Эрсечен ди
| Эрсечен ди | |
|---|---|
 | |
| Тайпа | Къаман ди |
| Официальни цӀи | Эрсечен ди |
| Кхыйола цӀи | 2002 шера саькура бетта 1-ча денал хьалха — «День принятия Декларации о государственном суверенитете Российской Федерации» |
| МаӀан | РСФСР паччахьалкхен суверенитетах йола деклараци |
| Оттадаьд |
1992 шера аьтинга бетта 11-ча дийнахьа (Россе Федерацен Лакхерча Совета № 2981-I йолча «О праздничном дне 12 июня» яхача чӀоагӀамца) |
| Дезду |
 Россе Федераци |
| Таьрахь | аьтинга бетта 12-гӀа ди |
| Мишта дезду | концерташ, мехкагӀончий акцеш, фейерверкаш |
| Ӏадат | Кремле паччахьалкхен премеши совгӀаташи телар |
 РУВИКИ.Медиа чура файлаш | |
Эрсечен ди (День России, хьалхагӀа хинна цӀи — День принятия Декларации о государственном суверенитете е День Независимости) — паччахьалкхен цӀей да Россе Федераце, Эрсечен паччахьалкхен суверенитет дӀакхайкаяра хетадаь да. Белгалдоах хӀара шера аьтинга бетта 12-ча дийнахьа. ДӀаоттадаьд РФ Лакхерча Совета соцамца 1992 шера аьтинга бетта 11-ча дийнахьа[1] РСФСР паччахьалкхен суверенитетах йолча декларацен хьамарагӀа[2]. аьтинга бетта 12-гӀа ди болх беш доаца ди да. Нагахьа санна из таьрахь шоатта дийнахьа е кӀирандийнахьа нийслой, салоӀама ди дехьадоаккх тӀехьадоагӀаш долча болх беча денга.
Тархьар
1990 шера аьтинга бетта 12-ча дийнахьа РСФСР халкъа депутатий I съезде тӀаийцай РСФСР паччахьалкхен суверенитетах йола деклараци, цох лард хиннай тӀехьагӀа яьча реформашта, иштта СССР йохара́ дӀатӀадигача бахьанех цхьа бахьан а хилар цох[3]. Деклараци дӀакхайкаяьй тархьаре «суверенитетий парад» аьнна цӀи дӀаяха́ча муре, республикаш цаӀ вокхачунна тӀехьа Союза лоаттамера араювлача хана. Ишта хиннача хьалага хьажжа президента Борис Ельцинс хержа хиннай цӀейна юххьанцара цӀи — «Кортамукъален Ди» («День Независимости»)[4]. Эрсечен бӀорахошка 1993 шера аьтинга бетта кхайкарал деш паччахьалкхен дас белгалдаьд:
Россия встречает свой государственный праздник День независимости. Этот праздник молод, он вошёл в нашу жизнь три года назад, с принятием декларации о государственном суверенитете России[5].
1994 шера Борис Ельцинс ший амарца аьтинга бетта 12-гӀа ди дӀакхайкадаьд РСФСР паччахьалкхен суверенитетах йола деклараци тӀаэцара ди да аьнна. «Эрсечен ди» (День России) яха цӀи 2002 шера мара дӀаэттаяц[6].
ХьатӀалацари контексти
ЦӀей дола таьрахь хьатӀалацар хувцалуш хиннад тархьара контекстага хьажжа. Юххьанца аьтинга бетта 12-гӀа ди дувзадеш хиннад РСФСР-а́ «СССР-ара маьрша араяла бокъо» чӀоагӀдеш йолча Суверенитетах лаьца йолча декларацеца, цудухьа из таьрахь дукхагӀа тархьара бувзамаш дӀахоададар а, мохк дегӀабара бӀарчча йола мур хьатӀа ца эцар а маӀан долаш хиннад[7]. 1991 шера хинна хӀамаш «XX бӀаьшера йоккхагӀа йола геополитически катастрофа» я аьнна кхетадар хуцарца, цӀейна маӀан а хувцаденнад, цун керттера хьехар хьалха мо тхьовренна керасти дар а доацаш, амма нийсса юхатӀехьашкахьа, перспективаш белгалъяра́ а, Ӏайна яьнна проблемаш кхоачашъара́ а тӀатаӀар а хиннад[8]. 2001 шера аьтинга бетта 12-ча дийнахьа Эрсечен ди дездеш оттадаьча хьаьший тӀаэцаре Владимир Путинс аьннад:
Всё, что пережито за эти годы, весь наш опыт — и успехов и ошибок — говорит об одном. Любые реформы имеют смысл только тогда, когда они служат людям. Если реформы не в пользу граждан — они проваливаются. В этом и состоит основной урок российской демократии. О нём мы обязаны говорить и сегодня, в День России[9].
Россе Федерацен гоннахьа геополитически хьал талхар бахьан долаши, мехка духьал цкъа санкционнии, тӀаккха гибриднии тӀом хьоабар бахьан долаши, Эрсечен ден семантика хаьдда дӀаэттар, суверенитет меттаоттар а, экономически гӀоарал юхадийнадалар а, паччахьалкхе духьале е могаш хилар дӀачӀоагӀдалар а гойташ дола таьрахь санна. Из актуальни да социологически хоаттамаш дарах а, 2022 шера ВЦИОМ баьча тохкамах 58 % нах дагабоаллаб болаш хиннаб СССР йохарах[10]. Берригача мехка гӀолла урамаш байракхашцеи плакаташцеи хозъю. Фестивалаш, концерташ, цхьацца гойтамаш, спорта мероприятеш, мехкагӀончий акцеш увттаю.
Ӏадаташи белгалонаши
Эрсечен ди дездеча дийнахьа Кремле массаза а мо дӀакхухь Ӏилмани технологени, товшхалеи исбахьалени областе РФ паччахьалкхен премеш а, «РФ къахьегама турпал» мейдилгаш а телаш церемони.
ЦӀейна белгало россе триколор я, цӀей дездара керттера моттиг — ЦӀе майда я. Масала, 2024 шера Краснодарерча йисте Сукко яхача посёлке Эрсечен ден хьамарагӀа 4 эзар м² йола РФ байракх дӀахьайоаржайир. Из доккха гата Ӏаьржача форда юхе лаьца лаьттар 1221 саг. Эрсечен рекордий Книжкан эксперташа дӀаязйир из факт[11].
Аьтинга бетта 12-гӀа ди хьоалчагӀаш дара эггара гӀордаьнна долча таьрахьех да. Масала, 2024 шера Эрсечен ди дездеча дийнахьа Москве 165 мар-сесагий хьоалчагӀа хилар[12]. НанагӀалий тӀа укх дийнахьа кхы а моттигаш хьаелл мар сесаг хилара регистраци яра, царна юкъе да кхычахьа дӀа а баха́ регистраци ю моттигаш а: хи тӀа лелача трамваяш тӀа, метрополитена станцш тӀа, пхьен тархьара особнякашкеи усадьбашкеи.
Берригача мехка гӀолла цӀейна концерташи, спортивнии мехкагӀончийи акцеш увттаю; шатлакхаш етт. Аьтинга бетта 12-гӀа ди болх беш доаца ди да, нагахьа санна из таьрахь шоатта дийнахьа е кӀирандийнахьа нийслой, салоӀама ди дехьадоаккх тӀехьадоагӀаш долча болх беча денга[13].
ЭгӀара Новгород, 2015 шера аьтинга бетта 12-гӀа ди.
Белгалдаккхар
- ↑ История празднования Дня России - ТАСС, TACC. Техкад укх дийнахьа: 27.04.2024.
- ↑ Указ Президента РФ О государственном празднике Российской Федерации. https://docs.cntd.ru (2.06.1994). Хоам хьаийца таьрахь: 2.05.2024.
- ↑ День России 12 июня: как отмечают, история праздника, РБК Life. Техкад укх дийнахьа: 27.04.2024.
- ↑ День принятия Декларации о государственном суверенитете России - День России.
- ↑ Обращение Президента Российской Федерации Б.Н.Ельцина к гражданам Российской Федерации накануне праздника - Дня независимости России. https://yeltsin.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 2.05.2024.
- ↑ День России в 2024 году: история и традиции праздника. РИА Новости (2 мая 2023). Хоам хьаийца таьрахь: 24.05.2024.
- ↑ Декларация о государственном суверенитете Российской Советской Федеративной Социалистической Республики. https://docs.cntd.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 30.04.2024.
- ↑ Путин разъяснил свои слова о "геополитической катастрофе" в контексте распада СССР - ТАСС, TACC. Техкад укх дийнахьа: 30.04.2024.
- ↑ Выступление на торжественном приеме по случаю Дня принятия Декларации о государственном суверенитете России. http://www.kremlin.ru (12.06.2001). Хоам хьаийца таьрахь: 2.05.2024.
- ↑ Ровно тридцать лет и три года, Коммерсантъ (11 аьтинга 2023). Техкад укх дийнахьа: 2.05.2024.
- ↑ На Кубани в День России развернули самый большой триколор страны, TACC. Техкад укх дийнахьа: 4.06.2025.
- ↑ 165 пар поженились в Москве в День России // Новости НТВ, НТВ. Техкад укх дийнахьа: 4.06.2025.
- ↑ Праздник и выходные в июне 2025 года: как работаем и отдыхаем \ КонсультантПлюс. www.consultant.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 4.06.2025.