Юрта хьисапе моттиг

Рувики материал

Юрта хьисапе моттиг (эрс: се́льское поселе́ние) оал Эрсече долча муниципальни кхолламий цхьан тайпах. Юрта хьисапе моттиг я цаӀ юрт хьисапе Нах баха моттиг чулоацаш бола муниципальни кхоллам, е юкъара цхьа лаьтта хиларах вӀашагӀтеха массехк юрт хьисапе нах баха моттигаш (масала, посёлкаш, юрташ, станицаш, деревнеш, хутораш, кишлакаш, эйлаш, починкаш) чулоацаш бола муниципальни кхоллам[1]. Царна чу моттигера шедоалдар бахархоша шоаш кхоачашду е хоржаш йолча а кхыча тайпара йолча а моттигерча маьженашка гӀолла[2]. Юрта хьисапе моттиг муниципальни шахьара́ юкъейоагӀа.

ЦӀи

[тоаде | тоаде чура]

Ма дарра аьлча «сельское поселение» яха термин хьаюкъеяьккхай советий хана а советий ханал тӀехьа йоагӀача хана лелаеш хиннача «сельский совет» яхачун а, иштта каст-каста лелаеш хиннача «сельсовет» яхача акронима а когаметта (1990-гӀча шерашка «сельский округ» яхача терминах дӀахийца хиннай, 2006 шера муниципальни реформа хиллалца лелаяьй). Каст-каста хулаш да юрта хьисапе моттигаш нийсса тарлуш советий хана хиннача сельсоветашта а, советий ханал хьалхагӀа хиннача волостешта а, масала, Юрта хьисапе моттиг «Тямшански волость» (Пскова область, Пскова шахьар). ХӀанз, цхьайолча областашка «сельсовет» яха дош диссад юрта хьисапе моттиг яхачун синоним мо, е цӀерагахьа леладу, масала юрта хьисапе моттиг Новински сельсовет (Богородски шахьар, Нижегородски область).

Экам

[тоаде | тоаде чура]
Россе Федерацен муниципальни кхолламаш укх денга: 01.01.2021 ЛагӀа
(ОКТМОца)		 Ерригаш
муниципальни кхоллама кеп I II
муниципальни шахьар 1606  — 1606
муниципальни округ 100  — 100
пхье округ 633 пхье юкъера екъаялар доацаш 630  — 633
пхье юкъера екъаялар долаш 3  — 3
пхье юкъера
муниципальни
кхоллам		 286 пхье юкъера лаьтта
федеральни лоадам бола пхьеш		 267  — 267
пхье юкъера екъаялар долча
пхье округа
пхье юкъера шахьар		  — 19 19
юрта хьисапе моттиг  — 16 332 16 332
пхье хьисапе моттиг  — 1346 1346
Ерригаш 2606 17 697 20 303

Укх тайпара муниципальни кхоллам хьоахабаьб 2003 шера «Об общих принципах организации местного самоуправления в Российской Федерации» яхача закона тӀа, юкъебаьккхаб муниципальни реформа еча хана.

Юрта хьисапе моттига лоаттама юкъе хила йиш я цхьа нах баха моттиг е 1000 совгӀа саг вахаш йола посёлок (бахархой айхал лакха йолча моттигашта — 3000 совгӀа саг), иштта (е) цхьа юкъара лаьтта долаш цхьанкхийтта массехк юрта хьисапе моттиг, хӀаране чу вахаш 1000 кӀезигагӀа саг волаш (бахархой айхал лакха йолча лаьтташта — 3000 кӀезигагӀа саг волаш хӀаране чу).

ХӀара юрта хьисапе моттига ший административни юкъ я. Административни юкъ хул моттигера Ӏадаташ а лаьрхӀа, социальни инфраструктура а лаьрхӀа, Россе Федерацен субъекта законах, цу юрта хьисапе моттига викалал ду маьже шийна чуйолаш а йола нах баха моттиг.

Нах баха шиъ е шиннел дукхагӀа моттиг шийна чуйоагӀача юрта хьисапе моттига доазув дӀаоттаду, цунна юкъейоагӀача моттигашка нах балха ден юкъа гӀаш административни юкъ йолчахьа дӀа а цигара юха а баха аьттув ба е бац хьажжа. Юкъерадаккхар да бахархой айхал лоха йола моттигаш а, иштта гаьна йола и дӀатӀакхача хала дола а моттигаш.

Юрта хьисапе моттига бахархой дукхал тайп-тайпара хул, массехк иттанегара денз 15—20 эзарага кхаччалца. 30 эзар совгӀа саг вахаш юрта хьисапе моттигаш а хул. 2013 шера ГӀалгӀай Мехка Курий-Юрта юрта хьисапе моттиге 60 эзар совгӀа саг вар вахаш (2016 шера денз Шолжа пхье округ я из).

Селий мехка муниципальни шахьарашта юкъе цхьа шахьар я муниципальни участок юкъейоагӀаш. Красноярски краян ГӀинбухен-Енисейски шахьаре, Россе Федераце цу тайпара цаӀ мара йоацаш, массайола нах баха моттигаш шоаш ма йолхха муниципальни шахьара юкъейолх, цхьаккха пхье хьисапе а юрта хьисапе а моттигаш йоацаш; Эвенкийски шахьаре юрта хьисапе моттигех кхо тоаба хьахул: хьалха цу метте дӀаяьхача муниципальни шахьарашта когаметта хьахинна йола Илимпийски шахьар, Тунгусско-Чунски шахьар, Байкитски шахьар.

Дукхал

[тоаде | тоаде чура]

Эрсече гӀолла йола динамика[тоаде | тоаде чура]

01.01
денга
хиннача хьалах 		Юрта хьисапе
моттигий
таьрахь 		белгалдаккхар
2008 19 861 Росстата хоамех[3]
2009 19 863 Росстата хоамех[4]
2010 19 591 Росстата хоамех[5]
2011 18 996 Росстата хоамех[6]
2012 18 833 Росстата хоамех[7]
2013 18 722 Росстата хоамех[8]
2014 18 525 Росстата хоамех[9]
2015 18 654 Росстата хоамех[10]
2016 18 177 Росстата хоамех[11]
2017 18 101 Росстата хоамех[12]
2018 17 772 Росстата хоамех[13]
2019 17 380 Росстата хоамех[14]
2020 16 821 Росстата хоамех[15]
2021 16 332 Росстата хоамех[16]

Кердадаьккхача хоамех 2021 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа 16 248 юрта хьисапе моттиг дагаръяь хиннай[17][18].

Россе Федерацен субъекташка гӀолла[тоаде | тоаде чура]

2020 шерага юрта хьисапе моттигаш вӀалла яц Калининграда областеи, Магадана областеи, Москван областеи, Сахалина областеи массе муниципальни шахьарех пхье округаш хьаяр бахьан долаш. Иштта массайола юрта хьисапе моттигаш дӀаяьхай 2020 шера Ставропола краеи, 2021 шера Удмуртеи муниципальни шахьарех муниципальни округаш хьаяр бахьан долаш (хӀаьта хьалхагӀа муниципальни шахьарий доакъоех пхье округаш хьаяр).

Керттера лустамаш:

Хьажа иштта

[тоаде | тоаде чура]

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]
  1. ↑ Юкъерадаккхар а хул: цхьайолча юрта хьисапе моттига административни юкъ пхье тайпах посёлкаш хул.
  2. ↑ Федеральный закон Российской Федерации от 6 октября 2003 г. № 131-ФЗ «Об общих принципах организации местного самоуправления в Российской Федерации». Хоам хьаийца таьрахь: 10.06.2014. Архиваци яьй 18.06.2015.
  3. ↑ Росстат. Муниципальные образования. Статистический бюллетень на 1 января 2008 года. Хоам хьаийца таьрахь: 14.09.2020. Архиваци яьй 22.08.2020.
  4. ↑ Росстат. Муниципальные образования. Статистический бюллетень на 1 января 2009 года. Хоам хьаийца таьрахь: 14.09.2020. Архиваци яьй 22.08.2020.
  5. ↑ Росстат. Число муниципальных образований по Российской Федерации и по субъектам Российской Федерации на 1 января 2010 года. Хоам хьаийца таьрахь: 14.09.2020. Архиваци яьй 14.04.2021.
  6. ↑ Росстат. Число муниципальных образований по субъектам Российской Федерации на 1 января 2011 года. Хоам хьаийца таьрахь: 28.02.2012. Архиваци яьй 28.06.2013.
  7. ↑ Росстат. Число муниципальных образований по субъектам Российской Федерации на 1 января 2012 года. Хоам хьаийца таьрахь: 22.09.2012. Архиваци яьй 27.02.2013.
  8. ↑ Росстат. Число муниципальных образований по субъектам Российской Федерации на 1 января 2013 года. Хоам хьаийца таьрахь: 19.07.2014. Архиваци яьй 17.10.2014.
  9. ↑ Росстат. Число муниципальных образований по субъектам Российской Федерации на 1 января 2014 года. Хоам хьаийца таьрахь: 19.07.2014. Архиваци яьй 11.07.2019.
  10. ↑ Росстат. Число муниципальных образований по субъектам Российской Федерации на 1 января 2015 года. Хоам хьаийца таьрахь: 31.08.2020. Архиваци яьй 10.10.2017.
  11. ↑ Росстат. Число муниципальных образований по субъектам Российской Федерации на 1 января 2016 года. Хоам хьаийца таьрахь: 31.08.2020. Архиваци яьй 29.03.2017.
  12. ↑ Росстат. Число муниципальных образований по субъектам Российской Федерации на 1 января 2017 года. Хоам хьаийца таьрахь: 31.08.2020. Архиваци яьй 31.03.2022.
  13. ↑ Росстат. Число муниципальных образований по субъектам Российской Федерации на 1 января 2018 года. Хоам хьаийца таьрахь: 31.08.2020. Архиваци яьй 1.04.2022.
  14. ↑ Росстат. Число муниципальных образований по субъектам Российской Федерации на 1 января 2019 года. Хоам хьаийца таьрахь: 31.08.2020. Архиваци яьй 31.03.2022.
  15. ↑ Росстат. Число муниципальных образований по субъектам Российской Федерации на 1 января 2020 года. Хоам хьаийца таьрахь: 31.08.2020. Архиваци яьй 22.08.2020.
  16. ↑ 1 2 Росстат. Число муниципальных образований по субъектам Российской Федерации на 1 января 2021 года. Хоам хьаийца таьрахь: 2.07.2021. Архиваци яьй 8.10.2021.
  17. ↑ 1 2 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года. Хоам хьаийца таьрахь: 27.04.2021. Архиваци яьй 2.05.2021.
  18. ↑ 1 2 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года. Хоам хьаийца таьрахь: 3.08.2021. Архиваци яьй 3.08.2021.
  19. ↑ 1 2 Республика Крым и Севастополь расположены на территории, присоединение которой к России не получило международного признания
  20. ↑ 1 2 3 в 2014—2016 Республика Крым и Севастополь составляли Крымски федеральни округ
  21. ↑ до 2005—2006: Пермски область и Коми-Пермяцкий автономни округ
  22. ↑ 1 2 3 4 до 2018 года в состав Буряти и Забайкальски край входили в состав Сибирского федерального округа
  23. ↑ до 2007 также: Таймырски Долгано-Ненций, Эвенкийски автономни округа
  24. ↑ до 2008—2009 также: Усть-Ордынски Бурятски автономни округ
  25. ↑ до 2008—2009: Читински область и Агински Бурятски автономни округ
  26. ↑ до 2007—2008: Камчатски область и Корякски автономни округ
Хьаст — «https://inh.ruwiki.ru/w/index.php?title=Юрта_хьисапе_моттиг&oldid=126251572»