Къахьегама денала пхье

**Къахьегама денала пхье**
Къахьегама денала пхье
Паччахьалкхе	Россе Федераци
Тайпа	Россе Федерацен Сийлахьа ЦӀи
Хьанна лу	Сийлахь-Боккхача Даьхен тӀем тӀа Котало яккхара духьа лоадаме къахьегам баьча бахархой пхьешта
СовгӀат далара бух	1941—1945 шерашка наха шоай къахьегамца турпалал гойта хилар; предприятешка балхагахьа хьинар хьахьекха бола болхлой безбар
Статус	телаш да
Статистика
ЧӀоагӀдаьд	тушола бетта 1, 2020 шу
Духхьашха деннад	кӀимарса бетта 2 2020 шу
ТӀеххьара деннад	наджгоанцхой бетта 15 2025 шу
Массаза деннад	70
	РУВИКИ.Медиа чура файлаш

Къахье́гама денала пхье (эрс: Город трудовой доблести) — 2020-ча шера тушола бетта 1-ча дийнахьа федеральни законо оттаяь йола Россе Федерацен сийлен цӀи^[1] Сийлахьа-Боккхача Даьхен тӀема юкъе къахьегаш хиннача болхлоша хьахьекха дола хьинар дицлургдоацаш^[2]. Из сийлен цӀи хьожаяь я 1941—1945 шерашка Сийлахьа-Боккхача Даьхен тӀема юкъе котало Ӏалашъеш, промышленни балха моттигашка цхьана бӀубенна, барт болаш, дакъа лоацаш дукха бахархой хиннача Россе Федерацен пхьешта^[3].

«Къахьегама денала пхье» яха сийлен цӀи ялара бахьанаш:

1) предприятеш совгӀаташца езъяр, царна Паччахьалкхен Духьалъоттара Комитета цӀе знамёнаш ялар;

2) предприяте болхлой балха карагӀдийннарех паччахьалкхен совгӀаташца безбар;

3) 1941—1945 шерашка хьинаре къахьегар каьхаташка дӀачӀоагӀдаь хилар^[4].

«Къахьегама денала пхье» яха сийлен цӀи еннача пхье:

1) пхьен тхьамагӀеи Россе Федерацен Президента цӀи яларца дола къамаьли тӀалатташ стела оттаяр;

2) цӀей дездеш вӀашагӀкхетараш дӀадахьар, маьтсела бетта 1-ча дийнахьа (Къахьегама цӀей), маьтсела бетта 9-ча денна (Коталон Ди), иштта Пхьен ди дездеча дийнахьа шатлакхаш хецар^[5].

«Къахьегама денала цӀи» лу Россе Федераце Президента амарца^[6].

Сийлен цӀи ялара аргӀа

Пхьена «Къахьегама денала пхье» яха сийлен цӀи яла цу пхьен Ӏаьдала шедоалдара маьженашка дехар де бокъо йолаш ва пхьен вахархо е юкъара цхьанкхетар^[7]. Шедоалдара маьженашка пхьеш чаккхъяьнначул тӀехьагӀа Региональни Парламентаи, администраценеи юкъейохийт^[8], дӀахо цар тохкам бийя, соцам бу «Къахьегама денала пхье» яха сийлен цӀи ялара дехар Россе Федерацен Президента́ дӀатӀадахьа деза е дезац^[9].

Нагахьа санна, регионерча Ӏаьдало Россе Федерацен Президентага дехар дой пхьена сийлен цӀи ехаш, цар яздаьча дехарца цхьана дӀатӀабахьа кийчбу сийлен цӀи яла бахьан хилар хьахьокхаш бола Россе Ӏилман академе эксперта соцам^[10].

ДӀахо Сийлен цӀи ялара дехар тохк «Котало» яхача Россе оргкомитето^[10], хӀаьта сийлен цӀи лу Россе Федераце президента указаца Къахьегама цӀай хьатӀакхачалехьа ди хьалха (маьтсели бетта 1-ча денна)^[6].

Тархьар

Кхахьегама сийлен цӀи пхьешта ялар хьалхадаьккха хиннад дукхача юкъархоша а политика болхлоша а. Цу тайпара цӀераш яьха хиннай тайп- тайпарча юкъарча организацеша.

2009-ча шера «Паччахьалкхенашта юкъера турпала пхьей цхьанкхетар» яхача некоммерчески партнерствос (тхьамада — шозза Советий Союза турпал, айламхо Виктор Горбатко) араяьккхай дунен къамашта юкъера «Къахьегама сийлен цӀи»^[11]. Из сийлен цӀи еннай дукхача пхьешта^[12].

Шоай доазон тӀема духьале еча хана денал а хьинар а барт а хьахьекха йола пхьеш Россе Федерацен Паччахьалкхен Думан депутаташа Валентин Варенникова и Валерий Востротина дӀаязъяь хиннай 2007-ча шера^[13], Челябинска областа боккъон гуллламо 2008-ча шера,^[14],депутататша Виктора Шрейдера, Борис Зубицкес, Сергей Каргинова, Вячеслава Тимченко, Сергея Поддубный, иштта Федерацен Совета доакъашхочоВалерий Шнякина 2014 шера^[15]^[16], Паччахьалкхен Думан депутата Олег Смолина 2016-ча шера^[17].

2017-ча шера Къахьегама сийлен цӀи ялара уйла хьоахаяьй «Российская общественная инициатива» яхача портала тӀа^[18].

2019-ча шера Удмурте Республикан Паччахьалкхен Совето «Къахьегама сийлен цӀи яккхарах» федеральни бокъо Россе Федерацен Паччахьалкхен Думан юкъейоалаяьй^[19], хӀаьта Нижегородски областа бокъон гулламо — «ТӀема-къахьегама сийлен цӀи яха цӀи яккхарах» федеральни бокъон проект^[20].

Карта

Города трудовой доблести в России по состоянию на 15 января 2025

Нумизматике

Эрсечен Банко 2021—2023 шерашка арахийцад Къахьегама деналагахьа башха йолча пхьешта хетадаь дола 12 аьшкан ахча «Къахьегама денала пхье» яхача серех^[21]. 2024 шера кхы а 4 аьшкан ахча арахийцад цу серех^[22].