Сийлахь-Боккха Даьхен тӀом
Сийлахь-Боккха Даьхен тӀом (эрс: Вели́кая Оте́чественная война́; 1941 шера аьтинга бетта 22 дийнахьа — 1945 шера маьтсела бетта 9 дийнахьа[10]) — СССРо нацистий Германенна а цун европерча союзникашта а Маджарченнеи, Италеннеи, Румыненнеи,Словакеннеи, Суомий мехкаи, Хорватеннеи духьал баь бола тӀом. Цар бӀенаш Дунен тархьаре эггара доккхагӀа лоархӀаш долча советий лаьттанна [11][12] тӀакхетарца дӀаболабеннаб тӀом Юкъерча а Малхбоалерча Европа мехкаш фашизмах мукъадахарца чакхбаьннаб.
ТӀом болабалехьа Европе хинна тӀема-политикан хьал
Веймарски Германецара гӀулакх чӀоагӀдаь хиннад СССР 1922-ча шера Раппальски соцам баьчул тӀехьагӀа. Цхьабакъда, Адольф Гитлер хьалха волаш нацисташ доалде болабенначул тӀехьагӀа 1933-ча шера цар доттагӀал ийшад:Германи национал-социалистически идеологи йолаеннача хана денз коммунизма́ духьала хиннай. 1936-ча шера Японеи Германеи Антикоминтерновский пакт яха барт баьб дунен тӀа коммунизм йоаржаяра́ духьала.
Из бахьан долаш СССР кхыча малхбузехьерча мехкашца барта яхай. Арахьарча мехкашцара гӀулакхах волча наркома М. М. Литвинова къахьегаш хиннад Европе кхерамзлен цхьа маза беш, хӀара мехка цхьатарра бокъо луш бола барт беш. Ингалсий а немций оагӀарахьара духьале яле а, СССР аьттув баьннаб вӀаши новкъостал дарах бола барт бе Фаьренехьецеи Чехославакецеи.
1938-ча шера Германе Чехославекегара Судетски областа хьайийхай. ТӀом хьовргбоацаш Фаьренгехьеи Ингалсий мохки агрессора́ товчча бесса политика дӀаяхьа хьежаб: Мюнхенски соцамах Германена Судеташта аннекси е пурам деннад, нагахьа санна дӀахо ший доазув шерде хьожаргьеце. Чехославаки низ эшабенначул тӀехьагӀа, Польшаc дӀаяьккхай Тешински область. 1939-ча шера, баь соцам бохабаь, еррига Чехославаки дӀалаьцай Германе.
СССР Европе доала хьал гуш, Йоккхача Британецереи Фаьренгехьецареи бувзам чӀоагӀбе хьежай. 1939-ча шера Москве кхо оагӀув дагаяьннай. Германе тӀом айбойя, кхаьнне цхьана духьале яр дар СССР хьалхадаьхар, цхьабакъда Польша духьала яр ший доазонна тӀагӀолла СССР эскар чакхдаллийта. Иштта Йоккха Британи а яцар СССРацара цхьаккха соцамаш дезаш.
Германенна духьала оагӀув боацаш ше цхьаь йисар кхераш СССРо 1939-ча шера маьцхали бетта 23-ча дийнахьа Германеца барт баьб вӀаши духьале ца е, цул совгӀа къайлагӀа Малхбоалерча Европе бергбола Ӏоткъам бекъаш.[13].
ТӀом болабенначул тӀехьагӀа[тоаде | тоаде чура]
1939-ча шера тов бетта 1-ча дийнахьа нацистий Германи Польшанна чухьадай, болабеннаб ШоллагӀа Дунен тӀом. Польша йохача юкъа СССРо ший эскар дехьадаьккхад Польшанна украинхойи кӀайэрсийи бахача малхбоалехьерча доазон тӀа. Малхбузехьера Украина УССР юкъеяхай, Малхбузехьера КӀайэрсече — БССР. Тов бетта 28-ча дийнахьа Германеи СССРеи барт баьб, доазув къоастадеш.
ТӀехьа тӀадоагӀача шин шера СССР хьежай Германецара тӀом тӀехьатетта, ший доазув лорадеш. 1939-ча шера Суомий мехкаца къамаьл хиннад лаьтташ хувцарах,Суомий мохк духьалбьлча, болабеннаб Советий-суомий тӀом (1939—1940).
1940-ча шера СССРо Румынегара юхайийхай цхьан хана Эрсече бӀорахой тӀом хиннача хана дӀаяьккха йола Бессарабии ГӀинбухера Буковинеи. Румыни раьза хиннай лаьтта дӀадала, уж Молдовски ССРаи, УССРаи юкъеяхай. 1940-ча шера СССРах хьатехай Литва, Латви, Эстони.
СССРа́ духьала хиннача тӀема нацистий Германе кийчо
А. Гитлера СССРаца болча тӀемах тӀехьара соцам баьб 1940-ча шера кӀимарса бетта 31-ча дийнахьа Фаьренгехье эшаяьчул тӀехьагӀа[14].
1940-ча шера оагӀой бетта 18-ча дийнахьа цо № 21 йолча план «Барбаросса» аьнна цӀи яьккхача директива тӀа кулг яздаьд. Из керттера каьхат хиннад СССРа́ духьала болча тӀема. «Барабросса» керттера декхар хиннад СССР лоацача юкъа йохаяр, ЦӀе эскар доазон тӀа гаьна ца доалийташ"[15].
Керттера тохар КӀайэрсечен доазонна тӀагӀолла тохар духьа вӀашагӀъелла хиннай фронта 500 км шоралах йола «Центр» яха эскарий, дивизий тоаба. Эскарий тоаба «Юг» Киева чухьада езаш хиннай. ХӀаьта «Север» яхача эскарий тоабанна хьалхашка декхар лаьттад Прибалтика дӀалаца, Суомий мехкаца бувзам оттабе. Хьалхарча стратегически шелона́ юкъе 157 дивизи, 18 бригад хиннай[16].
ТӀом болабаь бархӀлагӀча дийнахьа Германи лерхӀаш хиннай Каунас —Барановичи — Львов — Могилёв-Подольский дӀалаца. ТкъоалагӀча дийнахьа дӀалаца лийрхӀад Днепр — Мозырь — Рогачёв — Орша — Витебск — Великие Луки — Пскова зӀилбухера оагӀув — Пярну зӀилбухера оагӀув.
Цул тӀехьагӀа салаӀа лаьрхӀа хиннай ткъаь денна низ кийчабар духьа. ШовзткълагӀча дийнахьа из Москва, Санкт-Петербург, Донбасс дӀалаца лаьрхӀа хиннай[17].
Кийчо еча хана кертте оттадаь хиннад вӀалла дагадоацача хана тӀом болабар, цудухьа СССРаца баь соцам къоабалбеш санна цар кеп увттаяьй, советий-дипломаташа бувзам а доттагӀал а лакхерча маьхе лоархӀаргдолаш а, уж тешаргболаш а[18].
ХӀаьта шоаш еш йола кийчо, гулабеш бола салтий, ийеш йола тӀема техника — из деррига Йоккхача Британенна духьала кийчдеш санна хетадалийтад. Шийгахьарча кхерамзленах СССР тешаеш яь операци дика чакхъяьлар бӀаргагуш дар СССРа́ дагадоацача хана из чухьадарах[19].
СССР духьала хинна нацистий планаш[тоаде | тоаде чура]
Керттерча тӀема лерхӀарал совгӀа 1930-ча шерашка денз Германи кийчъеш хиннай «Ост» яха генеральни план. Цох лерхӀаш хиннад СССРагара хьадаьхача лаьтташ тӀа арабаьхача 75-85 % наха́ депортаци яр, цига баха немций Ӏоховшабар. Иштта 1941-ча шера кийчъяьй План «Ольденбург», цу тӀа кертте лаьттад хьадаьхача лаьттаех экономикан пайда хьабар.
Германе оагӀув хьаллаьцараш[тоаде | тоаде чура]
1941-ча шера аьтинга бетта Германе оагӀарахьа хиннай фашистий Итали, Румыни, Маджарче, Суомий мохк , Словаки, Хорвати. Итале дӀахьожаяь хиннай экспедиционни корпус. Румынеи, Причерноморьеи, Крыми дӀаяккха уйла йолаш, юкъеенай[20]. Словаке юкъевайтав 42,5 эзар саг. ХӀиспане а «Голубая дивизия» цӀи йола ший дивизи а авиаэскадриль а хьожаяьй[21].
Германе оагӀарахьа хиннад коллаборационии цхьанкхетараш а: А. Власова Эрсий эскар, «Нахтигал» «Роланд» яха Украинай националистий батальонаш[22][23].
СССРо духьалъотта яь кийчо
ТӀом хилалехьа хиннача пятилеткаша СССР промышленни кхоачамагахьа шоллагӀча метте ӀотӀаяьккха хиннай (США хьалха). ТӀема кийчоно дӀалаьцад 32,5 % паччахьалкхен бюджет[24]. ХӀаьта малхбузехьарча мехкашка промышленни кхоачам Ӏалашбеш хиннаб 80 %. Хала-атта хьал меттадоаладе аьттув баьннаб 1942-ча шера[25][26].
1927—1937 шерашка малхбузегахьа доазув къасттача 13 гӀап Ӏойиллай. 1938—1939 шерашка кхы а бархӀ Ӏойиллай. 1940—1941 шерашка, Малхбузехьара Украинеи Малхбузехьара кӀайэрсечеи хьатехачул тӀехьагӀа, кердача доазон тӀа кхы а 20 гӀап ӀоегӀай. Хьалъетта йистеяха лерхӀаш хиннаб 1941-ча шера кӀимарса бетта, Гитлер чуваьннача хана дукхагӀъяраш йистеяланза хиннай.
1941-ча шера аьтинга бетта 22-ча дийнахьа ЦӀе эскара юкъе 303 дивизи хиннай, 5,3 млн саг.
1941-ча шера аьтинга бетта 22-ча дийнахьара хьал
Нацистий Германи[тоаде | тоаде чура]
ТӀом болабеннача хана СССР доазон тӀа немцаша хьатӀаэзад кхо 5,5 млн сагах латта кхаь тоабах декъаденна эскар, 3712 танк, 47 260 кечал, миномёт, 4950 фекема.
- «Север» эскара тоаба (29 дивизи, В. Лееб баьчча, тӀом беш хиннаб Гольдапагара болабенна Мемелега кхаччалца. Царна юкъе хиннад 16-гӀеи 18-гӀеи эскараш, 4 танкий тоаба. Декхар хиннад Прибалтике РККА низ эшабари, порташ дӀалацари, Ленинград а Кронштадт а юкъе йолаш.
- «Центр» эскара тоаба (50 дивизи, Ф. Бок баьчча, дӀалаьца доазув хиннад Голдапагара Влодавы кхаччалца. Цунна юкъе дар 9-гӀеи 4-гӀеи эскараш, 2-гӀеи 3-гӀеи танкий тоабаш.
- «Юг» эскара тоаба (44 немцийи, 13 Румынийи дивизии 13 бригадеи, Г. Рундштедт баьчча, тӀом беш хиннаб Полесьера Ӏаьржача Фордага кхаччалца. Цунна юкъе хиннай 1-гӀа танкий тоаба, 6-гӀеи 11-гӀеи, 17-гӀеи эскараш, Румынийи Маджарчеи доакъош. Кертте тоха лаьрхӀа хиннаб Киеве.
Советий Союз[тоаде | тоаде чура]
1941-ча шера аьтинга бетта 22-ча дийнахьа РККА юкъе 303 дивизи хиннай, юхерча округашка — 172 дивизи хиннай, 3,3 млн саг, 59 787 кечал, миномёт, 12 782 танк (1475 керда Т-34, КВ юкъе йолаш), 10 743 фекема. Флота́ юкъе 220 эзар саг, 182 кема, 3 линкор, 7 крейсер, 45 эсминцаш, 127 хин кӀал лела кема.
- Прибалтикан округ (Ф. И. Кузнецов): 8-гӀеи 11-гӀеи эскараш, вӀашагӀдоллаш хиннад 27-гӀа эскар. Доазув — Балтикера Литвай зӀилбухехьарча гӀайнага кхаччалца (300 км).
- Малхбузехьара округ (Д. Г. Павлов): 3-гӀеи, 4-гӀеи, 10-гӀеи эскараш, гулдеш хиннад 13-гӀа эскар. 44 дивизи, доазув — Литвай зӀилбухерча гӀайнагара Припятага кхаччалца (470 км).
- Киева округ (М. П. Кирпонос): 58 дивизи (16 танках латташ), 4,8 эзар танк, 5-гӀеи, 6-гӀеи, 12-гӀеи, 26-гӀеи эскараш. Доазув — Припять Липканага кхаччалца (860 км).
- Одессан округ (Я. Т. Черевиченко): 9-гӀа эскар (22 дивизиии, 4 танках латта дивизии), Липканагара Дунайга кхаччалца дола доазув лорадеш хиннаб (480 км).
- Ленинграда округ (М. М. Попов): 7-гӀеи, 14-гӀеи, 23-гӀеи эскараш, ГӀинбухьера флот. Доазув — 1300 км лаьтта гӀоллеи, 380 км хи чугӀоллеи.
РККА шоллагӀа стратегически шелона юкъе 7 эскар хиннад (77 дивизи).
ТӀема хьалхара дакъа (1941 аьтинга бетта 22 — 1942 лайчилла 18)
1941-ча шера аьтинга бетта 8-ча дийнахьа СССР доазон тӀа латтараш духьале е кийчча хиннаб. Аьтинга бетта 13-15 деношка малхбузехьара округашка Ӏомабала шелонаш арайоахаш мо моттийташ, дӀаболабаларах йола НКО, ГШ директиваш яхьийтай. Хьалхарча шелона пхьарчхой тоабаш, директиваша яхачох, 5-10 км доазонна гаьна латта езаш яр, шоллагӀа эшелона тоаба, духьале е езаш бар 30-40 км доазол арахьа[27].
Балтикан гӀинбухегахьа аьтинга бетта 21-ча дийнахьа кхоачаш е йолаяьй план «Барбаросса», Суомий мехка порташка гӀолла немцаша Фински заливе минаех аре хьалйизачул тӀехьагӀа[28]. Цу минай аренга гӀолла аьттув баьннаб Фински залива малхбоалехьегахьа Советий Балтийски флот дӀалаца.
1941-ча шера аьтинга бетта 22-ч дийнахьа 3:06 ха яьннача хана Ӏаьржача Форда штаба кулгалхочо, контр-адмирала Елисеев Ивана амар деннад СССР доазон тӀа кхеста германски фекемаш дохаде: из дар Сийлахь-Боккхача Даьхен ТӀем тӀа немций юхатохаргахьа духхьашха денна амар[29].
3:07 сахьат даьннача хана Г. К. Жукова хоам бера тӀом болабаларах[30].
1941-ча шера аьтинга бетта 22-ча дийнахьа Германи СССР доазон тӀа яьннай[31]. 4:00 даьннача хана импере чурча гӀулакха волча министра Риббентропа Берлине хиннача советий викалага Деконазавага тӀемах хоам беш йола нота дӀаеннай. 1941-ча шера аьтинга бетта сатоссача хана артиллерийски кийчо яьчул тӀехьагӀа немций эскар СССР доазон тӀа даьннад.
5:30[32], Германера вайтача викала В. Шуленбурга Молотовага хоам баьб, цо яхачох, «СССРо арахьара политика лелаяра бахьан долаш, Германе хьадаьхача лаьтташ тӀа доал де гӀерташ, ший бокъо оттае гӀерташ, цул совгӀа Германе гӀайнаца кийчдаь эскар хьатӀаозарах». Хоам чакхбоал дешашца: «Фюрера амар деннад Немций Герза эскарага болча кхоачамца тӀахьайзача кхерама́ духьалъотта»[32]. Цу дийнахьа СССР духьала тӀом болабаьб Италеи, Румынеи, аьтинга бетта 23-ча дийнахьа Словакеи.
Цу дийнахьа Румыне Германе эскараш Пруте гӀолла тӀехьдаьннад, цул тӀехьагӀа Днепр даккха хьежаб, цхьабакъда советий эскаро уж чакхбаьллийтабац, цар дӀалаьцай Румынера плацдармаш. Цхьабакъда, кӀимарса бетта-тов бетта Румыне эскаро немций новкъосталца дӀалаьцай Бессараби, Буковина, Днестра юкъ, ЗӀилбухера Буг.
Аьтинга бетта 22-ча дийнахьа 12 сахьат даьннача хана Молотова радио гӀолла хоам баьб СССРа духьала́ Германе тӀом болабарах.
СССР Лакхехьарча Совета Президиума амарах, аьтинга бетта 23-ча дийнахьа денз мобилизаци йолаяьй тӀема декхар тӀадолча маӀача наха́ юкъе (1905—1918) 11 тӀема округе. Забайкальски, Среднеазиатски, Дальневосточни округашка цхьа бутт тӀехьагӀа йолаяьй.[33].
Аьтинга бетта 23-ча дийнахьа вӀашагӀъеллай Керттерча кулгал дара Ставка. Аьтинга бетта 30-ча дийнахьа вӀашагӀъеллай Паччахьалкхен духьалъоттама комитет (ГКО), цунна тхьамадалла эттав И. В. Сталин. Аьтинга бетта денз вӀашагӀтоха болабеннаб къаман тӀемахой. 1941-ча шера аьтинга бетта 26-ча дийнахьа доладаьд илли«Вставай, страна огромная!»[34][35][36][37][38][33].
1941-ча шера ахканара кампани[тоаде | тоаде чура]
ТӀом болабеннача хана дов доладеннад Литвайи, Латве зӀилбухерча даькъеи, КӀайэрсечеи, Малхбоалехьарча Украинеи 1941-ча шера 22-29 деношка[39].
- Прибалтийска стратегически духьалъоттама операци (аьтинга бетта 22 — кӀимарса бетта 9 1941); цу операцех дӀадихьад доазонна юхера Литвеи Латвеи латараш.
- КӀайэрсечен стратегически духьалъоттама операци (аьтинга 22 — кӀимарса 9 1941). цу операцех дӀадихьад мински латар, лепельски контртохар 1941-ча шера кӀимарса бетта 6-9 деношка. 13-гӀеи, 20-гӀеи эскараш, фронта ВВС.
- Львовско-Черновицки стратегически духьалоттама операци (аьтинга 22 — кӀимарса 6 1941); цох дӀадихьад латараш Дубно-Луцк-Броды, Львовски-Луцки операци, Станиславско-Проскуровски фронтера операци.
Родина-мать зовёт! — Сийлахь-Боккхача тӀема плакат тӀалатта пошта марка (дагаехар — Ираклий Тоидзе)
Белгалдаккхар
Доашхамаш[тоаде | тоаде чура]
- ↑ См. также Тува во Второй мировой войне.
- ↑ Советский Союз начал формировать части в РККА из поляков в 1943 году, которые впоследствии пройдут всю Великую Отечественную войну и даже будут участвовать во взятии Берлина, также из просоветских партий Польши был сформирован Польский комитет национального освобождения.
- ↑ См. также Народно-освободительная война Югославии.
- ↑ См. также Авиаполк «Нормандия — Неман».
- ↑ Из румынских военнопленных ещё до официального перехода Румынии на сторону Антигитлеровской коалиции было создано несколько дивизий в составе РККА (см. 1-я румынская добровольческая пехотная дивизия имени Т. Владимиреску, 2-я румынская добровольческая пехотная дивизия «Хория, Клошка ши Кришан»).
- ↑ Также вели боевые действия против Армии Крайовой, НВС, УПА, Полесской сечи, «Лесных братьев».
- ↑ Также вели боевые действия против Югославской армии на родине.
- ↑ Также вели боевые действия против НОАЮ, советских войск.
- ↑ Также вели боевые действия против Легалитети.
- ↑ Также вели боевые действия против НОАА.
- ↑ 1 2 Также вели боевые действия против советских партизан/войск, Гвардии/Армии Людовой, УПА, Полесской сечи, литовских «Лесных братьев».
- ↑ Также вели боевые действия против Армии Крайовой, НВС, УПА.
- ↑ Включая формирования иностранных добровольцев из стран, официально не объявлявших войну СССР:
Сийна дивизи, Сийнна легион (Испания 1941–1944)
Фаьренгий легион, бригада СС «Шарлемань» (Франция 1941–1945)
Хорватий легион (Хорватия 1941–1943)
Корпус СС «Данмарк» (Дани 1941–1943)
Норвежский легион СС (Норгхой мохк 1941–1943)
Фламандский легион СС, бригада СС «Лангемарк», дивизи СС «Лангемарк», бригада СС «Валлония», дивизия СС «Валлония» (Бельгия 1941–1945)
Легион СС «Нидерланды», бригада СС «Недерланд», дивизия СС «Недерланд» (Нидерланды 1942–1945)
- ↑ Отправка добровольческой «Голубой дивизии» на Восточный фронт и заправка немецких подводных лодок в испанских портах.
- ↑ В общее число (26,6 млн) безвозвратных людских потерь СССР также включены и коллаборационисты.
- ↑ Общие демографические потери Германии и её союзников в Европе за всю Вторую мировую войну
Бовхамаш[тоаде | тоаде чура]
- ↑ Марина В. В. Словакия в войне против СССР. 1941—1945 годы // Новая и новейшая история, 2011, № 4 (июль-август) — С. 35—53.
- ↑ Мировые войны XX века: в 4 кн. Кн. 3. Вторая мировая война: исторический очерк / Институт всеобщей истории РАН; сост. А. П. Жилин; отв. ред. В. К. Шацилло. — М.: Наука, 2005. — С. 261. — ISBN 5-02-034955-0
- ↑ Чернышёва О. В. Швеция в годы Второй мировой войны. — М., 1980. — С. 94.
- ↑ Dahlberg, Hans. I Sverige under 2:a världskriget (швед.). — Stockholm: Bonnier fakta, 1983. — ISBN 91-34-50308-0.
- ↑ Oleg Beyda. ‘Wehrmacht Eastern Tours’: Bulgarian Officers on the German-Soviet Front, 1941–1942 // The Journal of Slavic Military Studies. — 2020-01-02. — Т. 33, вып. 1. — С. 136–161. — ISSN 1351-8046. — DOI:10.1080/13518046.2020.1723237.
- ↑ Великая Отечественная война 1941–1945 годов. — М.: Кучково поле, 2012. — Т. 2. — 1008 с. — ISBN 978-5-9950-0236-9.
- ↑ 1 2 3 4 5 Кривошеев, Россия и СССР в войнах XX века
- ↑ Кривошеев и др., 2010, оа. 376—377.
- ↑ Арнтц Г. Людские потери во Второй мировой войне. — М., 1957.
- ↑ В России на законодательном уровне установлена также оговорка, продлевающая войну до 11 мая для участников Пражской операции.
- ↑ Bergström, 2007, pp. 11.
- ↑ Kirchubel, 2013, p. 13.
- ↑ А. И. Вдовин. СССР. История великой державы. История великой державы. 1922—1991: Москва : Проспект, 2018.
- ↑ Подробности разработки плана «Барбаросса» / Великая отечественная война 1941—1945. М. 1999. т.1 . Хоам хьаийца таьрахь: 23.05.2016. Архиваци яьй оригинала тӀара 23.05.2016.
- ↑ Подробности разработки плана «Барбаросса» / Великая отечественная война 1941—1945. М. 1999. т.1 . Хоам хьаийца таьрахь: 23.05.2016. Архиваци яьй оригинала тӀара 23.05.2016.
- ↑ Р. А. Исмаилов. Операция «Барбаросса» — кризис мировой войны. Хоам хьаийца таьрахь: 23.05.2016. Архиваци яьй 17.09.2016.
- ↑ Р. А. Исмаилов. Операция «Барбаросса» — кризис мировой войны. Хоам хьаийца таьрахь: 23.05.2016. Архиваци яьй 17.09.2016.
- ↑ Лота В. И. Статья «Операция прикрытия „Барбароссы“» на сайте МО РФ. Хоам хьаийца таьрахь: 24.05.2016. Архиваци яьй 29.09.2020.
- ↑ Лота В. И. Статья «Операция прикрытия „Барбароссы“» на сайте МО РФ. Хоам хьаийца таьрахь: 24.05.2016. Архиваци яьй 29.09.2020.
- ↑ Системная история международных отношений, 1918—2000: В 4 т. Т. 2. / Под ред. А. Д. Богатурова. — М.: Московский рабочий, 2000. — 516 с. — ISBN 5-89554-138-0
- ↑ Марина В. В. Словакия в войне против СССР. 1941—1945 годы // Новая и новейшая история, 2011, № 4 (июль-август) — С. 35—53.
- ↑ Дробязко С. И. Под знамёнами врага. Антисоветские формирования в составе германских вооружённых сил. 1941—1945. — М.: ЭКСМО, 2004. — 608 с. — (Энциклопедия военной истории). — 5100 экз. — ISBN 5-699-07992-0.
- ↑ История СССР . Хоам хьаийца таьрахь: 22.04.2012. Архиваци яьй 31.03.2017.
- ↑ Борисов Н. С., Левандовский А. А., Щетинов Ю. А. Ключ к истории Отечества: Пособие для абитуриентов. — изд. 2-е, дополненное. — М.: Изд-во Моск. ун-та, 1995. — ISBN 5-211-03338-8.
- ↑ Черненко Е. Ф. Экономическая политика СССР в годы второй мировой войны: внутренние и внешние аспекты // Вестник РУДН. Серия: Международные отношения. — 2005. — № 1. — С. 54—64.
- ↑ Бутаков П. В. Промышленная политика СССР в годы Великой Отечественной войны // Контуры глобальных трансформаций: политика, экономика, право. — 2013. — № 4 (30). — С. 61—72.
- ↑ Данные Директивы опубликованы в сборнике документов под общим руководством А. Яковлева «Россия. XX век. 1941 г. Документы» кн. 2.
- ↑ Finland Cooperation with Germany // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (27.12.2007) Encyclopædia Britannica Premium, Finland, 2006
- ↑ Архив РГА ВМФ.— Ф. 10, д. 39324, л. 2—4.
- ↑ Георгий Константинович Жуков в своих мемуарах пишет: Первое сообщение о начале войны поступило в Генеральный штаб в 3 часа 07 минут 22 июня 1941 года «В 3 часа 07 минут мне позвонил по ВЧ командующий Черноморским флотом Ф. С. Октябрьский …». См. Жуков Г К. Воспоминания и размышления // Wayback Machine архиве дӀадилла шоллар (4.06.2022)
- ↑ Paul Carell. Unternehmen Barbarossa. 1963. Verlag Ullstein GmbH. Frankfurt/M — Berlin
- ↑ 1 2 Оглашению подлежит: СССР — Германия. 1939—1941: документы и материалы / Ю. Фельштинский. — М.: Московский рабочий, 1991. — 366 с. — ISBN 5239011540.
- ↑ 1 2 1941 год — уроки и выводы. Глава третья. Ход военных действий на советско-германском фронте . Хоам хьаийца таьрахь: 15.03.2009. Архиваци яьй оригинала тӀара 19.03.2009.
- ↑ soldat.ru (требуется авторизация) . Хоам хьаийца таьрахь: 15.03.2009. Архиваци яьй 4.04.2009.
- ↑ soldat.ru (требуется авторизация) . Хоам хьаийца таьрахь: 15.03.2009. Архиваци яьй 22.05.2009.
- ↑ soldat.ru (требуется авторизация) . Хоам хьаийца таьрахь: 15.03.2009. Архиваци яьй 22.05.2009.
- ↑ soldat.ru (требуется авторизация) . Хоам хьаийца таьрахь: 15.03.2009. Архиваци яьй 22.05.2009.
- ↑ soldat.ru (требуется авторизация) . Хоам хьаийца таьрахь: 15.03.2009. Архиваци яьй 22.05.2009.
- ↑ Козлов М. М. (под ред.) Великая Отечественная война 1941—1945: энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, 1985.
Литература
- Великая Отечественная без грифа секретности. Книга потерь / Г. Ф. Кривошеев (руков.), В. М. Андроников, П. Д. Буриков, В. В. Гуркин; под общ. ред. Г. Ф. Кривошеева, А. В. Кирилина. — М.: Вече, 2010. — 384 с. — ISBN 978-5-9533-4695-5.
- Великая Отечественная война 1941—1945 годов: в 12 томах. — Изд. доп. и испр. — М.: Кучково поле, 2015.
- Ильинский И. М. Великая Победа: наследие и наследники. — Знание. Понимание. Умение. — 2005. — С. 5—18.
- Фролов М. И. Великая Отечественная война 1941—1945 гг. в немецкой историографии. — СПб.: ЛГУ им. А. С. Пушкина, 2008. — 132 с.
- Каратуев М. И., Фролов М. И. 1939—1945: Взгляд из России и Германии. — СПб.: СРП «Павел» ВОГ, 2006. — 388 с. — 500 экз. — ISBN 5-903097-02-2.
- Barber J., Harrison M. Patriotic War, 1941—1945 (ингл.) // The Cambridge History of Russia: in 3 Vol / Ed. by R. G. Suny. — Cambridge: Cambridge University Press, 2006. — Vol. 3: The Twentieth Century. — P. 217—242. — ISBN 978-0-521-81144-6.
- Bergström C. Barbarossa: The Air Battle July-December 1941 (ингл.). — L.: Chervron / Ian Allan, 2007. — 144 p. — ISBN 978-1-85780-270-2.
- James Lawton Collins Jr., Hardesty V., Glantz D. M., Donnelly C. N., Ziemke E. F. Fighting the Great Patriotic War // Transformation in Russian and Soviet military history: proceedings of the Twelfth Military History Symposium, United States Air Force Academy, 1—3 October 1986 / Ed. by C. W. Reddel. — Washington, D.C.: USAFA, Office of Air Force History, 1990. — P. 147—276. — ISBN 0-912799-57-9.
- Dick C. J. From Defeat to Victory: The Eastern Front, Summer 1944 (ингл.) / Forew. by D. M. Glantz. — Lawrence, Kansas: Университетское издательство Канзаса, 2016. — xiii, 354 p. — (Modern War Studies. Decisive and Indecisive Military Operations, Vol. 2). — ISBN 978-0-7006-2296-2.
- Dobbs C. M., Tucker S. C. Eastern Front // World War II: A Student Encyclopedia [5 volumes] (ингл.) / Ed. S. C. Tucker, P. M. Roberts; Assist. Ed. Кингсид, Коул, M. Muir, P. M. Roberts, Забеки, Дэвид; Forew. by Миллетт, Аллан. — Santa Barbara, Calif. — …: ABC-CLIO, 2005. — Vol. 4. — P. 401—407. — ISBN 1-85109-858-5.
- Eastern Front // The Concise Encyclopedia of World War II [2 volumes] (ингл.) / C. J. Nolan. — Santa Barbara, Calif. — …: Greenwood Publishing Group, ABC-CLIO, 2010. — P. 333—334. — (Greenwood Encyclopedias of Modern World Wars). — ISBN 978-0-313-36527-0.
- Митчем, Сэмюэл. The German Defeat in the East, 1944—45 (ингл.). — Mechanicsburg, PA: Stackpole Books, 2007. — v, 296 p. — (The Stackpole Military History Series). — ISBN 978-0-8117-3371-7.
- German-Soviet War // The Oxford Companion to World War II (ингл.) / Ed. by Дир, Айан; Cons. Ed. Фут, Майкл (историк). — Oxford — New York — …: Oxford University Press, 1995. — P. 434—451. — ISBN 0-19-866225-4.
- Germany and the Second World War: 10 Vol. (ингл.) = Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg (нем.) (ингл.). — Oxford: Oxford University Press, 1990—2018.
- Gilbert M. The Second World War: A Complete History. — RosettaBooks, 2014. — 856 p. — ISBN 978-0-7953-3729-1.
- O’Neill W. L. World War II: A Student Companion (ингл.) / Gen. Ed. W. H. Chafe. — Oxford — New York: Oxford University Press, 1999. — 384 с. — (Oxford Student Companions to American History). — ISBN 978-0-19-510800-2.
- Kirchubel R. Operation Barbarossa: The German Invasion of Soviet Russia (ингл.). — Oxford: Osprey Publishing, 2013. — 400 p. — ISBN 978-1-78200-408-0. — ISBN 978-1-4728-0471-6 (E-pub). — ISBN 978-1-4728-0470-9 (PDF).
- Stahel D. Operation Barbarossa and Germany's Defeat in the East (ингл.) / Ed. by H. Strachan, G. Wawro. — Cambridge—…: Cambridge University Press, 2009. — xvi, 483 p. — (Cambridge Military Histories). — ISBN 978-0-521-76847-4.
- Harrison M. World War II (ингл.) // Encyclopedia of Russian History / Ed.-in-Chief J. R. Millar. — New York: Macmillan Reference USA, 2004. — P. 1683—1692. — ISBN 0-02-865907-4.
ТӀатовжамаш
Бобров, М. М. Моё участие в Великой Отечественной войне: встреча с почетным гражданином Санкт-Петербурга М. М. Бобровым, 4 мая 2017 г.: [видеолекция] / Президентская библиотека, [Научно-образовательный отдел]. — Электронные данные (1 видеофайл). -Санкт-Петербург: Президентская библиотека, 2017.
Дьяконова, Т. И. Народное ополчение в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг. : [фрагменты кинохроники / реж. монтажа Т. И. Дьяконова]. — Электрон. дан. (1 видеофайл). — Санкт-Петербург: Президентская библиотека им. Б. Н. Ельцина, 2010.