Хана тӀато́ха предложени ― кертерча предложене дар маца хул хьахьокха, маца? маццалца? маца денз? яхача хаттарашта жоп лу тIатоха предложени я. Масала: Со деша водаш, юхьерча классашкара бераш цӀадоагӀар. Малха чубиззалца, болх бора оаха хӀара дийнахьа. Ше деша хайнача хана денз, дика дешар Руслана. Хана тӀатохача предложений тайп-тайпара формаш хул. Кертерча предложенеи хана тӀатохача предложенеи дар хулча ханага хьежжа, хана тӀатоха предложенеш кхаь тайпара екъалу ^[1].

Хана тӀатохача предложений тайпаш[тоаде | тоаде чура]

Хьалхара тайп[тоаде | тоаде чура]

Хьалхарча тайпа чуйоагӀа шоай дар кертерча предложене дарал хьалхагӀа хулаш йола тӀатоха предложенеш. Уж предложенеш кертерча предложенешца ювзалу тайп-тайпарча формашца:

1) Шоашта хьалха хоттарг а долащ, ийя, е яха суффиксаш йолча хандеша формаца. Масала: Барзкъаш со тӀадийха воаллашехьа а, хьагучаваьлар са новкъост.
2) Е, инге, ингехь яха суффиксаш йолча хандеша тӀатохара формашта хьалха латтача ма яхача хоттаргашца е из хоттарг доацаш духхьал е яха суффикс йолча формаца. Масала: Цо ма тохалахь оаллаше а, яьлар топ. Малх ма кхийттинге, хоза йӀоахлора. Из чувоаллашехь, болх болабир оаха. Со гучавоаллаше, вайзар со цунна. Сахуллаше, дӀакхаьчар тхо.
3) Яхаяьннача хана причастена хьалха латтача а яхача хоттаргаца. Масала: Механизатораша хьекха а хьекха Ӏойилла йол йокъаелча, ахархоша аргӀаш ду.
4) Яхаяьннача хана лоӀамеча причастей дистара дожара тӀехьа латтача тӀехьагӀа яхача деша новкъосталца. Масала: Оаха хьекхачул тӀехьагӀа, оаш цӀадера ялпаташ.
5) Деепричасте тайп-тайпарча формашца:

• Суффикс ча е гӀоне яха дош шийца долча яхаяьннача хана деепричастеца. Масала: Со шоашка кхайкача, хьадоагӀаргда шо. Больницера араваьлча гӀоне, кхы цамогаш хиннавац со. • Суффикс ехь йолаш а йоацаш а мукъаза оаз шола яьннача йолча хана деепричастеца. Масала: Се хӀама йиа воаллаше, царгаш цӀенъю аз. Хьехархо хьачувоаллашехь, хьалгӀайттар тхо^[1].

ШоллагӀа тайпа[тоаде | тоаде чура]

ШоллагӀча тайпа чуйоагӀа кертерча предложеней дар хулча ханна дар хулаш йола тӀатоха предложенеш. Цар кертерча предложенешца ювзаялар укх тайпара хул:

1. Суффикс ехь йолаш а йоацаш а йолча хана деепричастеца. Масала: Шоаш наькъа болхаш, хоза илли оал вай салташа. Ше говр хаьхка воддашехь, лаьттара хӀама хьаэц дикача дошлочо.
2. Яхаяьннача хана причастеца лелаш долча гӀолла, метте, хана, юкъа яхача хоттара дешашца. Масала: Со балхара чувенача гӀолла, догӀа дийлхар. Оаха тхоай гӀулакх дӀадоладаьча метте, хьаший баьхкар тханцига. Тхо Грозне дахача хана, хоза кино дайра сона. Цига хьо ваха воагӀача юкъа, цхьаккха хӀама хургдац.
3. Йолча хана хандешашта хьалха лелача мел яхача хаттара дешаца. Масала: Къеча наха паччахьага шоай бала мел кодабарах, хувцалуш хӀама дацар ^[1].

КхоалагӀа тайпа[тоаде | тоаде чура]

КхоалагӀча тайпа чуйоагӀа шоай дар кертерча предложеней дарал тӀехьагӀа хулаш йола тӀатоха предложенеш. Уж кертерча предложенешца ювзалу укх тайпара:

1. лца яха суффикс йолча ший тайпара тӀатохача формаца. Масала: Се ишколе ваххалца, уркаш Ӏомайир аз.
2. ТӀатохача предложене сказуеми хулча причастена тӀехьа латтача ханага кхаччалца яхача дешаца. Масала: Доахан чудоагӀача ханага кхаччалца, цӀагӀа кхы балхаш ду цӀенноаноша.
3.Шийца хьалха, хьалхха яха дештӀехьенаш йолаш а йоацаш а йолча е яха суффикс йолча хандеша лардах хиннача дистара формаца. Масала: Се школе вахале хьалха, урокаш Ӏомаю аз. Шо дахкале хьалхха, дӀаараваьлар-кх из ^[1] ^[2].

Хьажа иштта

ТIатоха предложенеш
Дара-куца тIатоха предложенеш
Хулачун тIатоха предложенеш

Белгалдаккхар

↑ ¹ ² ³ ⁴ Оздоев, 2006, оа. 348.
↑ Гандалоева, 2018, оа. 349.

Литература

И.А. Оздоев Р.И. Оздоев. ГӀалгӀай метта грамматика. — Назрань : «Сердало», 2006. — 248 с.

А.З. Гандалоева. ГӀалгӀай мотт. — Назрань : «КЕП», 2018. — 349 с.

[_5d384b085507eb74-1] ¹ ² ³ ⁴ Оздоев, 2006, оа. 348.

[_dc52af51a3c6b78a-2] Гандалоева, 2018, оа. 349.

[1]

[2]