Ӏарамхий

Рувики материал
Ӏарамхий (Кистихий)
Армхи.jpg
Экам
ДӀоахал 28 км
Бассейн 298 км²
Водоток
Хин корта  
 • Координаташ 42°42′53″ с. ш. 44°50′40″ в. д.GЯO
Хин даьрже Тийрк
 • Координаташ 42°51′33″ с. ш. 44°38′43″ в. д.GЯO
Хий дода моттигаш
Хин система Тийрк → Къаспий форд

Мата
Регион ГӀалгӀайче
Шахьар ЖӀайраха шахьар
ГВР код 07020000212108200003039[1]
ГКГН номер 0155288
Ӏарамхий (ГӀалгӀайче)
Голубая точка — хин корта
исток
Синяя точка
устье
РУВИКИ.Медиа логотип РУВИКИ.Медиа чура файлаш

Ӏарамхий, е Кистихий (да) (эрс: Армхи́, Кистинка, хӀир. Мӕхъхъӕлдон, гурж. ქისტეთისწყალი) — ГӀалгӀай Мехка ЖӀайраха шахьаре дода хий да. Тийрках дӀакхеташ да. 28 км дӀаьха да[2]. Хий хьагулалуча бассейна майда 298 км² я[2].

Ӏарамхий, Шолжеи, Эсеи, Фортеи санна ГӀалгӀай Мехка керттерча до́дача хих да. Цар юкъара бассейна майда 3073 км² я[3].

ГӀалгӀай меттала укх хих Ӏарамхий е Кистийхий оал, цкъаза лоаца такилг оттадеш Ӏарам-хий, Кисти-хий а язду[4][5][6]. Эрсий меттала а гӀалгӀай цӀерашта тарра, Армхи́[7][8] е Кистинка[2][5] оал.

ХӀираша Ӏарамхих Маккъалдон (хӀир. Махъхъæлдон) оал[9], цу хи йисте цар маккъалаш (хӀир. махъхъæл) оалаш хинна фаьппий баьха́ндаь, цудухьа эрсий меттала а «Армхи» а́ларал совгӀа «Макалдон» а оалаш хиннад Ӏарамхих[10]. «Маккъал» яха цӀи гӀалгӀайи хӀирийи маккхал / мæхъхъæл (эрс: коршун) яхача дешаца дувзаду[11][12]. А. Н. Генконна хетачох, из цӀи хӀираша Аьрзи кхаьлахи, цун бахархоех хьаийцай[11].

Географи

[тоаде | тоаде чура]

Ӏарамхий Кистий чӀоже гӀолла дода. «Ӏаьржача лоамани, Юкъерча лоаман дукъа́и юкъерча шанашкара доагӀа из[8]. ГӀинбухен-малхбузехьа дийхка-дакха орца гӀолла додаш[8], хи-тоаталаша дуз. Хин даьрже 551 км гаьна улл Тийрка аьтта берда тӀа[2]. Ӏарамхин керттера га — Шанхий — аьрдехьара кхет[8].

Ӏарамхи тӀа ОлгатӀеи, Лаьжги, шахьара юкъ йола ЖӀайрахи я́д[8].

Хин реестра дараш

[тоаде | тоаде чура]

Россе паччахьалкхен хин реестра дарашта тӀатайжача Ӏарамхий Малхбузехьарча-Къаспий бассейний округа́ юкъе́до́д, хибоахама дакъа — Эрсечен Гуржехьецара гӀайнашта тӀара дола а денна «Урсдон» яхача додача хих кхетталца дола Тийрк (Ардон ца лоархӀаш). Хин додача хин бассейн — Идалеи Тийркеи юкъера Къаспий форда бассейна дода хиш. Паччахьалкхен хин реестра чура объекта код — 07020000212108200003039[2].

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]
  1. Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Т. 8. Северный Кавказ / под ред. Д. Д. Мордухай-Болтовского. — Л.: Гидрометеоиздат, 1964. — 309 с.
  2. 1 2 3 4 5 Государственный водный реестр. Армхи (Кистинка). textual.ru. Минприроды России (29.03.2009). Хоам хьаийца таьрахь: 20.12.2018. Архиваци яьй 29.03.2009.
  3. Информация о Ингушетии. Хоам хьаийца таьрахь: 30.01.2010. Архиваци яьй оригинала тӀара 11.07.2010. Архиве диллад 2010 шера кӀимарса 11 дийнахьа.
  4. II часть: Горная Ингушетия (юго-западная часть), Горная Чечня (центральная и юго-восточная части) : топоним. слов. // Топонимия Чечено-Ингушетии : в IV частях (1976—1985 гг.) / Сост. А. С. Сулейманов, ред. А. Х. Шайхиев. — Гр. : ЧИ кн. изд-во, 1978. — 289 с. — 5000 экз.
  5. 1 2 Сампиев И. М. Гидронимы Кистетии (Кистинского общества Ингушетии) // Сборник научных статей института социальных исследований. — 2019. — С. 176—185. Архиве диллад 18 11 2019.
  6. По следам легенды. ghalghay.com. Хоам хьаийца таьрахь: 29.11.2019. Архиваци яьй 18.06.2020.
  7. Армхи (№ 0155288) / Реестры зарегистрированных наименований географических объектов. (PDF+RAR) // Государственный каталог географических названий. rosreestr.ru.
  8. 1 2 3 4 5 Лист карты K-38-42 Тарское. Масштаб: 1 : 100 000. Состояние местности на 1984 год. Издание 1988 г.
  9. Сагов, 2015.
  10. Генко, 1930, оа. 707.
  11. 1 2 Генко, 1930, оа. 707, 709.
  12. Виноградов, 1966, оа. 160.

Литература

[тоаде | тоаде чура]