Путин Владимир Владимирович

Рувики материал
Владимир Владимирович Путин
Президент Российской Федерации Владимир Владимирович Путин (2024).jpg
7.05.2012
Доалчен тхьамада
Хьалхахиннар Дмитрий Медведев
(д. кх. 31.12.1999 — 7.05.2000)
7.05.2000
 — 7.05.2008
Доалчен тхьамада
Хьалхахиннар Борис Ельцин
ТӀехьахиннар Дмитрий Медведев
7.05.2012
Хьалхахиннар Дмитрий Медведев
22.11.2000 — 7.05.2008
Хьалхахиннар дарж хьадаьд
ТӀехьахиннар Дмитрий Медведев
8.05.2008 — 7.05.2012
Президент Дмитрий Медведев
Хьалхахиннар Виктор Зубков
ТӀехьахиннар
(д. кх. 9—16.08.1999)
16.08.1999
 — 7.05.2000
Президент Борис Ельцин
из ше хиннав (д. кх.)
Хьалхахиннар Сергей Степашин
ТӀехьахиннар Михаил Касьянов
27.05.2008 — 18.07.2012
Хьалхахиннар Виктор Зубков
ТӀехьахиннар Дмитрий Медведев
7.05.2008 — 26.05.2012
Хьалхахиннар Борис Грызлов
ТӀехьахиннар Дмитрий Медведев
1 наджгоанцхой — 31 оагӀой 2017
Хьалхахиннар Алмазбек Атамбаев
ТӀехьахиннар Эмомали Рахмон
16 сентября 2004 — 20 мая 2006
Хьалхахиннар Леонид Кучма
ТӀехьахиннар Нурсултан Назарбаев
25.01.2000 — 29.01.2003
Хьалхахиннар Борис Ельцин
ТӀехьахиннар Леонид Кучма
29 тушола — 9 маьцхали 1999
Президент Борис Ельцин
Хьалхахиннар Николай Бордюжа
ТӀехьахиннар Сергей Иванов
25.07.1998 — 9.08.1999
Президент Борис Ельцин
Хьалхахиннар Николай Ковалёв
ТӀехьахиннар Николай Патрушев

Ваьв 7 ардара 1952(1952-10-07) (72 шу)
Ленинград, СССР
Тайпа / Ваьр Путинаш
Да Владимир Спиридонович Путин
Нана Мария Ивановна Путина
Сесаг Людмила Путина (Шкребне ва) (1983—2013)[1]
Бер Мария (1985), Екатерина (1986)
Парти КПСС (1975—1991)
НДР (1995—1999)
ЦхьоагӀо (1999—2001)
ЦхьоагӀон Эрсече (тхьамада волаш, амма доакъашхо воацаш, 2008—2012)
Дешар 1. Ленинградера паччахьалкхен университет
2. СССР КГБ лакхера ишкол
3. СССР КГБ цӀечабайракха институт
Ӏилман дарж экономикан Ӏилмай кандидат (1997)
Болхговзал юрист, разведчик, чиновник, политик
Леладу гӀулакх президентал, госслужба, спецслужба
Динца юкъ-моттиг православи[2][3]
Кулг яздар Автографа сурт
СовгӀаташ
СССР, Россе Федераци, СНГ:
Орден Почёта — 1996Орден «Сийлен Белгало»  — 1988Медаль «За безупречную службу» II степениМедаль «За безупречную службу» III степени
Медаль «Участнику марш-броска 12 июня 1999 г. Босния — Косово»Орден «За заслуги перед Республикой Дагестан»Почётный гражданин города Астрахани (лента).png
Орден «Содружество»Почётный гражданин Казани — 2005Почётный гражданин города СевастополяНагрудный знак «Почётный гражданин Санкт-Петербурга»
конфессиональные награды:
Орден Святого равноапостольного великого князя Владимира I степени (РПЦ)Slavi-i-chesti.svgОрден Преподобного Сергия Радонежского I степени
спортивные звания:
Знак «Заслуженный тренер России»Мастер спорта СССР.png
Других государств:
Орден Первого президента Республики Казахстан Нурсултана НазарбаеваBLR Order of Friendship of Peoples ribbon.svgЛента Ордена Уацамонга.pngОрден Честь и слава I степени
AltynKiran 1.pngКавалер ордена «Манас» I степениКавалер ордена «За выдающиеся заслуги»
Кавалер ордена Исмоили СомониБольшая цепь ордена Республики СербияОрден Республики Сербской на цепи
Кавалер Большого Креста ордена Почётного легионаБольшой крест ордена святого КарлаЦепь ордена Макариоса III
Цепь ордена короля Абдель-АзизаКавалер ордена ЗаидаОрден Хо Ши Мина
The Star of Palestine (Palestine) Ribbon.svgКавалер Национального ордена «Хосе Марти»VEN Order of the Liberator - Grand Cordon BAR.png
Кавалер Большого креста ордена Заслуг (Гвинея)ANG Order of Agostinho Neto.svgGDR Verdienstmedaille NVA 3 BAR.pngКавалер ордена Ким Ир Сена
Кавалер ордена Ким Ир Сена
Орден Дружбы КНР (медальон).pngOliy Darajali Dostlik (obverse).pngŞeyxülislam ordeni.jpg
наградное оружие:
Именной морской палаш от командующего ЧФ РФ адмирала Владимира Комоедова и командующего Военно-морскими силами Украины Михаила Ежеля
МазаоагӀув kremlin.ru (президент.рф)
БӀул
БӀул даь шераш 1975—1991, 1998—1999
БӀорахо хилар  СССР Россе Федераци
БӀун тайпа Emblema KGB.svg СССР КГБ
Flag of Federal security service.svg Эрсечен ФСБ
Banner of the Armed Forces of the Russian Federation (obverse).svg Эрсечен Мехка низ
Звани Полковник
полковник (1999)
Классни секам:
Действительный государственный советник РФ 1 класса (Минобороны)г.png
боккъонца вола Россе Федерацен 1-ча класса паччахьалкхен хьехамхо
Баьччал даьд Россе Федерацен Мехка низа лакхехьара керттера хьовда
(31.12.1999 — 7.05.2008;
7.05.2012 денз)
ТӀемаш ШоллагӀа нохчий тӀом
Гуржехьара тӀом
Россе-украинай тӀема дов
Шаьме хинна тӀема операци
Казахехье хинна ОДКБ операци
Белха моттиг
РУВИКИ.Медиа логотип РУВИКИ.Медиа чура файлаш

Влади́мир Влади́мирович Пу́тин (ваь ди: ардара бетта 7, 1952, Ленинград, СССР) — россе паччахьалкхени политикайи болхло. ХӀанзара Россе Федерацен президент, Россе Федерацен Паччахьалкхен Совета а Россе Федерацен Кхерамзлен Совета а тхьамада; Россе Федерацен Мехка низа лакхехьара керттера баьчча ва 2012 шера маьтсела бетта 7-ча дийнахьа денз. ХьалхагӀа президента дарже хиннав 2000 шера маьтсела бетта 7-ча дийнахьа денз 2008 шера маьтсела бетта 7 денга кхаччалца, иштта 1999—2000 шерашкеи 2008—2012 шерашкеи Россе Федерацен Доалчен тхьамада дарже хиннав. Эрсечен президенталла юха хержав 2024 шера тушола бетта 15-17 деношка хиннача хоржамашка (цун кхаж тессаб 76 277 708 саго е бахархой 87,28 %)[6].

Ленинградера паччахьалкхен университета (ЛГУ) юристий факультет яьккхай. 1977 шера денз болх баьб СССР КГБ Урхален Ленинградеи Ленинграда областеи гӀолла йолча следственни отделе. 1985–1990 шш. ГДРсоветий арахьарча разведкан резидентуре бӀул деш хиннав[⇨]. Ленинграде цӀавеначул тӀехьагӀа ЛГУ ректора гӀонча волаш болх баьб, тӀаккха Ленинградерча горсовета тхьамадий Анатолий Собчака хьехамхо хиннав[⇨]. КГБ-ра дӀаваьлча 1991 шера маьцхали бетта 20-ча дийнахьа, Санкт-Петербурга мэре дӀахо болх баьб. Собчак губернаторий хоржамашка 1996 шера ийшачул тӀехьагӀа Москве ваха дӀавахав, цига РФ президента гӀулакхашта урхалдечун когаметтаоттаралла хьаийцав[⇨]. 1997 шера Путин экономикан Ӏилмай кандидата дарж даьккхад. РФ Федеральни кхерамзлен гӀулакхан керте а, Кхерамзлен Совета секретарь волаш а хинначул тӀехьагӀа 1999 шера маьцхали бетта Доалченна керте эттав[⇨].

Хьавалар

Images.png Арахьара сурташ
Image-silk.png Владимир Путин с родителями перед отъездом в ГДР, 1985 год

Хьисап деш нах дӀаязбеча хана ше деннача жопах къаман эрсе ва[7].

Да́ — Владимир Спиридонович Путин ва (23.02.1911 — 2.08.1999), Тевара губерне Тевара уезда Поминово яхача деревне ваьв[8], 1933—1934 шерашка бӀул даьд хибухера флоте[9], Сийлахь-Боккхача Даьхен тӀема доакъашхо хиннав. РККА — 1941 шера аьтинга бетта денз хиннав, ЦӀеча эскара 86-ча дивизен 330-ча стрелкови сура салте хиннав. 1941 шера лайчилла бетта 17-ча дийнахьа Невски пятачок лораеча хана чӀоагӀа чов яь хиннав, аьрда чӀийностаи кога кӀийленнеи осколк кхийтта[10][11]. Мейдалгаш яьха ва: «За боевые заслуги», «За оборону Ленинграда», «За победу над Германией». ВКП(б) доакъашхо хиннав 1941 шера денз. ТӀом сецачул тӀехьагӀа — И. Е. Егорова цӀерагӀа йолча Ленинградерча вагонаш яра заводе пхьар волаш болх баьб. 1985 шера Даьхен тӀема 1-ча даржах орден яьккхай[12].

Нана — Мария Ивановна Путина (яьча хана Шеломова) (17.10.1911 — 6.07.1998)[13], Тевара губерне Тевара уезда Заречье яхача деревне яьй, цига вайзав цунна Владимир Спиридонович а[8], иштта заводе болх баьб, Ленинграда гобар а лайнад. КБФ штабо «За оборону Ленинграда» мейдалг а еннай.

Берали ондаргали

Владимир Путин с портретом отца-фронтовика на шествии «Бессмертного полка» в Москве, 9 мая 2017 года

Владимир Путин ваьв 1952 шера ардара бетта 7-ча дийнахьа Ленинграде[14]. Дезале кхоалагӀа вола воӀ хиннав Владимир. ВоккхагӀа ши воша веннав ер малхавалалехь: Альберт (Сийлахь-Боккха Даьхен тӀом болабалалехь веннав), Виктор 1940—1942 шш. мара ваьхавац[15].

Путинаш Ленинграде Баскови переулке баьхаб коммунальни квартире цхьа Ӏече дӀалоацаш (№ 12 йолча цӀагӀа, пхелагӀча, лакхерча гӀата тӀа), цу квартира чу Путин ваьхав СССР КГБ балха отталца. Тосно хиннача дача чу, Путина дешархо волча хана, цун Ӏече чу советий тӀема разведка йилларех цаӀ волча Ян Берзина портрет лаьттад. Президент хьахинначул тӀехьагӀа Путинс дийцад зӀамига волча хана денз разведчикех лаьца советий кинош хоза а хеташ, паччахаьлкхен кхерамзлен маьженашка болх бе хьогаш ше хинналга.

1960—1965 шерашка Путин деша ваьгӀав № 193 йолча бархӀ класс йолча ишколе. ТӀехьагӀа № 281 йолча юкъерча ишколе деша вахав (Технологически институтаца ювзаенна йола спецшкол хиннай из хименна тӀатаӀар долаш), из яьккхай цо 1970 шера[6]. 17 шу даьнна вола Владимир духхьашха вахав СССР КГБ Ленинградеи Ленинграда областе гӀолла йолча Урхале, цига Путина́ собеседованех хьийхад цкъа хьалха кӀоаргга гуманитарни дешар чакхдаккха.

1964 шера денз дзюдо лата Ӏомалуш хиннав «Труд» яхача спортивни юкъарлон «Турбостроитель» яхача спортивни клубе, цун тренераш хиннаю Анатолий Рахлини Леонид Усвяцови[16]. Кхыболча ленинградхой спортсменашта юкъе дакъа лийцад «Ленфильме» хулача съёмкашка каскадёр а волаш, ишта из хиннав «Ижорский батальон» яхача тӀема драма чуи «Блокада» яхача эпопея чуи[17]Перейти к разделу «#Мерздалараш».

1970—1975 шерашка дийшад ЛГУ юристий факультета къамашта юкъерча отделене, цига юкъевахав из КПСС-е а[9]. Деша вагӀача хана вӀашагӀкхийттав из цу юкъа ЛГУ доцент хинна волча Анатолий Собчакаца. Диплома белха тема хиннай — «Принцип наиболее благоприятствуемой нации» (Ӏилман кулгалхо Л. Н. Галенская, къамашта юкъерча бокъон кафедра)[18].

Доалче балха отталехь хинна карьера

СССР КГБ болх бар

1975 шера ЛГУ юристий факультет яьккхай[19], цигара КГБ балха вахийтав[2]. Цу хана Охте («401-гӀа ишкол») курсаш яьхай цо оперативни лоаттаме хила кийчо еш, СССР КГБ территориальни маьжений система юкъе аттестаци а яьй цунна зӀамагӀа эпсар ва аьнна (юстицен воккхагӀа вола лейтенант)[20].

КГБ болхлочун ший дело чура сурт

1977 шера тӀехьа контрразведка наькъах болх баьб СССР КГБ Ленинградеи Ленинграда областеи гӀолла йолча урхален следственни отделе. Путина белха моттиг «Большой дом» яхача гӀишлон чу хиннай, 1979 шера КГБ Лакхерча ишколе ялх бетта йола переподготовках йола курсаш яьхай.

1985—1990 шш. Путин ГДР-е болх беш хиннав КГБ арарча разведкай линех. Цун кулгалхо хиннав Малхбоалехьарча Германен советий разведтоабан хьаким, ГДР паччахьалкхен кхерамзлен министерствоца йолча СССР КГБ викал, полковник Лазарь Матвеев (хьагучаваьккхав 2017 шера маьтсела бетта 90 шу даьннача хана). Цига Дрездене еча Ӏамале Путина новкъостий хиннаб, Сергей Чемезови Николай Токареви[21][22]. Советий разведтоабан хьашташта юкъе хиннад, 2018 шера Путинс ше хьадийцачох, дукхагӀа Малхбузерча Европай мехкаш — Хетта Америкерча Штатий бартхой[21].

Берлинера пен бежачул тӀехьагӀа кастта, 1989 шера тов бетта 5 дийнахьа немций демонстранташ штурм яь Angelikastrasse урама тӀа 4 номер йолча советий резидентурай особняк хьаяккха гӀерта хиннаб, КГБ архиваш дӀалоацаргйолаш. Амма Путина каяьннай табельни герз тоха ца дезаш хьагулбеннараш дӀахьабовлийта. Дуккха къайла хинна оперативни документаш резидентурай пишка чу доагадаьд цо. 1990 шера наджгоанцхой бетта Путин ший ГДР хинна командировка йистеяккха, Ленинграде дӀацӀавахав[21].

СССР цӀавеначул тӀехьагӀа, Путинс ше хьадийцачох, КГБ арарча разведкан юкъерча аппарате Москве дехьа ца воалаш, КГБ Ленинградерча урхален хьалхарча отдела штате юхавенав. 1990 шера Литейни йоаллача гӀишлон чу подполковник Путин № 643 кабинете болх беш хиннав. Цу ялхлагӀча гӀата тӀа, юхе йоаллача кабинете, болх беш хиннав Сергей Иванов а — тӀехьагӀа хургвола РФ Духьалеяра министр, Путина президента администрацен да́[23][21].

Маьцхали бетта 20 дийнахьа 1991 шера, Ленинграда мэр Собчак ГКЧП распоряженеш кхоачаш ца е аьнна духьалваьлча, цу хана Собчакаца шерал совгӀа болх беш хиннача Путинс КГБ-ра дӀавалара рапорт язъяьй; отставка къоабалъяьй[21][24].

Санкт-Петербурге болх бар

1990 шера бӀаьстенгара денз Путина керттера официальни белха моттиг хиннай Ленинградера паччахьалкхен университет, цига ректора Станислав Меркурьева гӀонча хиннав из къамашта юкъерча долча хаттарашка гӀолла. Меркурьев позже рекомендовал Путина Собчаку[25].

1991 шера аьтинга бетта 28 дийнахьа денз, Собчак мэралла хержачул тӀехьагӀа, Путин, цкъа хьалха тхьамадий декхараш кхоачашдеш, тӀаккха кӀимарса 15 дийнахьа денз — Ленинграда мэрен арарча бувзамех йолча комитета тхьамада а хиннав[26]. Цул совгӀа, Путин кулгалдеш хиннав оперативни хаттарех йолча мэрен комиссенна а[25].

1993 шера денз Собчак кхыча мехкашка ухача хана шийна когаметта Путин увттаваьв[27]. 1994 шера тушола бетта Путин Санкт-Петербурга Доалчен тхьамадий хьалхара когаметтаоттар волаш оттаваьв, арарча бувзамех йолча комитета кулгалдар шийга а дусаш[27].

1996 шера аьхки хоржамашка йиша волча Собчакс мэра дарж дитад, цул тӀехьагӀа чакхдаьннад Путинс Санкт-Петербурге мэре болх бар а.

Москве болх бар

1996 шера Путин, шийна дагадоагӀачох, юха а, 1991 шера августовски путч хиннача хана мо, такси хехкаш шоллагӀа болх бе лаьрхӀа хиннав[28]. Петербурга вице-мэр хиннавола контр-адмирал Вячеслав Щербаковс аьнна хиннад, Путин Владимир Яковлева кердача администраце болх бе хьавийха хинналга, амма Путинаá, Игорь Сечина тешалах, цох гадохкар а хийтта, вахавац.

Дукха ха ялалехь Путин Москве болх бе дӀавийхав президента гӀулакхий урхалдечун Павел Бородина когаметтаоттачун дарже. Юридически урхалдараи россе арахьарча доалахьен урхалдараи бехктокхаме хиннав из[29][30].

1997 шера тушол бетта 26 дийнахьа Путин оттаваьв Эрсечен Президента Администрацен кулгалхочун когаметтаоттар — РФ президента Керттерча тӀахьожама урхален хьакималла, из пост дӀалоацаш хинна вола Алексей Кудрин дӀа а хувцаш[29][31].

Путина аьнначох, Эрсечен духьалеяра министр Игорь Родионов 1997 шера маьтсела бетта отставка вахийтара бахьанех цаӀ хиннад Керттерча тӀахьожама урхалено даь тахкар[32].

РФ Федеральни кхерамзлен гӀулакха директор

РФ Федеральной кхерамзлен гӀулакха директор Владимир Путин. 1998 шу

1998 шера маьтсела бетта 25 дийнахьа В. Б. Юмашева инициативах Путин Президента администраце цун хьалхара когаметтаоттар хургволаш оттаваьв[33][34], регионашца болх бара бехктокхаме волаш. ДӀаоттавеча юкъа Кремле эггара чӀоагӀагӀа шиш болча нахах лоархӀаш хиннав[35].

1998 шера кӀимарса бетта 25 дийнахьа Путин оттаваьв Россе Федерацен Федеральни кхерамзлен гӀулакха директоралла[34][36].

Доалчен тхьамада (1999)

1999-ча шера маьцхали бетта 7-ча денна Хаттаби Басаеви хьалхаболаш, ДӀаьгӀасти чубаьхкаб боевикаш[37],хӀаьта кӀал бахархошта юкъера къаьстта исламисташа цар оагӀув хьаллацарца шариӀатаца дола урхал кхайкадаьд Ботлихскии Цумадинскии шахьарий доазон тӀа. Цу хана баьча махах, из бахьан хиннад РФ Доалчен тхьамадалла Путин оттара[38][39].

Маьцхали бетта 9-ча денна президента Ельцина директор ФСБ Путин хьожаваьв РФ Доалчен тхьамадан декхараш кхоачаш деш волча когаметтаоттара метте[40][41] Сергей Степашина когаметта[42]. Цу денна цо телехоамашка Путин кхайкаваьв дӀахо никъ дӀахьоргбар ва аьнна[43].

Маьцхали бетта 16-ча денна Госдумас тхьамадан дарже Путин хилар дӀачоагӀдаьд[44]. Цу дареж волаш Путина вӀашагӀъеллай боевикашта духьала операци[37].

1999-ча шера тов бетта Эрсече дукха террористически зуламаш хиннад — Буйнаксе къаьнара гӀишлош лелхийтай, Москве Гуроьянова урамах теракт яьй, Каширски шоссе, иштта, 300 совгӀа саг вувш, зулам даьд Вологодске[45].

Президента декхараш кхоачаш дер (31 декабря 1999 — 7 мая 2000)

Владимир Путин, президента Администраце кулгалхо Александр Волошин, Кремлера дӀаводаш вола Борис Ельцин
ОагӀой бетта 31-ча ди 1999 шера

ОагӀой бетта 31-ча денна ший оттаяь ха йистеялалехьа Ельцин балхара дӀаваларца Путин президента декхараш кхоачашде волавеннав[46][47].

Президента когаметта волаш, эггара хьалха цо кулг яздаь дола паччахьалкхен акт хиннад «Декхараш кхоачашдар йистедаьккха волча президентаи цун дезалаи луш йола гарантеш» яха указ[48]. Цу указо президента дарже хиннарашта паргӀато хургхилар чӀоагӀдаьд, иштта кхыйола аттонаш Ӏалашъяьй. 2001-ча шера Путин араяьккхай цу тайпара цхьаькха цхьа федеральни бокъо[42].

Президенте дарже оттар Паччахьалкхен Кремля коа. Москва, маьтсела бетта 7 ди 2000 шера

Президента хоржамашка 2000-ча шера тушола бетта 26-ча денна Путин коттаваьннав хьалхарча турах 52,94 % наха харжарца[42].

Хьалхареи шоллагӀеи президентала йовкъаш (2000—2008)

2000-ча шера маьтсела бетта 7-ча денна Путин Россе президента дарже эттав[49]. 2000-ча шера маьтсела бетта 17-ча денна РФ Доалчен тхьамадалла хьожаваьв Михаил Касьянов[50].

2004-ча шера саькура бетта 4-ча денна Касьянова доалче дӀаяьккхай[51][52], Доалчен керда тхьамада хиннав Михаил Фрадков[53].

2004-ча шера тушола бетта 14-ча денна президент юхахоржаш хоржамаш дӀадихьад, Путин 71,31 % наха шозлагӀа хержав президенталла[54]. Президента дарже эттав 2004-ча шера маьтсела бетта 7-ча денна[55].

2007-ча шера тов бетта 12-ча денна Фрадков тхьамадалла хинна доалче дӀаяьккхай[56], хӀаьта доалчен керте оттаваьв Виктор Зубков[57].

2008-ча шера маьтсела бетта 7-ча денна цо ший президента доал дӀаденнад хержача президента́, ший администраце хиннача кулгалхочоа Дмитрий Медведева́[58]. Из хилалехьа ши ди хьалха Путин 2-ча метте хиннав «Дунен шиш бола 100 саг» яхача Time листама́ юкъе[59][60].

Доалчен тхьамада (2008—2012)

2008-ча шера маьтсела бетта 8-ча денна Дмитрий Медведева президентал тӀаийцачул тӀехьагӀа, Путин оттаваьв Доалчен тхьамадалла. Из тхьамадалла оттаварах долча указа тӀа кулг яздаьд цу денна[61]. Маьтсела бетта 12-ча денна Путин кхайкаяьй керда вӀашагӀъелла Россе доалче.

2008-ча шера маьтсела бетта 27-ча денна денз Путин ва КӀайэрсийи Россеи паччахьалкхений юкъарлон Министрий гуллама тхьамада[62].

Путиница болча тешама гойтам ВЦИОМ, 2007—2011 годы[63]

Цу хана чухь нийсденнад шийна тӀехьа Доккха кризис доладаь дола 2008—2010 шерашкара Россе финансий-экономикан кризис.

КхоалагӀеи, йиълагӀеи, пхелагӀеи президентала йовкъаш (2012-ча шера денз)

Владимир Путин Россе Федераце президента дарже оттача хана

Путин кхозлагӀа президента дарже эттав 2012-ча шера маьтсела бетта 7-ча денна[64]. Президента дарже эттачул тӀехьагӀа шоллагӀча денна цо Доалчен тхьмадан дарже Дмитрий Медведев оттавар Годума тӀадиллад, Медведев доалчен тхьамадалла чӀоагӀваьчул тӀехьагӀа хьадхашка декхар оттадаьд доалче вӀашагӀйолла[65].

Дунен финансий кризис эттачул тӀехьагӀа 2012-ча шера экономикан хьал халагӀа хиннад хьалха Путина президентала хана хинначунга хьежача.

2013-ча шера аьтинга бетта 12-ча денна «Еррига Россе къаман фронт» яхача юкъарченна керте эттав[66].

2013 шера духе Эрсече хьинаре гӀерта йолаеннай из Ӏаткъаш йолчара Украина дӀаяргйоацаш. ОагӀой бетта Эрсечено Украинайна лургда аьнна хиннад деррига цхьана хьаийцача 15 млрд доллар, гӀо дарцеи, кредиташцеи, тайп-тайпарча преференцешцеи, царна юкъе газах а. ГӀо дара духьа хьалхара транш 3 млрд доллар кредит а луш Путинс баьча соцамца енна хиннай. Амма националисташ Ӏаткъарах Украинай политикан элита Малхбузехьа йийрзай. 2013 шера чаккхе йолаеннача Евромайдана керттера лийрхӀар хиннад Эрсечеца бувзам бохабари, президента даржера Янукович дӀаваккхари[67][68].

2014 духе националисташеи «Правый сектор» яхачари кхерамаш тийсачул тӀехьагӀа, Украинай президента администраценна а Лакхехьарча радайна а штурм ергья яхаш, Украинай президент хинна вола Янукович низзагӀа дӀаваьккхар цу даржара. Украинай зӀилбухен-малхбоалехьеи ГӀирмеи из хӀама паччахьалкхен революци мо тӀаийцар. Ишта хьал а долаш, цул совгӀа ахгӀайрен тӀа юкъарлонна хетар тохкаш къайлагӀа даьча хоаттамашта тӀа а тайжа 2014 шера саькура бетта Путинс соцам баьб ГӀирма Россе Федерацех хьатохара гӀулакх доладе. Из кхоачашхилар тушола бетта референдум а яь. Эрсечен а ГӀирман а бахархоша цу хӀаман гадаьккхар, из гӀулакх бахьан долаш Путин нах юкъе гӀорвалара керда талгӀе тӀаер[69]. С 2014 года Россия оказывала многостороннюю поддержку населению Юго-Востока Украины в ходе вооружённого конфликта на Донбассе.

Резиденцеши белха транспорти

2000 шера денз Путин массахана Подмосковье Ново-Огарёво резиденце вахаш ва[70]. Иштта официальни президентий резиденцеш лоархӀаш я: Санкт-Петербурга кӀал — Стрельне йоалла Константиновски гӀапгӀалаш; Сочи йоалла — Бочаров Ручей; Тевара областе — «Русь» (къаман парка «Завидово» доазон тӀа); Валдайски Ӏама тӀа — Долгие Бороды. Кремле Путинага белха квартира я[71].

Балха вертолётаца ахар фу бахьан долаш да Путинс аьннадар, президента кортеж хӀара дийнахьа дӀахьаахаро Москве наькъаш тӀа пробкаш хулийтаргйоацаш[72]. 2018 шерага кхаччалца белха машена лелаеш Mercedes Pullman хиннай, 2018 шера инаугураце тӀа Путин духхьашха массанена гуш араваьлар «Кортеж» проектах йолча кердача россе лимузинаца[73]. Массазза а леладеш дола президента фекема Ил-96 яхар да, цун борта тӀа белха кабинети, паччахьалкхен мехкадаь апартаменташи, совещаний цӀаи, Мехка низа урхалдара́ командни пульти[74].

Путин товшхала юкъе

Путин каст-каста хьоахаву популярнии, урамийи товшхала юкъе, иштта интернет-товшхала юкъе а. Цунна хетадаьд сурташ, плакаташ, ашараш, граффити, видеороликаш, кинош (документальнидараш а), анекдоташ, иштта кхыдар а. Разведчик-нелегалах лаьца долча «Семнадцать мгновений весны» яхача советий кинонна анализ еш, киноведаша Стивен Ловеллси Марк Липовецкечои Путинаи Штирлицаи юкъе тара йола белгалонаш йоалаяьй, царна шаккханенна чухьа мехкагӀончий миссенна мутӀахьа хилар европерча имиджаца вӀашкадоагӀаш хилар[75][76].

Филателия чу

Гейдар Алиеваца цхьана ГӀозлойчен пошта марка тӀа (2001)

Путина́ Эрсечен кхоъ пошта марка хьоахаяь хиннай[77][78][79], иштта кхыча паччахьалкхений пошта маркаш а: ГӀозлойчен[80], КНДР[81], Либерен[82], Молдавен[83], Словакен[84], Словенен[85], Украинай, Узбекехьен[86].

Фильмографи

  • 2001 — «Путин. Високосный год»[87][88]. Владимир Путин президент волаш хьалхарча шерах даьккха кино.
  • 2007 — «55» — документальни кино да Никита Михалковс даьккха Владимир Путина президенталах лаьца. Путина 55 шу дузача хана гойтад.
  • 2012 — фильм «Путин, Россия и Запад»[89][90]
  • 2015 — «Президент» — россе бӀарчча метраж йола документальни кино да Владимир Соловьёвс даьккха.
  • 2015 — «Крым. Путь на Родину» — россе бӀарчча метраж йола документальни кино Андрей Кондрашовс даьккха.
  • 2015 — «Миропорядок» — россе бӀарчча метраж йола документальни кино да Владимир Соловьёвс даьккха.
  • 2016 — «Украина в огне» — америкахой бӀарчча метраж йола документальни кино да Игорь Лопатёнкс даьккха.
  • 2017 — «Интервью с Путиным» — америкахой йиъ сери йола документальни кино да Оливер Стоунсс даьккха.
  • 2017 — «Большой, любимый, дорогой» — россе лоацца метраж йола художественни кино да «Десятая муза» берий киностуде даьккха.
  • 2018 — «Валаам» — россе документальни кино да Андрей Кондрашовс даьккха.
  • 2018 — «Миропорядок 2018» — россе бӀарчча метраж йола документальни кино да Владимир Соловьёвс даьккха.
  • 2018 — «Путин» — россе бӀарчча метраж йола кино да Андрей Кондрашовс даьккха.
  • 2018 — «Свидетели Путина» — россе документальни кино да Виталий Манскечо даьккха.
  • 2018 — «Дело Собчака» — россе документальни кино Веры Кричевскечо даьккха.
  • 2019 — «В борьбе за Украину» — америкахой бӀарчча метраж йола документальни кино Игорь Лопатёнокс даьккха.
  • 2020 — британский мини-сериал «Путин: история русского шпиона»[91]. Трёхсерийный документальни кино[92].
  • 2024 — Tucker Carlson Network яха видеоплатформа хьаяь волча Такер Карлсон яхача хоамбоаржабархочунна енна интервью[93].

СовгӀаташи къоабалвари

Владимир Путинах 2007 шера «Шеран саг» аьнна цӀи яьккхай Time яхача америкахой журнала эршах[66].

Forbes америкахой журнала эршах 2013, 2014, 2015, 2016 шерашка Путин дунен тӀарча эггара чӀоагӀагӀа шиш болча наьха листама керте уттаваьв[66].

Сийдола доктор ва дукхача россеи доазал дехьарчеа академешка а университеташка а[66].

Пётр Воккхачун цӀерагӀа йолча Къаман юкъара преме лауреат (2001), «За выдающуюся деятельность по укреплению единства православных народов» яхача преме лаурет (2002), «За веру и верность» яхача Андрей Первозванничун преме лауреат (2004), Конфуцечун цӀерагӀа йолча машара преме лауреат (КНР, 2011)[66].

2025 шера Владимир Путина́ Дерригдунен этноспорта федераце хьалххо лелаярах преми еннай. Из совгӀат далар кхоачашдаьд Санкт-Петербурге дӀайихьача VII Дунен халкъашта юкъерча этноспорта форуме[94].

ТӀемхой звании классан секами

Библиографи

Белгалдаккхар

  1. «Отстояла вахту»: Владимир и Людмила Путины объявили о разводе // Forbes.ru. — 2013. — 6 аьтинга. Архиве диллад 25 02 2023.
  2. 1 2 Геворкян Н. П., Тимакова Н. А., Колесников А. И. От первого лица. Разговоры с Владимиром Путиным. — Вагриус, 2000. — ISBN 5-264-00257-6. Архиве оттадаьд: 22.08.2009.
  3. Путин Владимир Владимирович // Аргументы и факты : газета. Архиве диллад 4 12 2013. (Техкаб укх дийнахьа: 6.01.2013)
  4. http://kremlin.ru/structure/president/presidents
  5. http://www.rbc.ru/society/08/05/2017/590fffe39a7947866e52b760
  6. Итоговый результат Путина на выборах главы государства составил 87,28%, TACC. Техкад укх дийнахьа: 21.03.2024.
  7. Колесников, А. Владимиру Путину дали семейный номер : Семья премьера прошла перепись населения : [арх. 4 маьтсела 2019] // Коммерсантъ. — 2010. — № 193/П [4493] (18 ардара). — С. 5. (Техкаб укх дийнахьа: 12.04.2015)
  8. 1 2 В КОРНЯХ У ПРЕЗИДЕНТА. www.mk.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 10.02.2019. Архиваци яьй 10.02.2019.
  9. От первого лица, 2000, Гл. «Сын».
  10. Память народа :: Документ о награде :: Путин Владимир Спиридонович, Медаль «За боевые заслуги». pamyat-naroda.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 15.11.2015. Архиваци яьй 17.11.2015.
  11. Путин Владимир Спиридонович 1911 г. р : [арх. 14 ардара 2014] // Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941–1945 гг : Электронный банк документов. (Техкаб укх дийнахьа: 12.04.2015)
  12. Документ о награде: Путин Владимир Спиридонович, Орден Отечественной войны I степени. pamyat-naroda.ru. «Память народа». Хоам хьаийца таьрахь: 15.11.2015. Архиваци яьй 17.11.2015.
  13. ПУТИНА Мария Ивановна это. politike.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 20.01.2022.
  14. Владимир Путин – личный сайт. Владимир Путин – личный сайт. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 12.04.2022.
  15. Медведев, 2007.
  16. Профессор Д. Момот о В.В. Путине и их тренере Усвяцове Л.И ~ Проза (Быль). www.chitalnya.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 24 сент. 2022 г.. Архиваци яьй 12.04.2021.
  17. Путин в кино: почему не сложилась карьера актёра. Как каскадёр Владимир Путин снимался на «Ленфильме» в 1970-х. Gazeta.ru (14.12.2017). Хоам хьаийца таьрахь: 2.01.2018. Архиваци яьй 3.01.2018.
  18. Путин Владимир Владимирович. Выпускники — Исполнительная власть. Юридический факультет Санкт-Петербургского университета. Хоам хьаийца таьрахь: 30.07.2013. Архиваци яьй 13.08.2013.
  19. Биография Владимира Путина. tass.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 28.05.2022. Архиваци яьй 4.11.2019.
  20. Биография Владимира Путина. Российская газета (18.11.2008). Хоам хьаийца таьрахь: 11.07.2016. Архиваци яьй 1.07.2016.
  21. 1 2 3 4 5 «Путин». Фильм Андрея Кондрашова. Часть 2. Телеканал «Россия 1» (19.03.2018). Хоам хьаийца таьрахь: 25.03.2018. Архиваци яьй 24.03.2018.
  22. Роман Шлейнов. Николай Токарев: путь от КГБ до «Транснефти». Ведомости (11.02.2013). Хоам хьаийца таьрахь: 9.12.2016. Архиваци яьй 25.11.2016.
  23. АИФ: Владимир Путин объяснил свои амбиции на президентство. Аргументы и факты, 18.10.2011. Хоам хьаийца таьрахь: 27.02.2012. Архиваци яьй 27.05.2012.
  24. Путин и Золотов рассказали о своём участии в событиях августа 1991 года. Росбизнесконсалтинг (22.05.2018). Хоам хьаийца таьрахь: 22.05.2018. Архиваци яьй 22.05.2018.
  25. 1 2 Биография Владимира Владимировича Путина. www.gazeta.ru (27.02.2001). Хоам хьаийца таьрахь: 11.07.2016. Архиваци яьй 6.03.2018.
  26. *Распоряжение мэра Ленинграда от 28 июня 1991 года № 15-р «Об образовании комитете по внешним связям»
  27. 1 2 *Биография Владимира Владимировича Путина // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (6.03.2018) // Газета.ру, 27.02.2001
  28. Вести.Ru, 15 марта 2018. Путин планировал работать таксистом в Петербурге. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 16.03.2018.
  29. 1 2 Владимир Владимирович Путин. Биография. Официальный сайт Президента России. Хоам хьаийца таьрахь: 22.09.2015. Архиваци яьй 28.09.2015.
  30. Рой Медведев, «Два президента. Борис Ельцин и Владимир Путин (К выходу в свет книги Б. Н. Ельцина „Президентский марафон“)» // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (5.05.2011)
  31. Юмашев рассказал, как Путин получил работу в Кремле. «Коммерсантъ» (22 нояб. 2019 г.). Хоам хьаийца таьрахь: 22.11.2019. Архиваци яьй 23.11.2019.
  32. ГКУ объявляет войну коррупции // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (25.05.2008) // Коммерсантъ, 27.05.1997
  33. Указ Президента Российской Федерации от 25.05.1998 г. № 575. kremlin.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 27.02.2017. Архиваци яьй 27.02.2017.
  34. 1 2 Владимир Путин: у меня большой опыт работы в КГБ СССР. Коммерсант (30.07.1998). Хоам хьаийца таьрахь: 30.07.2019. Архиваци яьй 30.07.2019.
  35. Кремлёвская чистка // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (25.05.2008) // Коммерсантъ, 26.05.1998
  36. Указ президента России от 25.07.1998 № 886 «О Путине В. В.» Хоам хьаийца таьрахь: 8.10.2010. Архиваци яьй оригинала тӀара 3.06.2011.
  37. 1 2 Барсенков А. С., Вдовин А. И., «История России. 1917—2007» — М.: Аспект Пресс, 2008 — стр. 743—744
  38. От Дагестана до Москвы через Грозный. «Коммерсантъ» (2.08.2004). Хоам хьаийца таьрахь: 25.05.2022. Архиваци яьй 25.05.2022.
  39. Отрывок из книги Петра Авена «Время Березовского»: интервью с Валентином Юмашевым / Классный журнал / Русский пионер. ruspioner.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 25.05.2022. Архиваци яьй 8.06.2022.
  40. Указ Президента Российской Федерации от 09.08.1999 г. № 1011. kremlin.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 27.02.2017. Архиваци яьй 27.06.2021.
  41. Указ Президента Российской Федерации от 09.08.1999 г. № 1012. kremlin.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 13.03.2022.
  42. 1 2 3 «Но потом, как видите, втянулся». «Коммерсантъ» (29 мар. 2020 г.). Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 28.07.2021.
  43. Телеобращение Ельцина: полный текст. gazeta.lenta.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 20.12.2006. Архиваци яьй 23.01.2009.
  44. [1] // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (14.11.2021) Результаты голосования
  45. «Как Верховный суд РФ рассматривает дела террористов» // Коммерсантъ, 18 марта 2005
  46. Барсенков А. С., Вдовин А. И., «История России. 1917—2007» — М.: Аспект Пресс, 2008 — стр. 768
  47. Президент России Борис Ельцин, объявив сегодня о своей отставке с поста главы государства, возложил исполнение обязанностей президента на председателя Правительства Владимира Путина // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (28.06.2021) // Официальный сайт президента России, 31 декабря 1999
  48. Указ Президента Российской Федерации от 31.12.1999 г. № 1763. kremlin.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 1.10.2021.
  49. Вступление Владимира Путина в должность президента России //Москва, Кремль 7 мая 2000. Хоам хьаийца таьрахь: 10.05.2015. Архиваци яьй оригинала тӀара 5.03.2016.
  50. Указ Президента Российской Федерации от 17.05.2000 г. № 861. kremlin.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 27.02.2017. Архиваци яьй 8.06.2021.
  51. Указ Президента Российской Федерации от 24.02.2004 г. № 264. kremlin.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 27.02.2017. Архиваци яьй 7.06.2021.
  52. Операция "Чистые головы". Коммерсантъ (1 мар. 2004 г.). Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 8.06.2021.
  53. Указ Президента Российской Федерации от 05.03.2004 г. № 300. kremlin.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 27.02.2017. Архиваци яьй 8.06.2021.
  54. Владимир Путин лидирует на выборах президента России. /www.putin2004.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 24 сент. 2022 г..
  55. Вступление Владимира Путина в должность президента России //Москва, Кремль 7 мая 2004. Хоам хьаийца таьрахь: 11.02.2020. Архиваци яьй оригинала тӀара 2.10.2015.
  56. Указ Президента Российской Федерации от 12.09.2007 г. № 1184. kremlin.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 27.02.2017. Архиваци яьй 7.06.2021.
  57. Указ Президента Российской Федерации от 14.09.2007 г. № 1202. kremlin.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 27.02.2017. Архиваци яьй 7.06.2021.
  58. Выступление Владимира Путина на церемонии вступления Дмитрия Медведева в должность президента России. Хоам хьаийца таьрахь: 11.05.2015. Архиваци яьй 7.06.2021.
  59. Путин на втором месте в списке Time «100 самых влиятельных людей мира». Перевод статьи Мадлен Олбрайт. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 14.06.2021.
  60. оригинал. Хоам хьаийца таьрахь: 2.05.2008. Архиваци яьй 25.08.2013.
  61. Президент России. special.kremlin.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 27.02.2017. Архиваци яьй 27.02.2017.
  62. Лукашенко назначил Путина главой союзного Совмина - Телеграф Новости | В Беларуси. web.archive.org (22 янв. 2009 г.). Хоам хьаийца таьрахь: 10.07.2016. Архиваци яьй оригинала тӀара 22.01.2009.
  63. Примечание: это не рейтинг политика, а именно «индекс доверия». Индекс доверия рассчитывался ВЦИОМ как разница между рейтингом и антирейтингом. Подробности см. в первоисточнике // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (17.10.2011):
  64. Каталог. rusmarka.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 15.06.2021.
  65. Указ Президента Российской Федерации от 08.05.2012 г. № 612. kremlin.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 9.05.2018.
  66. 1 2 3 4 5 ТАСС, 7 октября 2021. Биография Владимира Путина
  67. Дробот Е. В. Россия — Украина: возможности и риски // Российская академия народного хозяйства и государственной службы при президенте Российской Федерации, Выборгский филиал. Выборг, 2016
  68. Sanshiro Hosaka. The Kremlin's Active Measures Failed in 2013: That's When Russia Remembered Its Last Resort—Crimea // Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization. — 2018. — Т. 26, вып. 3. — С. 321–364. — ISSN 1940-4603. Архиве диллад 25 05 2025.
  69. ТАСС, 9 марта 2015. Путин объяснил, в связи с чем принял решение возвратить Крым в состав России
  70. Путины меняют адрес. www.lenpravda.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 1.04.2022.
  71. Инаугурация президента России Владимира Путина. Комментарий Сергея Брилёва. Россия 1 (7.05.2018). Хоам хьаийца таьрахь: 7.05.2018. Архиваци яьй 7.05.2018.
  72. В. Путин будет добираться на работу по воздуху. РБК. Хоам хьаийца таьрахь: 16.05.2013. Архиваци яьй оригинала тӀара 7.06.2013.
  73. Давид Акопян. Кортеж для президента: 5 фактов о новом лимузине Путина. РБК-Autonews (7.05.2018). Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 23.05.2018.
  74. Пилот борта №1 рассказал об экстремальной посадке с Путиным. Интервью командира президентского авиаотряда «Россия» Владимира Федорушкина. НТВ (8.09.2019). Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 13.01.2022.
  75. Ловелл С. «Семнадцать мгновений весны» и семидесятые. Перевод Н. Полтавцевой // Новое литературное обозрение : журнал. — 2013. — № 5.
  76. Липовецкий М. Искусство алиби: «Семнадцать мгновений» в свете нашего опыта // Неприкосновенный запас. 2007. № 3. С. 131.
  77. №584. 26 марта 2000 года Президентом Российской Федерации избран В. В. Путин. АО «Марка». Хоам хьаийца таьрахь: 11.06.2020. Архиваци яьй 11.06.2020.
  78. №1585. 7 мая 2012 года В. В. Путин вступил в должность Президента Российской Федерации. АО «Марка». Хоам хьаийца таьрахь: 11.06.2020. Архиваци яьй 11.06.2020.
  79. № 2343. Вступление в должность Президента Российской Федерации. АО «Марка». Хоам хьаийца таьрахь: 11.06.2020. Архиваци яьй 11.06.2020.
  80. 2001, December, 20. Friendly relations between Azerbaijan and Russia. (ингал.). Азермарка (20.12.2001). Хоам хьаийца таьрахь: 11.02.2020. Архиваци яьй 6.04.2012.
  81. Акопов П. Политики с зубцами и без // Политический журнал. — 2005. — № 33 (84). — 10 октября. (Техкаб укх дийнахьа: 12.02.2010) Архиве диллад 2009 шера кӀимарса 29 дийнахьа.
  82. МирМ@рок :: Новости сайта. mirmarok.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 11.07.2021.
  83. Summitul Comunităţii Statelor Independente. Chişinău 2002 (недоступная ссылка — история). Знаки почтовой оплаты и филателия. 2002. Poşta Moldovei. Хоам хьаийца таьрахь: 10.08.2010. Архиваци яьй 6.04.2012.
  84. Slovakia Summit 2005 (ингал.). Postage stamps. Chronological list. Postal Philatelic Service; Slovenská pošta, a.s.. Хоам хьаийца таьрахь: 10.08.2010. Архиваци яьй оригинала тӀара 19.04.2005.
  85. Michel-Katalog Europa. Bd. 1. Mitteleuropa 2006. — Unterschleißheim: Schwaneberger Verlag GmbH, 2006. — 1151 S. — ISBN 3-87858-691-4. (нем.)
  86. 645. Почтовая марка с купоном «Ислам Каримов и Владимир Путин» (недоступная ссылка — история). Каталог. 2006. Почтовые марки. Почтовые марки Узбекистана; Открытое акционерное общество «Узбекистон почтаси». Хоам хьаийца таьрахь: 10.08.2010.
  87. Фильм Виталия Манского «Родина или Смерть» выходит в россе прокат — Российская газета. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 22.09.2021.
  88. Юбилей Владимира Путина отметят на мировом уровне. «Коммерсантъ» (4 окт. 2012 г.). Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 23.07.2021.
  89. Россия, Путин и НТВ Телелидеры // 20-26 февраля // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (24.06.2021) газета «Коммерсантъ» № 36 от 29.02.2012, стр. 4
  90. BBC показала третью часть фильма «Путин, Россия и Запад», посвящённую отношениям Москвы и Тбилиси // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (24.06.2021) INTERFAX.RU 3 февраля 2012
  91. В Великобритании показывают сериал о Путине. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 23.07.2021.
  92. Британский телеканал снимет документальни кино о Владимире Путине — Международная панорама — ТАСС. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 23.07.2021.
  93. Интервью Такеру Карлсону. Официальный сайт президента России (9.02.2024). Хоам хьаийца таьрахь: 9.02.2024.
  94. Путин стал лауреатом премии за лидерство Всемирной федерации этноспорта. Награду за него получил Дегтярев / Спортс, 20.04.2025.
  95. Аргументы и Факты: новости России и мира. aif.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 15.04.2022.
  96. Полковник из запаса. «Коммерсантъ» (10 авг. 1999 г.). Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 13.03.2022.
  97. Указ Президента Российской Федерации от 3 апреля 1997 года № 285 «О присвоении квалификационных разрядов федеральным государственным служащим Администрации Президента Российской Федерации». Хоам хьаийца таьрахь: 11.02.2020. Архиваци яьй оригинала тӀара 20.10.2011.
  98. Статью Путина к 80-летию начала войны опубликуют в ZEIT ONLINE и еженедельнике Die Zeit — Общество — ТАСС. Хоам хьаийца таьрахь: 16.04.2022. Архиваци яьй 23.07.2021.

Литература

  • Гуревич В. Д. Владимир Путин. Родители. Друзья. Учителя. — СПб.: Изд-во Юрид. ин-та, 2004. — 173 с. — ISBN 5-86247-068-9.
  • Дегоев В. В., Ибрагимов Р. Ю. Россия при Путине: обретения, тревоги, надежды. — М.: Империум XXI век, 2007. — 237 с. — ISBN 978-5-91317-005-7.
  • Зайпель Х. Путин: Логика власти. — Время, 2016. — 384 с. — ISBN 978-5-9691-1508-8.
  • Путин, Владимир Владимирович / С. Л. Кравец (мировоззренческие основы государственной политики, внутренняя политика), Ф. А. Лукьянов (внешнеполитическая концепция, внешняя политика), В. А. Мау (экономика), Е. Э. Чуковская (законодательство, вопросы культуры) // Пустырник — Румчерод. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2015. — С. 8—29. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—, т. 28). — ISBN 978-5-85270-365-1.
  • Леонов Н. С. Что ещё может Путин? — М.: Алгоритм, 2013. — 256 с. — (Как Путину обустроить Россию). — 3000 экз. — ISBN 978-5-4438-0251-0.
  • Лузянин С. Г. Восточная политика Владимира Путина : возвращение России на «Большой Восток» (2004-2008 гг.). — М.: АСТ, 2007. — 446 с. — ISBN 5-17-041020-4.
  • Медведев Р. А. Время Путина. — М.: Время, 2014. — 720 с. — (Собрание сочинений Медведевых Роя и Жореса). — ISBN 978-5-9691-0855-4.
  • Медведев Р. А. Владимир Путин. — М.: Молодая гвардия, 2007. — 685 с. — (Жизнь замечательных людей). — ISBN 978-5-235-03059-6.
  • Млечин Л. М. Путин и Трамп. Враги, соперники, конкуренты?. — М., 2019. — ISBN 978-5-6040607-1-1.
  • Млечин Л. М. Путин. Россия перед выбором. — СПб.: Питер, 2012. — 448 с. — ISBN 978-5-459-01226-2.
  • Рар А. Владимир Путин: «Немец» в Кремле. — М.: ОЛМА-Пресс, 2001. — 318 с. — (Проект «Путин»). — ISBN 5-224-02143-X.
  • Рар А. Владимир Путин. Лучший немец в Кремле. — М.: Алгоритм, 2012. — 237 с. — (Проект «Путин»). — ISBN 978-5-4320-0039-2.
  • Рар А. Куда пойдёт Путин?: Россия между Китаем и Европой (Почему Западу нужна Россия: Экспертный анализ). — М.: ОЛМА Медиа Групп, 2012. — 352 с. — 4000 экз. — ISBN 978-5-373-04735-7.
  • Стратиевски Д., Гонсаленс К. Путин, водка и казаки: Представления о России на Западе. — М.: Алгоритм, 2014. — 208 с. — (Проект «Путин»). — 2500 экз. — ISBN 978-5-699-71816-0, 978-5-4438-0770-6.
  • Таланов В. Л. Психологический портрет Владимира Путина. — СПб.: Б&К, 2000. — 61 с. — ISBN 5-93414-018-3.
  • Хатчинс К., Коробко А. Путин / Пер. с англ. — М.: ОЛМА Медиа Групп, 2012. — 432 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-373-04767-8.
  • Чадаев А. В. Путин. Его идеология. — М.: Европа, 2006. — 230 с. — (Идеологии). — ISBN 5-9739-0040-1.
  • Karen Dawisha. Putin's Kleptocracy: Who Owns Russia?. — Simon and Schuster., 2015. — 464 с. — ISBN 9781476795201.
  • Оливер Стоун. Интервью с Владимиром Путиным. — М.: Альпина Паблишер. — 350 с. — ISBN 978-5-9614-6477-1.
  • Boyd-Barrett, Olive. Western Mainstream Media and the Ukraine Crisis : A study in conflict propaganda. — L. : Routledge ; N.Y., 2017. — ISBN 978-1-315-55968-1.

ТӀатовжамаш