Овла (грамматика)
О́вла (грамматика) (эрс: Корень (грамматика)) — вӀаши гаргара маӀан а дола, дешай цхьан тайпара дешдоакъош. Масала: лел, лелар, лелачун — лел овла ба укх дешашка. Деша лард цхьан овлах латташ а хул: Ӏаж — Ӏажа, кӀод — кӀода.
Шоай маӀанга а, лоархӀамга а, деша юкъерча цар моттигага а хьажжа морфемаш тайп-тайпара хул. Деша керттера маӀан леладеш хьахиланза морфема я овла (е лард), хӀаьта цун тӀакхет тайп-тайпара аффиксаш (дешхьалхенаш, суффиксаш).
Ши овла бола дешаш
Цхьадола дешаш шин овлах латташ хул. Цу тайпарча дешаех чоалхане дешаш оал; бочабӀар, мехкдаьтта, готахьазилг.
Чоалхане дешаш хул шин е кхы а дукхагӀа овлаш долаш, царна юкъе къоастора хьаракаш а нийслу. Масала: шокьеттарг, зокьеттарг, шелъянний, гӀадъяхай. Чоалханеча дешашта юкъе дакъилг отте, овлаш вӀашагӀкъаст. Масала: шел а янна, гIад а яха.
Овлан
Дешай грамматически категореш хувцалуча хана, е керда дешаш кхоллача хана овлан оазаш хувцалу. Уж хувцаялар тайп-тайпара хул:
| а — аь | а — е | а — и | а — а | а — о |
|---|---|---|---|---|
| да — даь | цӀа — цӀен | са — сина | ка — кана | ка — кома |
Дифтонгаш хувцалу: цӀока – цӀекан, юв – овра; мукъаза оазаш а хувцалу: гӀо – вода, дала – лу, тасса – товса, ваха – вода. Укх тайпара овлан оазаш хувцаялар дагалаца деза, оазаш нийса язъеш.
Эрсий метта чухь а гӀалгӀай метта чухь а овла хьахьокх лакхе оттадеча Ӏада кепе долча хьаракаца ⁀ («дуга»).
Литература
- Оздоева Э. Г. ХӀанзара гӀалгӀай мотт. Дошкхоллар. — Назрань : Кеп, 2024.