Узбекехье

Рувики материал
Республика Узбекистан
узб. Oʻzbekiston Respublikasi / Ўзбекистон Республикаси[прим. 1]
Байракх Герб
Байракх Герб
Гимн: «Serquyosh hur o'lkam / Серқуёш ҳур ўлкам (Са маьлхеи маьршеи мохк)»
Узбекехье я дуненсурта тӀа
Узбекехье я дуненсурта тӀа
Паччахьалкхе йиллар
 • 1370 Тимуридий импери
 • 1500 — 1920 Узбекий ханстваш
 • XVIII—XIX Бухаран амират, Хорезм, Къокъанда ханство
 • 1918 Туркмений АССР
 • ардара бетта 27, 1924 Узбекий ССР
 • аьтинга бетта 20, 1990 СССР юкъе йолаш кортамукъале дӀакхайкаяр
 • маьцхали бетта 31, 1991 СССРах хьакъоасташ кортамукъале дӀакхайкаяр
 • маьтсела бетта 2, 1992 Цхьанкхийтача Къамий Организаце тӀаэцар
 • оагӀой бетта 8, 1992 ХӀанзара Конституци тӀаэцар
Паччахьалкхен мотт узбекий мотт;
каракалпакий мотт (региона мотт ба)
НанагӀала Ташкент
ЙоккхагӀа йола пхьеш Ташкент, Наманган, Самарканд, Андижан, Нукус, Фергана, Бухара, Коканд
Кулгалдара кеп президентски республика[1]
Президент Шавкат Мирзиёев
Премьер-министр Абдулла Арипов
Сената тхьамада Танзила Нарбаева
Законо арахецача палатан тхьамада Нурдинджон Исмоилов
Лаьтта
 • Деррига 448 924[2] км² (56-гӀа я Дунен тӀа)
 км²
 • Хин тӀехен % 4,9
Бахархой
 • Дукхал ↗ 36 000 000[3] саг (41-гӀа)
 • Бахархой дӀаязбар (2022)  саг
 • Бахархой айххал 77 саг/км²
ВВП
 • Еррига  долл.
 • Цхьан сагá  долл.
ВВП (ППС)
 • Еррига (2022) ↗ 416 млрд[4] долл. (61-гӀа)
 • Цхьан сагá ↗ 11 490[4] долл. (115-гӀа)
ВВП (номинал)
 • Еррига (2023) ↗ 91,895 млрд[4] долл. (78-гӀа)
 • Цхьан сагá ↗ 2554[4] долл. (152-гӀа)
ИЧР (2022) ▬ 0,710[5] (лакха; 101-гӀа моттиг)
Бахархой цӀераш узбекий, узбеке
Валюта сум (UZS, код 860)
Интернет-домен .uz
Код ISO UZ
Код МОК UZB
Телефоний код +998
Сахьата оасаш UTC+5:00[d], Asia/Samarkand[d][6] , Asia/Tashkent[d][6]
Машений лелам аьттехьара[d][7]
РУВИКИ.Медиа логотип РУВИКИ.Медиа чура файлаш

Узбе́кехье (узб. Oʻzbekiston / Ўзбекистон [ozbekiˈstɒn]), официальни цӀи — Респу́блика Узбекиста́н (узб. Oʻzbekiston Respublikasi / Ўзбекистон Республикаси) ― Юкъерча Азе юкъерча даькъе улла паччахьалкхе я. Нейтральни паччахьалкхе лоархI цох[8]. Доазув — 448 924 км². 2022-ча шера оагӀой бетта яьча статистиках бахархой дукхал — 36 006 008 саг.

НанагӀала — Ташкент я. Паччахьалкхен мотт ба узбекий мотт, хӀаьта Къаракхалпакхехьа узбекий мотт хинна ца Ӏеш, паччахьалкхен лоархӀаш кхы а цхьаькха цхьа мотт ба къаракхалпакхий мотт. Узбекехье хьахиннай 1924 шера СССР юкъе Узбекий ССР хьахиларца, 1991 шера денз из кортамукъа Узбекий Республика я.

Узбекий паччахьалкхен гӀай да малхбоалехьа — ГӀиргӀизехьеца, гӀинбухеи, гӀинбухе-малхбоалехьеи, гӀинбухе-малхбузехьеи — ГӀазакхехьеца, зӀилбухе-малхбоалехьа — Туркменехьеца, зӀилбухехьа Афганистанаца, зӀилбухе-малхбоалехьа — Таджикехьеца.

ЦӀи

[тоаде | тоаде чура]

«Узбекистан» яха топоним хьахиннай «узбекий» яхача этнонимах хӀиранхой меттара -стан (моттиг, мохк) яха дош тӀакхетарца. Цхьана «узбекий моттиг», «узбекий мохк» яхилга да.

«Узбекий» яха этноним хьа мишта хиннай хӀанз а тохкаш дувцаш да Ӏилманхошта юкъе. «Узбек» яха сага цӀи XII бӀаьшера Ӏарбий йоазонаш тӀа хьоахаяьй, масала, Усамат ибн Мункъиз яхачо «Теркамий китаб» яхача белха тӀа белгалдаьд, 1115—1116 шерашка Бурсук яхача Хамадана урхаза бӀунбаьччех цаӀ Узбек яхаш хиннилга — Мосула урхаз хиннав из[9].

Георгий Вернадский яхачо «Монголы и Русь» яхача белхагахьа язду: «Поль Пелиос хьаяхачох, Узбек (Özbäg) яха цӀера маӀан да „шийна да хилар“ (фер. maître de sa personne), вешта аьлча, «маьрша саг» яхилга да из. Узбек яхар къаман цӀи хилча, „маьршача наьха къам“ яхаш маӀан хургдр»[10].

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]
Доашхамаш
  1. ↑ «Узбекий Республика» яхари «Узбекехье» яхари, конституцега диллача, цхьатарра хьал долаш йола паччахьалкхен цӀераш я
Хьасташ
  1. ↑ Атлас мира: Максимально подробная информация / Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов. — М.: АСТ, 2017. — С. 40. — 96 с. — ISBN 978-5-17-10261-4.
  2. ↑ Ўзбекистон Республикаси Ер фондининг тоифалари бўйича тақсимланиши 2020 йил 1-январь холатига (минг га. ҳисобида). ru:Распределение Земельного фонда Республики Узбекистан по категориям на 1 января 2020 года (в тысячах гектаров) (узб.) (docx). Кадастр Агентлиги. Хоам хьаийца таьрахь: 27.04.2021. Архиваци яьй 5.02.2022.
  3. ↑ Ўзбекистоннинг доимий аҳолиси 36 миллиондан ошди. ru:Население Узбекистана (узб.). Statistika qo'mitasi (8.12.2022). Хоам хьаийца таьрахь: 30.12.2022.
  4. ↑ 1 2 3 4 Report for Selected Countries and Subjects (ингал.). IMF. Хоам хьаийца таьрахь: 11.10.2022.
  5. ↑ Human Development Indices and Indicators 2021 (ингал.). Программа развития ООН. — Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН. Хоам хьаийца таьрахь: 2.01.2020. Архиваци яьй 24.10.2018.
  6. ↑ 1 2 https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
  7. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  8. ↑ Закон Республики Узбекистан «Об утверждении Концепции внешнеполитической деятельности Республики Узбекистан»
  9. ↑ Усама ибн Мункыз. Книга назидания. пер. Ю. И. Крачковского. М. Издательство восточной литературы, 1958, c.134
  10. ↑ Монголы и Русь. Золотая Орда, Литва и Московия, 1419-39 гг. Часть I. Хоам хьаийца таьрахь: 25.05.2019. Архиваци яьй 28.12.2019.

ТӀатовжамаш

[тоаде | тоаде чура]
Хьаст — «https://inh.ruwiki.ru/w/index.php?title=Узбекехье&oldid=126291282»