Дезал (къаман проект)

Къаман проект «Дезал»
Доладалар таьрахь	2024 шу
Бахьан	Эрсечен президента Владимир Путина амар
Сайт	национальныепроекты.рф

«Дезал» — Эрсечен мехкдаь Путин Владимира амарца йолаяь проект я. Эггара хьалха из хьоахаяьй 2024-ча шера Федеральни Гуллама Посланех.

Къаман проекта керттера наькъаш хьахержад, къахьегамеи социальни лорадареи министра Антон Котякова баьча хоамах, даьшта, ноаношта хилча бакъахьа хетар лаьрхӀа, иштта юкъедихьад бераш долча фусамий оагӀув хьаллоацаш доаладаь боарамаш.

Дезал госстратеге керттера никъ

2024-ча шера хиннача Федеральни Гуллама Посланех Эрсечен президента Путин Владимира оттадаь декхар хиннад 2030-ча шера демографически хьал дӀачӀоагӀдар:

Бераш долча фусамий оагӀув хьаллацар — вай ларде улла керттера хоржам ба. Дукха бераш дола йоккхий фусамаш массаза болча боарама́ юкъе хила еза, паччахьалкхен стратегена юкъе кертте латташ а хила еза.

Паччахьалкхен стратеге лаьрхӀачунга хьежжа кхайкаяь хиннай «Дезал» яха къаман проект, иштта нийсаяьй цунца ювзаенна хинна кхыйола къаман проекташ «Кадраш», «Дарий экономика».

Путин Владимира дукха бераш долча дезалах паччахьалкхен стратегех бола никъ лаьрхӀаб (2024)

Пайда совбалар

Кертте оттадаьчох хиннад бераш долча фусамашка хьатӀабоагӀа пайда совбаккхар, наха юкъе из дакъа къаьстта цу хӀамангахьа ийша доландаь. 2024-ча шера саькура бетта гуладаьча хоамашка ладийгӀача, дукха дезал болча фусамашкара къел 30 % кхаьчай, хьалхашка оттадаьча декхарашка ладийгӀача къел шозза дукхагӀа эшае езаш я 2030 шу хьатӀакхачалехьа. Белгалдаьхача кечалашта юкъе да:

• юкъара бетта цкъа луш дола пайда кӀезига болча фусамашта лаьрхӀа пособи, из хьожадаьд кхалсаг берах кхийнача хана денз берий 17 шу далаллца хьаухаргдолаш (2024-ча шера саькура беттарча хоамех, пособи ийцад 11 млн бӀорахоша);
• соцконтракт эцара аттагӀа йола процедура (2024-ча шера цунна лаьрхӀа доалчено хьахийцад 100 млрд сом);
• 2030 шу дузаш МРОТ айяр 35 эзар сомага кхаччалца, цунга хьежжа айлу кхыдола социальни выплаташ;
• Дукха дезал болча фусамашкара эца йоал кӀезигагӀа яр;
• Йоала вычет 2800 сомага кхаччалца шоллагӀа бер даьчул тӀехьагӀа, 6000 сом кхоалагӀчем тӀехьа тӀадоагӀачеи берашта; шера болча пайдан боарам айбаьб 350 эзар тӀара 450 эзарга кхаччалца;
• 2030-ча шерага кхаччалца наьна капитала программаш дӀаяхьар.

Вахара хьал тоадар

Къаман проектага гӀолла 350 эзар цӀенош тоадергда бераш чуда́ха. Из кхоачаш деш де лаьрхӀар:

• Дезала ипотека дӀаяхьар 2030-ча шерага кхаччалцца, бераш долча дезалашта 6 % я ставка (2024-ча шера хьожадаьд 260 млрд сом, 2030-ча шерага кхаччалцца — 1,5 трлн сом);
• ЗӀамига пхьешкеи, гӀишлош кӀезига йолча пхьешкеи Дезалашта йолча ипотека доазув шердар;
• Ипотекан кредит дӀадоаккхаш гӀо дар 2030-ча шера кхаччалцца (450 эзар сом), 2024-ча шера хьожадаьд 50 млрд сом;
• Харцара кхерам болча гӀишлошкара нах кхычахьа баха хувшабара программа дӀахо дӀаяхьар;
• Къе бахача дезалашта йӀовхал лоаттаю кечалаш Ӏалашъеш, эцаш новкъостал дар (хьожадаьж 32 млрд сом).

Бераш дара боарами дешари

2022-ча шера 39 РФ областашка бераш дара боарам чӀоагӀа лоха болга гучадаьнад. Паччахьалкхенгара новкъостал цу регионашка кхоачаргдолаш хьожадаьд 75 млрд сом.

«Дезал» яха къаман проект бувзаме я кхыча проектаца — «Кадраш», из хувцалуш долча демографически хьалага хьежжа оттаяь я. Прогнозо яхачох, 2030 шу дузаш 20-24 шераш даьнна бӀорахой хургба 8,3 миллион , 2035-ча шера — 9,7 миллион (2,4 миллион дукхагӀа). Цу хьалага хьежжа де лерхӀараш:

• Юкъерча говзала дешара учрежденеш тоаяр (хьожадаьд 120 млрд 2030-ча шерага кхаччалца);
• 800 лакхерча дешара общежитеш тоаяр (хьожадаьд 124 млрд 2030-ча шерага кхаччалца);
• 2030-ча шерага кхаччалца 25 университета кампус хьалъйоттар (хьожадаьд 400 млрд);
• Университета гӀо деш йола «Приоритет-2030» яха программа ахчанца Ӏалашъяр (190 млрд 2030-ча шерага кхаччалца).

Къаман проект ахчанца Ӏалашъяр

«Дезал» яха къаман проект кертте латт мохк дегӀабоалабара лерхӀамашта юкъе (2030-ча шерага кхаччалца). Из вӀашагӀъеллай 2023—2024 шерарча экономикан гойтамашца йийза. ВВП 2023-ча шера лакхъеннай 3,6 %. Ийс бетта инвестицеш совъяьннай 26,6 % , хӀаьта лирхӀар 15,1 %. Эрсечен мехкдас Путин Владимира чӀоагӀдаьд, беррига хьахула пайда бераш долча наьха оагӀув хьаллаца хьожабергболга:

… Кастта цхьа гӀа боаккхаргба вай хьалха: Укх дунен тӀа эггара экономикагахьа боккхагӀболча биъ мехка юкъегӀоргда вай. Цох бола пайда ма барра дукха бераш долча наьха хьатӀабоагӀа пайда айбеш хила беза.

Кхоачашъяр

2025-ча шера саькура бетта 24-ча дийнахьа Эрсечен Доалчено оттабаьб 2030-ча шера кхоачашдаь хила дезача бехкамий листам:

• Бераш дара коэффициент лакхъяр;
• Къела боарам лохабар;
• КхоалагӀдараши тӀехьа тӀадоагӀа бераши дара коэффициент — 0,475 ед.;
• БоаггӀа тӀахьожам эшаш болча боккхийча наьхеи заӀапхойи — 30,3 %;
• Паччахьалкхен учрежденеша беча къаман кхолламаи, исбахьалени, товшхалеи балхаи бӀорахой раьза хилар — 63 %;
• кинотеатрий массал зӀамигача нах бахача моттигашка — 900 ед..

Цул совгӀа белгалдаьха хиннад берийи наьнеи моттига доазув шердари, дезал болча на́ха́ тела ипотекеи, маткапитал хьожадареи, цкъа луш дола пособии, хӀара шера дезалашта тела ахчеи. Цул совгӀа къаман проекта каьхата тӀа белгалдаьккхад гаьна ядача юрташка 100 берий беш хьалъяри, 2,2 эзар берий беш тоаяри, 220 эзар сом соцконтракт эцара бехкамаши, 336 кхалнаьха консультацеш хьаелари, 133 перинатальни юкъарчеши, 180 берий дарбанчеши тоаяри, 485 эзар ЭКО циклаш яри, 1011 исбахьален ишколаш хьалйоттари.

Белгалдаккхар