Эздел

Эздел (да), иштта хоза гӀулакх (да) — гӀалгӀай къаман Ӏадатий а гӀалгӀачун дерригача вáхара лéлара а дӀачӀоагӀаенна латтача бокъоний гуллам ба. Эздел гӀалгӀай культура дог да, цун лард я.

«Акха нах» гӀалгӀай моцагӀа ше мо кхыбоацача лакхерча боараме кхел оттаяра́ гаргабаха хиннаб, цун тӀакхача цӀаккха вӀаштехьадаргдац укх дуне тӀарча дегӀадена къамашта» — яздаьд Долгат Башира.

Этимологи

«Эздел» яха дош хьахилара массехк эрш я:

1. Хьалхарча эршагӀа яхачох, «эздел» шин дешаех латт: «эзе» + «де» (эрсий меттала цхьана цар маӀан да — «делай/делать взвешенно»), тӀаккха суффикс «л» тӀатохарца цӀердош «эздел» хьахиннад.

Цу эрша критика я:
• Хандешаех хьадаьнна белгалдешаш дӀаьха -а́ чакхенца хул (дувца — дийца́, лархӀа — лаьрхӀа́, оза — эза́).
• «Дел» яхар амара кеп я, хӀаьта цу кепе цӀердешаш хилац гӀалгӀай меттала.
• «Де» яхача хандешах хьадаьнна цӀердешаш «дар» кепе хул (ловза де — ловзадар, доала де — доаладар, лувча де — лувчадар). Цунухьа из дош «оза» яхача тӀареи «де» яхача тӀареи даларе, цун кеп «эза́дар» хила йоагӀар, «эздел» доацаш.

1. ШоллагӀча эршагӀа, тюркий метташкара доагӀа из дош: цар «özden» яха дош да, «маьрша, сий долаш» маӀан долаш. Из дош шин дешаех латт - «öz» (ший-), «den» (-гара). Цига кхетадеш дола маӀан «озден» волаш саг шийгара хӀама деш, дош оалаш, шел лакхагӀа саг воацаш хилар да, аьла санна. Из дош дукхача метташта юкъесецад, царна юкъе эрсий метта а. Эрсашха из дош «уздень» да. Къарший-малкхарой къаман эздел «Озден Адет» яхаш да («Эздий Ӏадат»). Из дош гӀалгӀай мишта хьахиннад:

1. Тюркий «ö» оаз вай меттала яц, цох е -э, е -о хьахул. 2. Кхыча меттаех тӀаийдаьча дешай -а́н/-е́н чакхе Ӏойож (масала, Ӏарбий шайтӀа́н, султӀа́н (شيطان، سلطان) — шайтӀа, солта; турк. къумгӀа́н, озден (qumğan, özden) — гӀумагӀа, эзди(й) 3. «Эздий» белгалдош да, цун цӀердеша кеп -л тӀатеха хьахул (дика — дикал, хоза — хозал, эзди — эздел)

Кхыча къамашка

ГӀалгӀай «эздел» яхача кхетама́ дара тара да гуржий «Картвелоба», лаьзгий «Лезгивал, черсий «Адыгэ Хабзэ». ГӀалгӀайдар мо Ӏадатах доагӀаш дола хӀамаш белгадоаха меттацара низам да из.

Хьажа иштта

• ВоккхагӀал-зӀамагӀал

ТӀатовжамаш