Шаденаькъан Арсмака Султан
Шаденаькъан А́рсмака Султа́н (эрс: Шадиев Султан Арсамакович) йоазонхо, хьехархо, хоамбоаржабархо, Ӏилманхо ва. Цо яздаьд хьалхарча классашка деша дагӀача берашта дукха кинижкаш а, методически кулгал а. Биография Шаденаькъан Султан ваьв Буро тӀа 1937-ча шера маьцхали бетта 21 дийнахьа. Султана да, Арсмак, дийша а наха лоархӀаш а саг хиннав. ГӀалгӀашта юкъе эггара хьалхарчарех 1932 шера. МГУ хоамбоаржабархой факультете дийша ваьнна цӀа а вена, Нохч-ГӀалгӀай кинижкай зарбанчен редактор волаш болх баьб цо 1937-ча шера оагӀой беттага кхаччалца. Султан кхо шу даьнна бер дар, итт шу кхел яь, да́ лоацача хана. Набахта цамогаш а хинна, 1940-ча шера кхалхав цун да. 1944-ча шера, ворхӀ шу даьнна кӀаьнк волаш, СибарегӀа вигав из. Цул тӀехьагӀа, 1955-ча шера, ший 18 шу даьнначул тӀехьагӀа, ийслагӀча классе дешаш волаш, сайранарча ишколе деша а этта, «Металлист» цӀи йолча артеле Ош яхача шахьаре пишка комфоркаши, решеткаши, чона яьши, плиташи, кхыйола а цӀенна эшаш йола хӀамаши арахецаш болх баьб цо. Цу артеле кхаь бетта дешархо волаш болх баьчул тӀехьагӀа, Султанах литейщик хул. Дешар, болх 1957-ча шера Шаденаькъан Султана лаьрхӀа хиннад Пермерча фекемахой училище деша отта, цхьабакъда, наьн-да духьала хиннав цун хоржама. 1957-ча шера, ший мехка цӀавеначул тӀехьагӀа из деша эттав Нохч-ГӀалгӀай хьехархой института тархьара-филологе отделене. 1962-ча шера дийша ваьнначул тӀехьагӀа, кхаь бетта Пхьилекъонгий-Юртарча № 1 йолча ишколе дӀахьожаваь, кхаь бетта болх баьб цо, эскара гӀулакхе ше дӀавиггалца. 1964-ча октябрь бетта эскарера цӀавеначул тӀехьагӀа, Шолжа-ГӀала тӀарча телевидене студе кагирхой редакце корреспондент волаш къахьийгад цо 1965-ча шерага кхаччалца. Цхьайтта шера «Сердало» газета редакце отдела кулгалхо а, бехктокхаме секретарь а волаш болх баьб Султана. 1973 шера хиннача митинге хьалхалаьттарашта юкъе хилар бахьан долаш, из балхара дӀаваьккхав. 1976 шера Султана болх баьб Шолжа-ГӀала тӀарча телевидене гӀалгӀай меттала йолча редакце кулгалхо волаш. 1979—1993 шерашка Нохч-ГӀалгӀай кинажкай зарбанчен дешара-методически редакце кулгалхо хиннав из. 1992 шера Эрсечен йоазонхой юкъарлон доакъашхо хиннав Султанах. 1994-ча шера бекарга беттагара тов беттага кхаччалца бувзамахи кепайоазонахи йолча министерствон кулгалхочун когаметтаоттар волаши, 1994—1995 шерашка, Дешареи Ӏилмани министерстве дешара-методически литературан керттера говзанча волаши болх баьб. Цул тӀехьагӀа, 1995-1996-ча шерашка «ГӀалгӀайче» ПТРК тхьамада хул из. 1996 шера маьцхали бетта денз 1999 шерага кхаччалца Шаденаькъан Султан ГӀалгӀай Республикан юкъареи болхговзалийи дешара-методически литература арахецача Министерства отдела кулгалхо хиннав. Цул тӀехьагӀа Шолжа шахьара социальни Ӏалашон отдела кулгалхо хиннав. 2005-ча шера ГӀалгӀай Ӏилман-тохкама институт болх бе дӀавийхав из, цига болх болх баьб цо 2018-ча шерага кхаччалца. КхолламШаденаькъан А́рсмака Султа́н (эрс: Шадиев Султан Арсамакович) йоазонхо, хьехархо, хоамбоаржабархо, Ӏилманхо ва. Цо яздаьд хьалхарча классашка деша дагӀача берашта дукха кинижкаш а, методически кулгал а. Биография Шаденаькъан Султан ваьв Буро тӀа 1937-ча шера маьцхали бетта 21 дийнахьа. Султана да, Арсмак, дийша а наха лоархӀаш а саг хиннав. ГӀалгӀашта юкъе эггара хьалхарчарех 1932 шера. МГУ хоамбоаржабархой факультете дийша ваьнна цӀа а вена, Нохч-ГӀалгӀай кинижкай зарбанчен редактор волаш болх баьб цо 1937-ча шера оагӀой беттага кхаччалца. Султан кхо шу даьнна бер дар, итт шу кхел яь, да́ лоацача хана. Набахта цамогаш а хинна, 1940-ча шера кхалхав цун да. 1944-ча шера, ворхӀ шу даьнна кӀаьнк волаш, СибарегӀа вигав из. Цул тӀехьагӀа, 1955-ча шера, ший 18 шу даьнначул тӀехьагӀа, ийслагӀча классе дешаш волаш, сайранарча ишколе деша а этта, «Металлист» цӀи йолча артеле Ош яхача шахьаре пишка комфоркаши, решеткаши, чона яьши, плиташи, кхыйола а цӀенна эшаш йола хӀамаши арахецаш болх баьб цо. Цу артеле кхаь бетта дешархо волаш болх баьчул тӀехьагӀа, Султанах литейщик хул. Дешар, болх 1957-ча шера Шаденаькъан Султана лаьрхӀа хиннад Пермерча фекемахой училище деша отта, цхьабакъда, наьн-да духьала хиннав цун хоржама. 1957-ча шера, ший мехка цӀавеначул тӀехьагӀа из деша эттав Нохч-ГӀалгӀай хьехархой института тархьара-филологе отделене. 1962-ча шера дийша ваьнначул тӀехьагӀа, кхаь бетта Пхьилекъонгий-Юртарча № 1 йолча ишколе дӀахьожаваь, кхаь бетта болх баьб цо, эскара гӀулакхе ше дӀавиггалца. 1964-ча октябрь бетта эскарера цӀавеначул тӀехьагӀа, Шолжа-ГӀала тӀарча телевидене студе кагирхой редакце корреспондент волаш къахьийгад цо 1965-ча шерага кхаччалца. Цхьайтта шера «Сердало» газета редакце отдела кулгалхо а, бехктокхаме секретарь а волаш болх баьб Султана. 1973 шера хиннача митинге хьалхалаьттарашта юкъе хилар бахьан долаш, из балхара дӀаваьккхав. 1976 шера Султана болх баьб Шолжа-ГӀала тӀарча телевидене гӀалгӀай меттала йолча редакце кулгалхо волаш. 1979—1993 шерашка Нохч-ГӀалгӀай кинажкай зарбанчен дешара-методически редакце кулгалхо хиннав из. 1992 шера Эрсечен йоазонхой юкъарлон доакъашхо хиннав Султанах. 1994-ча шера бекарга беттагара тов беттага кхаччалца бувзамахи кепайоазонахи йолча министерствон кулгалхочун когаметтаоттар волаши, 1994—1995 шерашка, Дешареи Ӏилмани министерстве дешара-методически литературан керттера говзанча волаши болх баьб. Цул тӀехьагӀа, 1995-1996-ча шерашка «ГӀалгӀайче» ПТРК тхьамада хул из. 1996 шера маьцхали бетта денз 1999 шерага кхаччалца Шаденаькъан Султан ГӀалгӀай Республикан юкъареи болхговзалийи дешара-методически литература арахецача Министерства отдела кулгалхо хиннав. Цул тӀехьагӀа Шолжа шахьара социальни Ӏалашон отдела кулгалхо хиннав. 2005-ча шера ГӀалгӀай Ӏилман-тохкама институт болх бе дӀавийхав из, цига болх болх баьб цо 2018-ча шерага кхаччалца. Кхоллам
Шаденаькъан А́рсмака Султа́н (эрс: Шадиев Султан Арсамакович) йоазонхо, хьехархо, хоамбоаржабархо, Ӏилманхо ва. Цо яздаьд хьалхарча классашка деша дагӀача берашта дукха кинижкаш а, методически кулгал а. Биография Шаденаькъан Султан ваьв Буро тӀа 1937-ча шера маьцхали бетта 21 дийнахьа. Султана да, Арсмак, дийша а наха лоархӀаш а саг хиннав. ГӀалгӀашта юкъе эггара хьалхарчарех 1932 шера. МГУ хоамбоаржабархой факультете дийша ваьнна цӀа а вена, Нохч-ГӀалгӀай кинижкай зарбанчен редактор волаш болх баьб цо 1937-ча шера оагӀой беттага кхаччалца. Султан кхо шу даьнна бер дар, итт шу кхел яь, да́ лоацача хана. Набахта цамогаш а хинна, 1940-ча шера кхалхав цун да. 1944-ча шера, ворхӀ шу даьнна кӀаьнк волаш, СибарегӀа вигав из. Цул тӀехьагӀа, 1955-ча шера, ший 18 шу даьнначул тӀехьагӀа, ийслагӀча классе дешаш волаш, сайранарча ишколе деша а этта, «Металлист» цӀи йолча артеле Ош яхача шахьаре пишка комфоркаши, решеткаши, чона яьши, плиташи, кхыйола а цӀенна эшаш йола хӀамаши арахецаш болх баьб цо. Цу артеле кхаь бетта дешархо волаш болх баьчул тӀехьагӀа, Султанах литейщик хул. Дешар, болх 1957-ча шера Шаденаькъан Султана лаьрхӀа хиннад Пермерча фекемахой училище деша отта, цхьабакъда, наьн-да духьала хиннав цун хоржама. 1957-ча шера, ший мехка цӀавеначул тӀехьагӀа из деша эттав Нохч-ГӀалгӀай хьехархой института тархьара-филологе отделене. 1962-ча шера дийша ваьнначул тӀехьагӀа, кхаь бетта Пхьилекъонгий-Юртарча № 1 йолча ишколе дӀахьожаваь, кхаь бетта болх баьб цо, эскара гӀулакхе ше дӀавиггалца. 1964-ча октябрь бетта эскарера цӀавеначул тӀехьагӀа, Шолжа-ГӀала тӀарча телевидене студе кагирхой редакце корреспондент волаш къахьийгад цо 1965-ча шерага кхаччалца. Цхьайтта шера «Сердало» газета редакце отдела кулгалхо а, бехктокхаме секретарь а волаш болх баьб Султана. 1973 шера хиннача митинге хьалхалаьттарашта юкъе хилар бахьан долаш, из балхара дӀаваьккхав. 1976 шера Султана болх баьб Шолжа-ГӀала тӀарча телевидене гӀалгӀай меттала йолча редакце кулгалхо волаш. 1979—1993 шерашка Нохч-ГӀалгӀай кинажкай зарбанчен дешара-методически редакце кулгалхо хиннав из. 1992 шера Эрсечен йоазонхой юкъарлон доакъашхо хиннав Султанах. 1994-ча шера бекарга беттагара тов беттага кхаччалца бувзамахи кепайоазонахи йолча министерствон кулгалхочун когаметтаоттар волаши, 1994—1995 шерашка, Дешареи Ӏилмани министерстве дешара-методически литературан керттера говзанча волаши болх баьб. Цул тӀехьагӀа, 1995-1996-ча шерашка «ГӀалгӀайче» ПТРК тхьамада хул из. 1996 шера маьцхали бетта денз 1999 шерага кхаччалца Шаденаькъан Султан ГӀалгӀай Республикан юкъареи болхговзалийи дешара-методически литература арахецача Министерства отдела кулгалхо хиннав. Цул тӀехьагӀа Шолжа шахьара социальни Ӏалашон отдела кулгалхо хиннав. 2005-ча шера ГӀалгӀай Ӏилман-тохкама институт болх бе дӀавийхав из, цига болх болх баьб цо 2018-ча шерага кхаччалца. Кхоллам
Ӏилман болх
• З. З. Тимиевца, цхьоалагӀча классерча дешархошта «Абат» — 1995/2005
• 2-ча классана лаьрхӀа «Дешара книжка» — 2002
• «Абат хьехара дола методически кулгал» — 1986
• 2-ча класса дола «Дешара книжка» (хьехархочоа дола методически кулгал) — 1988
• 2-ча класса дола «Дешара книжка» (хьехархочоа дола методически кулгал) — 1988
• «ГӀалгӀай мотт — сурташца» — 1996
• «ГӀалгӀай фаьлгаш» — 1991
• «Са мохк» — 1980
• «Ӏийсай денал» — 1981
• «Солнечный зайчик» — 1988
• «Баьцаш тӀа тхир» — 1989
Публицистика
• «Къовсамцеи къахьегамцеи хьакхелла керда вахар» (Жизнь, завоеванная в войне и труде)
• «БӀубенна гӀа боахаш ва кинорежиссер» (Мамилов Суламбика кхоллама наькъах лаьца)
• «Перестройка школеи цунна нийслу духьаленаши»
• «Хьамида тӀема наькъаш» (Дороги войны Гамида)
• «Он преданно любил свой народ. Славные сыны Ингушетии. Плиев С. С.»
Таржамаш
• Бадуев С. «Пхи тума», «Бешто»
• Гойгов А.Хь. «Сон горянки»
• Мальсагов С. «Адский остров. Советские тюрьмы на дальнем Севере»
• Джабагиев В-Г.Б «История покорения народа»
Белгалдаккхар
Литература
- Евлоева А. М. Мартазанова Х.М. ХӀанзара гӀалгӀай литература / Сост.И.А.Дахкильгов. — Нальчик : Республиканский полиграфкомбинат им. Революции 1905 г.», 2011. — 423 с.