Босе

33° оагӀора йола босе́

Лоамий босе́наш

Босе́ (я) (эрс: склон) — Лаьттан тӀехен оагӀора дола дакъа. Рельеф кхоллача балхашка хьахул босенаш лаьттан букъ тӀе а фордийи оакафордийи бухе а.

Малх тӀалаттача босенах цӀечахье (я) оал, малх тӀа ца латтача (Ӏи долча) босенах хьовхе (я) оал, хьу тӀаяьнна йолча босенах орц (да) оал. Босе кӀалара лакхехьа водаш хилча цох урхе (я) оал, босе лакхера лохехьа водаш хилча цох мухале (я) оал.

ГӀалгӀай меттала босенаш белгалйоаха дешаш

ЦӀечахье

ЦӀечахье я малх тӀалатта лоаман босе. ЦӀечахье массаза хьовхен духьала увттаю. ШерагӀча маӀане цӀечахье моллагӀа маьлхе латта моттиг, оагӀув хила йиш я, масала, бетта цӀечахье.

Хьовхе

Хьовхе я лоамий е гувний массахана Ӏи тӀалатта босе. Хьовхе яхача деша духьала цӀечахье латт. ШерагӀча маӀане хьовхех моллагӀа Ӏене латтача моттигах а оал, масала, бетта хьовхе.

Орц

Орц да хьу тӀаяьнна йола босе (эрс: лесистый склон). Кавказе орц дукхагӀа гӀинбухера босе хул.

Экам

Рельеф кхолла процессаш эндогенни йолчарнеи (мекъа е сихаяраш, цӀаьхха хула лаьтта а́гар дале́ а, тӀехе га́рахьъя́лар дале а, вулканизм), экзогенни йолчарнеи (додача хиний е босений эрози, абрази, карст, токхам, михо дӀадахьар, кхыдар).

Босений экам хул из сенах латт хьежжа а, моттигерча лакхалга хьежжа а, босенаш хьахилара овсаралга хьежжа а. Из деррига хул мехкалцеи, йоачаний дукхалцеи, баьцовгӀай тайпашцеи, гӀор хиларцеи кхыйолча Ӏалама белгалонашцеи хоттаденна.

Босений лоадам болча экамех я урхале-мухале. Лоамашка 90° кхаччалца (шув хиллал) нийса Ӏочуйолха босенаш хул, шаьрача аренашка босенаш шаьрагӀа хул (5° кӀезигагӀа). Ха мел йода лаьтто ӀотӀаозаш босенаш шаьрагӀа ерз.

Кепаш

Босенаш хул:

• нийса — урагӀа а, га́рахьдийрза́ а;
• чукхийтта — лакхехьара дукхагӀа ура латташ а йолаш кӀалара шаьрагӀа а йолаш;
• дӀая́гӀаш — лакхехьара шаьра а йолаш, ӀокӀала мел йода чӀоагӀагӀа ура латташ а йолаш;
• лагӀаш дола — цаӀ е массехк лагӀа долаш;
• чоалхане.

Белгалдаккхар

Литература

Дошлоргаш

• Барахоева Н. М., Кодзоев Н. Д., Хайров Б. А. Ингушско-русский и русско-ингушский словарь терминов. — Назрань: Кеп, 2016.
• Дударов А.-М. М. Земледелие ингушей (XIX – первая половина XX века): Историко-этнографический очерк.. — Нальчик: Тетраграф, 2015.
• Коазой Ӏийса. ГӀалгӀай ширача дешай дашхара дошлорг. — Наьсаре, 2018.
• Бекова А. И., Дударов У. Б., Илиева Ф. М., Мальсагова Л. Д., Тариева Л. У. ГӀалгӀай-эрсий дошлорг / Тариева Л. У.. — Нальчик, 2009.

ТӀатовжамаш

• Геологический словарь: в 2-х томах. — М.: Недра. Под редакцией К. Н. Паффенгольца и др. 1978. Статья «Склон»