Казахий мотт
Казахий мотт | |
---|---|
![]() ДукхагӀа болча бахархоша а (баьдеча бесаца белгалдаьд), кӀезигагӀа болча бахархоша а (сийрдача бесаца белгалдаьд) казахий мотт бувца лаьтташ | |
Ший цӀи |
• (Латин.) qazaq tılı, qazaqşa, qazaq tili, qazaqśa • (Кирил.) қазақ тілі, қазақша • (Ӏарб.) قازاق ءتىلى. |
Паччахьалкхенаш | Казахехье, Ченкехье, Узбекехье, Эрсече, Моалойче, Туркменехье, Немцехье, ГӀиргӀизойче, Туркехье, Иран, ГӀозлойче, Украина |
Регионаш | |
Керттера статус |
|
Урхалду организаци | Казахий мехка товшхалеи спортеи министерство |
Мотт ле́беча́р дукхал | 16,65 млн[1] |
Статус | маьрша ба |
Классификаци | |
ОагӀат | Евразе метташ |
Йоазув | кириллица, Ӏарбий йоазув, латиний йоазув, Брайля казахий шрифт |
Меттай кодаш | |
ГОСТ 7.75–97 | каз 255 |
ISO 639-1 | kk |
ISO 639-2 | kaz |
ISO 639-3 | kaz |
WALS | kaz |
Ethnologue | kaz |
IETF | kk |
Glottolog | kaza1248 |
![]() |
Казахий мотт (қазақ тілі, қазақша, qazaq tılı, qazaqşa, قازاق ءتىلى، قازاقشا) — казахий къаман мотт; туркий меттаех цаӀ ба. Казахстане паччахьалкхен мотт лоархӀаш ба. ДӀахьабаьржа иштта Эрсечеи, Ченкехьеи, Узбекехьеи, Туркехьеи, Моалойчеи бахаш болча казахашта юкъе. Эггара гаргагӀа метташ да — къаракхалпакхий, негӀий, карагаший. Цхьана кипчакий-негӀий кӀалтоаба хьаю цар кипчакий меттай тоабан чухьа[2].
Эттаб XIV—XVII бӀаьшераш долхача юкъа́ хӀанзарча Казахехьен лаьттан тӀа гарга долча йорт етташ лийннача тукхамашта юкъе, из хиннад Дошо Орда йохача хана[2]. Кипчакий-негӀий кӀалтоабан кхыча меттаех юххера хьакъаьстаб XVII бӀаьшу ахнега кхоачача хана[3].
Кипчакий-негӀий ткъоврон меттаех казахий мотт къедийташ йолча белгалонех да тюркий юкъарча дешашка «ч», «ш» яха фонемаш «ш», «с» яхача алапашта хувцари, «м-б-п», «н-д-т» яха фонемаш чередовани еш хилари уж дешагахьа мичахьа латт хьежжа, иштта, кхыча метташца дусташ хилча, пирсаьнийи Ӏарбийи метташкара дешаш хьаэцари[3][4].
Ареи дукхали
Мотт ле́бу дукхагӀча даькъе Казахехьа. Цул совгӀа из бувц Узбекехьен а, Туркменехьен а, Таджикехьен а, Эрсечен а цхьайолча регионашка ба́хача каза́хаша, иштта СССР хиннача кхыча мехкашка а. Цул совгӀа из бувц СССРал арахьа а — Ченкехьен Синьцзян-УйгӀурой автономе шахьаре, малхбузехьарча Моалойче. КӀезигагӀа баьржаб Афганехьа, Иране, Туркехьа.
2009-ча шера Казахехьа хьисап деш нах дӀаязбарах 9 982 276 гаргга казахо казахий мотт ший наьна мотт ба аьнна дӀаязбайтаб[5].
Эрсечерча казахаша бувц казахий мотти (72 %)[6] эрсий мотти (98 %)[7].
«Этнолог» яхача дунен меттай хоамашка чу 2009-ча шера казахий мотт бувцачар дукхал 13 161 980 саг хила тарлулга лоархӀ[8]
ХӀанзара казахий алапат[тоаде | тоаде чура]
А а | Ә ә | Б б | В в | Г г | Ғ ғ | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж |
З з | И и | Й й | К к | Қ қ | Л л | М м | Н н | Ң ң | О о |
Ө ө | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ұ ұ | Ү ү | Ф ф | Х х |
Һ һ | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | І і | Ь ь | Э э |
Ю ю | Я я |
Белгалдаккхар
- ↑ Kazakh language resources | Joshua Project . Хоам хьаийца таьрахь: 22.11.2022. Архиваци яьй 22.11.2022.
- ↑ 1 2 Баскаков Н. А. К вопросу о классификации тюркских языков // Известия Академии наук СССР. Отделение литературы и языка. — М., 1952. — Т. XI, вып. 2. — С. 121—134. Архиве диллад 23 12 2019.
- ↑ 1 2 Тенишев Э. Р. и др. Кыпчакская группа // Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Региональные реконструкции / Тенишев Э. Р.. — Москва: Наука, 2002. — 767 с.
- ↑ Казахский язык // Доккха советий энциклопеди : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ Население по национальности и родному языку // Итоги Национальной переписи населения 2009 года в Республике Казахстан / А.Смаилова. — Астана, 2010. — С. 251. — 297 p.
- ↑ Владение языками (кроме русского) населением наиболее многочисленных национальностей (с численностью 400 тысяч человек и более) // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (4.11.2006) по данным переписи 2002 г.
- ↑ Население по национальности и владению русским языком // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (19.07.2011) по данным переписи 2002 г.
- ↑ Ethnologue.com // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (14.03.2019) (ингл.)
ТӀатовжамаш
- Словарь с виртуальной клавиатурой
- Произношение букв
- Русско-казахский переводчик текстов
- Казахский язык. Научный обзор // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (1.08.2014)
- Complex of kazakh dictionaries // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (13.07.2015)
- С. Е. Малов К истории казахского языка
- Из истории казахского языка