашка дӀакхухь цӀейна хетадаь вӀашагӀкхетараш[4].
Белгалдаккхар
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 19.09.1994 г. № 1926. Хоам хьаийца таьрахь: 10.12.2021. Архиваци яьй 21.08.2021.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Антон Новодережкин. День Конституции РФ. Что известно об основном законе страны и празднике в его честь. ТАСС (12.12.2022). Хоам хьаийца таьрахь: 8.12.2023.
- ↑ Андрей Гольцблат Историческая правка: как принимали российскую Конституцию. РБК (12.12.2028). Хоам хьаийца таьрахь: 10.12.2023.
- ↑ 1 2 День Конституции России: история и традиции праздника. РЕН ТВ (12.12.2022). Хоам хьаийца таьрахь: 10.12.2023.
Литература
- Шахрай С.М. О Конституции: Основной закон как инструмент правовых и социально-политических преобразований. Отделение общественных наук РАН. М.: Наука, 2013. С. 58–59.
- Бабурин С.Н. Русская государственность и Российское государство в системе ценностей и интересов современной политики, международного и конституционного права: морфология. М: ЮНИТИ-ДАНА, 2018. С. 161.
Ссылки
- https://rg.ru/documents/2009/01/21/konstitucia-dok.html - Конституция Российской Федерации от 25 декабря 1993 года, с изменениями от 30 декабря 2008 года.