Ӏуйре
Ӏуйре [Ӏи́йре] (я) (эрс: утро) — бийсанна тӀехьеи делкъенна хьалхеи доагӀаш дола ди-бийсан дакъа. Ӏуйран дуачох марта оал.
Даль дашхара дошлорга тӀатайжача, «Ӏуйре» («утро») аьнна ала мегаш хиннад ден дӀадолалуш долча даькъах, малх хьалкхийттача, е малх хьалкхийттагара делкъенга кхаччалца долча ден даькъах, иштта делкъийга хӀама даарга кхаччалца[1].
Европан дукхагӀа йолча паччахьалкхенашка XIX бӀаьшера Ӏуйре лоархӀаш хиннай 6 сахьатагара 12 сахьатаг кхаччалца[2].
Эрсече 1920-гӀа шераш доладаллалца «Ӏуйре» («утро») яха дош ди-бийсан яьннача ханна официальни тӀатохар хиннад. Масала, 1921 шера «Гудок» яхача газета тӀа кепайийттача нах дӀахьакхувлача цӀермашений лелама расписанешка[3][4], Москвера дӀаболабалара сахьаташ белгалдаьхад (Ӏуйранарча цӀермашений эггара хьалхагӀареи тӀехьагӀареи сахьаташ гойт укхаза, ха белгалъяра формат йитай ше хиннача тайпара): «6—45 у.» денз «11—00 у.» кхаччалца, вешта аьлча, 6:45 денз 11:00 кхаччалца.
СССР СНК 1920-гӀча шерашка хиннача цхьан постановлени тӀа «в 3 часа утра» аьнна яздаь латт[5].
ХӀанзарча деловой хоза гӀулакхах Ӏуйре даькъала ювца хьехаш да 8 сахьатагара 11 сахьатага кхаччалца йолча хана чухьа[6].
Дунен тӀа дуккхача мехкашка Ӏуйре ювзаю боргӀалаш Ӏа́харца[7].
Меттагахьа
«Ӏуйре» дош яздеча хана «Ӏ» алапа тӀехьа «у» яздой а, нийсагӀа «Ӏи́йре» алар да. «Ӏуйре» алар гӀалат да.
Фразеологизмаш
• Ӏуйре мо цӀена я цун уйлаш
• Ӏурра-сарралца (бӀарчча дийнахьа)
Кицаш
• Бийсан лийнар зуламах кхийнав, Ӏуйран лийнар рузкъах кхийнав
• Ӏуйpe цӀеелча маша кийчбе, сайре цӀеелча кхача кийчбе
• Ӏуйран вена хьаьша гайнавац
• Ӏурра хулчий леха тӀехье ма кхуйла
«Ӏуйре» художественни кхолламашкахьа
• «Утро в сосновом лесу» Шишкин И. И.
• «Утро стрелецкой казни» Суриков В. И.
• «Утро» Яблонская Т. Н.
Хьажа иштта
• Ди
• Бийса
• Делкъе
• Сайре
• МаьркӀаже
Белгалдаккхар
- ↑ Толковый словарь Даля, 1880—1882 г.
- ↑ Юрьев и Владимирский. Правила светской жизни и этикета. Хороший тон. Сборник советов и наставлений на разные случаи домашней и общественной жизни. — С.Петербург: Типография и Литография В. А. Тиханова, 1889. — С. 419.
- ↑ Расписание пассажирских поездов пригородного движения Московского узла. Газета «Гудок» от 26.11.1921
- ↑ Расписание пассажирских поездов дальнего следования Московского узла. Газета «Гудок» от 27.11.1921
- ↑ Постановление СНК СССР от 15 марта 1924 года «О введении счёта времени по международной системе часовых поясов». Хоам хьаийца таьрахь: 22.09.2014. Архиваци яьй 8.11.2014.
- ↑ Архангельская М. Д. Бизнес-этикет, или Игра по правилам. — Питер, 2010. — С. 20. — 240 с. — ISBN 5423700299. — ISBN 9785423700294. // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (22.07.2016)
- ↑ Петухи кукарекают по сигналу встроенных «биочасов», выяснили ученые. РИА Новости. Хоам хьаийца таьрахь: 18.12.2015. Архиваци яьй 5.03.2016.