Сеска Солса
| Сеска Солса | |
|---|---|
| Мифологи | ГӀалгӀай багахбувцам |
| Тайпа | наьртех йола эпос |
| Моттиг | Кавказ |
| МаӀа е кхала хилар | маӀа |
| Дá | Сеска |
| Нана | Села Сата |
| Воша | Лорса |
| Бераш | ши йоӀ |
| Бувзам бола персонажаш | Боткъий Ширткъа, Колой КӀант |
| Дийнат | кхокха |
| Кхыча культурашка | Сослан (нарт), Соурыко, Сосырук |
Сеска Солса — гӀалгӀай багахбувцам тӀара наьртех вола турпал.
Наьртех йолча эпосе
Хьавалар
Мифологе тӀа Солса хьавалар тайп-тайпара дувц:
• Сеский воӀ ва. Нана мала я ховш дац.
• ГӀалгӀай Ӏадатах эггара хьалха даь цӀи йоаккх. Цудухьа Малсаганаькъан А. О. белгалдаьккхад Солса Сеский воӀ цахилар, цу тӀа ювцар кхалсаг хилар (гӀалгӀай меттала «сесаг»). Цун уйла ювзаенна я Солса кхерах хьаваларца, цул тӀехьагӀа кхалсага кхеварца.
• Села Сатан воӀ.
Дезал
• Солсий йоӀ маьре хиннай КӀинди Шоага[1] , хӀаьта Солсий йиша Баьтарага хиннай маьре[1].
• Цхьадолча оаламашка дувцачох, Солса Боткъий Ширткъай цхьан нанас ваь воша хиннав[1].
• Даьна ваь воша — Лорса[1].
Оамал
Наха цӀи йоаккхаш хиннай цох «Болатах ваь Сеска Солса» аьле[1]. Бух шийгахьа болаш тур сигала дохийташ хиннад цо, бухь хьалха сигалара ӀочудоагӀаш, хьалоацаш хиннад, шалта бага а елле маьха бухьига тӀа халхавоалаш а хиннав[2].
ЗӀамига волча хана, чӀоагӀа сиха кхувш воагӀаш хиннав Солса, юртара бераш ловза ца дуташ, шийна нийса мел веннар лаьттах ветташ, совбаьнна низ шийга хиларах. Юртара нах леткъаш хиннаб наьнага, хьай воӀ юхасоцаве яхаш. Цул тӀехьагӀа из ЖӀов-Баьтарага дӀавеннав, аьшкапхьарал Ӏомаде аьнна. ЗӀамига воллаше, цхьан кулгаца лайси а детташ, вокха кулгаца аьшк тийсад кӀаьнка. Ди сайренгахьа лестача хана цӀералла даьлла аьшк санна, цӀийлуш хиннав из. Сайран, ӀоадоагӀача хи чу лийча а лийче, чуихав. Из лувчача хий кхехкаш бӀаргадайнад ЖӀов-Баьтара́. Цецваьнна, болх беш воала Сеска Солса зе волавеннав из, оагӀара бӀарг лекхаш. БӀаргадайнад цунна, ше дӀаверзашше, кӀаьнка, коанаш йизза, товнаш бага йохийташ. Цига гучадаьннад Солсий дегӀ болата долга[2].
Феса вахача, наха цхьа фос яхьача хана, шиъ яхьаш хиннай цо.
Сеска Солсеи Оалхазараши
Халкъа оаламашка дувц, леча хана, Сеска Солса чӀоагӀа хьогвенна хиннав. Ӏоажало ший кер Ӏувжача хана, тӀехььяьнна йодаш къайг яйний цунна. Цунгара хий дийхад цо. Сона-м хийттадар — аьннад къайго — хьо веннав аьнна, цудухьа чаме болча цу хьа бӀаргах зӀок тоха дагахьа енаяр со. Сеска Солса къайга́ вий кхайкаяьй. ТӀаккха берзагара дийхад цо хий. Берзо а аьннад, хьона гӀо де енаяц со, хьо дӀаваьннав аьнна хеза, хьа дийхк-пехк даа енай со. Цунна а вий кхайкаяьй цо. ХӀаьта тӀехьбаьнна бодача кхокхагара дийхад цо хий. Ший цӀеча маьчешка Ӏочу а детта, цунна мала хий денад кхокхо. Хий дӀаменна ший хьоагал йоаяьй Солсас, ше леш, цунна баркал аьннад цо[2][1].
Белгалдаккхар
Литература
- Дахкильгов И. А. ГIалгIай оаламаш, дувцараш, фаьлгаш, кицаш / Сост. проф. И. А. Дахкильгов. — Саратов : «Детская книга», 1998.
- Мальсагов А. У. Осмиев Х. С. ГIалгIай фольклор / оттадаьр Абу Мальсагов. — Грозный : Нохч-ГӀалгӀай книжни издательство, 1967. — 362 с.
- Мальсагов А. У. ГIалгIай багахбувцам / оттадаьр Абу Мальсагов. — Магас : издательство «Сердало», 2002. — 34 с.