Матросов Александр Матвеевич

Матросов Александр Матвеевич
Ваь таьрахь	5 саькура 1924(1924-02-05)
Ваь моттиг	Днепропетровск[d], УССР[d], СССР
Кхелха ха	27 саькура 1943(1943-02-27) (19 шу)
Кхелха моттиг	Чернушки[d], Локнянский район[d], Тевара область[d], Россе Советий Федеративни Социалистически Республика, СССР
БӀорахол	СССР
БӀун тайпа	Рабоче-крестьянская Красная армия[d]
БӀул даь шераш	1942—1943
Звани	цӀеэскархо
Сраженеш/тӀемаш	ШоллагӀа дунен тӀом
СовгӀаташи премеши
РУВИКИ.Медиа чура файлаш

Матросов Александр Матвеевич — Советий Союза турпал (1943 шу аьтинга бетта 19 ди), цӀеэскархо, Калинински фронта М. Н. Герасимова инарала операвтивни тоабан 6-ча Сталина Сибарен ший лоӀамах йолча пхьарчой корпуса 2-ча пхьарчой батальона пхьарчо-автоматхо, ВЛКСМ доакъашхо. Кхелхав 19 шу даьннача хана ший взводерча тӀемахой маьрша боахаш герза хьадеттача вӀовӀургашта духьалъоттарца. Цун даьр дукха дийцад газеташка, журналашка, литературанна юкъе, кино, «подвиг Матросова» цхьанкхийтта ши дош фразеологизмхинна сецад эрсий метта юкъе.

Биографи

Хоамаша яхачох, Александр Матвеевич Матросов ваьв 1924-ча шера саькура бетта 5-ча дийнахьа Украинай ССР Екатринославе.

1942-ча шера тов бетта 30-ча дийнахьа денз из дешаш хиннав Краснохолмски пехотни училище, 5-ча ротан курсант волаш. 1942-ча шера лайчилла бетта шийцарча нийсархошца из дӀавигав Аштархерча гулламашка Ӏомаве.

1943-ча шера наджгоанцхой бетта 18-ча дийнахьа Чкаловски (хӀанз Оренбурга область) областа Платовкан станцера шийцарча училища курсанташца Калинински фронте тӀем тӀа вахав. 1943-ча шера саькура бетта 12-ча дийнахьа из дӀакхаьчав часте, бӀул кхоачашдеш хиннав Сталина 91-ча Сибарен ший лоӀамах йолча бригадан 2-ча пхьарчхой батальоне, хержа хиннав групкомсорга а взвода агитатора а дарже. 1943-ча шера саькура бетта 15-ча дийнахьа сайран ялх сахьат даьннача хана тоабо никъ болабаьб Земцы станцера Локня пхьен оагӀарахьа.

Фронте

1943-ча шера саькура бетта 25-ча дийнахьа 91 бригада шин батальонах екъаенна тӀом беш хиннай, Чёрное, Брутов хьайоаккхаш. 1943-ча шера сьакура бетта 26-ча дийнахьа 91 бригада шоллагӀча батальона низаца Плетень шахьаре чуяьннай, Чернушка, Чёрная яха зӀамига юрташ дӀалаьца моастагӀа эшавар духьа. Марш яьча хана моастагӀчо хьадаьча довно батальон кхаь даькъах йийкъай. Хьинаре духьалъоттарах цар юхавӀашагӀхкета аьттув баьннаб, цхьабакъда батальона хьовда Афанасьев чов яь лозаваьв.

Турпала гӀулакх

143-ча шера саькура бетта 27-ча дийнахьа 2-ча батальонага амар денад Калинински областа Локнянски шахьарера Чернушкера опорни пункт каралаца аьнна (1957-ча шера ардара бетта 2-ча дийнахь Чернушки яха деревня Пскова областа лоаттама́ юкъеяхай). ХьунагӀа уж дӀакхаьчачул тӀехьагӀа уж моастагӀчун цӀера юкъе нийсабеннаб — юрта дӀачу ца бовлийташ, хьайийттай ДЗОТашкара пулемёташ. Духьалъэтта моастагӀчун низ эшабе аьттув баьланзар.

ТӀаккха ДЗОТа оагӀарахьа текхаш бахаб цӀеэскархой Пётр Александрович Огурцов (ваьв 1920, Балаково пхье, Саратова областе), Александр Матросов. ДЗОТа дӀатӀакхоачача хана Огурцов лозаваьв, тӀаккха Матросова лаьрхӀад ше цхьаь из операци чакхъяккха. Амбразурана (вӀовъӀургашта) гаргаваха, цо ши гранат кхессай. Пулемёт юхасецай. ТӀемахой хьалъайлушше, юхадоладаьд ДЗОТера герз. Матросов ураэттав, сиха духьалъийккха, ший дегӀаца дӀакъайлай цо амбразура.

МоастагӀчун герз лаьгӀденначул тӀехьагӀа батальон юрта чуяхай. Плетень юрт хьаяьккхай, 4-ча флангеи 2-ча батальонеи низаца. ВоккхагӀволча лейтенанта Пётр Ильич Волкова политотделе хоам баьб Матросова даьча турпала гӀулакхах. ХӀанз из юрт яц, цун лаьтта Михайловски волоста юкъейодаш я, Чернушки — Пскова областа Самолуковски волоста́.

Матросов Александра ший дегӀ духьалъоттадаь амбразура яьлла Чернушкера немций ДЗОТ

Турпала гӀулакх лархӀар

Советий журналиста Михаил Бубеннова кхайкадаьд цо даь турпала гӀулакх.

Александр Матвеевич Матросов эггара хьалха Чернушки юрта йистте дӀавелла хиннав, 1948-ча шера юха дӀавеллав Великие Луки яхача пхье.

Чернушки юрта Александр Матросов дӀаволлар

СССР Лакхехьарча Совета Президиума амарах цун венначул тӀехьагӀа Советий Союза Турпалхочун сийлен цӀи еннай

Великие Луки пхье Матросова́ дегӀа чурт, дегӀад 1954-ча шера кӀимарса бетта 25-ча дийнахьа

.

СовгӀаташ

• Советий Союза доакъашхо (венначул т1ехьаг1а) — 1943 шу, аьтинга бетта 19 ди.
  • Орден Ленина
  • «Дошо седкъа» яха майдалг

Сийленгаш

Матросв Александра хетадаь дола сийлингаш увттадаьд пхьешка:

• Анжеро-Судженск;
• Барнаул;
• Великие Луки;
• Днепропетровск (2023 наджгоанцхой бетта 3-ча е 4-ча дийнахьа дӀадаьккхад);
• Дюртюли;
• Ишеевка — юртарча парке;
• Ишимбай — А. Матросова цӀерагӀа йолча юкъерча парке
• Коряжма;
• Краснодар — цун цӀерагӀа йолча № 14 ишколе;
• Красноярск;
• Курган — хьалха цун цӀерагӀа кинотеатр хиннача
• Октябрьский — Нарышево юрта, цун цӀерагӀа пхьен урам а да;
• Салават — Матросова накха (1961), скульптор Л. Ю. Эйдлин;
• Ленинград (Санкт-Петербург) — Коталонна парке
• Сибай;
• Севастополь;
• Стерлитамак;
• Тольятти;
• Ульяновск;
• Ивановка (Ульяновский район, Ульяновская область);
• Станция-Охотничь];
• Баратаевка (Ульяновски область);
• Высококолковское сельское поселение — стела (2016);
• Уфа — Ленина цӀерагӀа йолча паркера сийлинг (1951, скульптор Эйдлин Л. Ю.);
• Галле (Саксония-Анхальт) — ГДР;
• Дагалоацама хьарак: Михайло-Коцюбинское;
• Оренбурга областа Платовка юрт — бюст в Платовски юкъарча ишколе А. Матросова цӀерагӀа накха (скульптор — Николай Игнатьевич Колесников).

Белгалдаккхар