Байсаранаькъан Муртаза Мурад
| Байсаранаькъан Муртаза Мурад | |
|---|---|
| Ваь таьрахь | 6 тов 1902 |
| Ваь моттиг | Мочкъий-Юрт, Шолжа отдел, Тийрка область |
| Венна таьрахь | 1967 |
| Ӏилман никъ | тархьар, археологи |
| Белха моттиг | Нохч-ГӀалгӀай исторени, меттеи, литературайи Ӏилман-тохкама институт, Нохч-ГӀалгӀай республика мохктохкама музей |
| СовгӀаташи премеши | почётная грамота Президиума Верховного Совета ЧИАССР. |
Байсаранаькъан Муртаза Мурад (эрс: Мурат Муртузович Базоркин) — гӀалгӀай тархьархо, археолог. ГӀалгӀай мехка хьалхагӀара болхговзала тархьархо ва.
Биографи
Байсаранаькъан Мурад ваьв шоай тайпан юрта — Мочкъий-Юрта. Эрсий меттала «Базоркино» оалаш хиннад цох. Цу юкъа ГӀалгӀайче гӀазкхашца цхьана административни цхьоале йолаш хиннай — Шолжа отдел яхаш. Тийрка областа юкъейоагӀаш хиннай из.
Дешар
Буро тӀарча гимназе 1917 шера бӀархӀ класс яьккхай цо. 1918 шера Буро тӀа кӀайча эскара духьалъоттара юкъевахав, иштта дӀахо ГӀалгӀай къаман эскарах дӀакхийттав. 1925 шера белха факультете эттав. Из яьккхачул тӀехьагӀа Лоаман педагогически институте деша эттав. 1936 цу институте аспирантура яьккхай[1].
Болх
Аспирантура яьккхачул тӀехьагӀа болх бе волавеннав, Ӏилман болхло а волаш, цу даржагара Ӏилманхой секретара даржага кхаччалца болх беш чакхваьннав[1].
1943 шера денз Нохч-ГӀалгӀай мохктохкама музее болх баьб воккагӀа Ӏилман болхло а волаш. ТӀехьа тӀадоагӀача шера, 1944 шера саькура бетта 22-гӀча дийнахьа, цу мезеян директоралла оттаваьв. Амма шоллагӀча дийнахьа, саькура бетта 23-гӀча дийнахьа, деррига къам мехках даккха доладаьд советий Ӏаьдало, ишта ший къамаца цхьана Мурад Ӏовигав Казахстане.
1958 шерагара денз 1962 шерага кхаччалца болх баьб цо Нохч-ГӀалгӀай республика тархьара музея чу воккагӀа вола Ӏилман болхло а волаш[2].
1960 шера дукха къахьийгад Мужечерча музее БӀорахой тӀема отдел хьаеш. 1962 шера пенсе вахав.
Ӏилман болх бар
Байсаранаькъан Мурад кӀоаргга тохкаш хиннав ГӀалгӀайче тархьарацара дола хаттараш. Дуккха къахьегам баьб цу гӀулакха́. Къаьстта терко яьй цо «дзӀардзувкъошта» а, «ДзӀардзувкъатӀенна» а. Мурада Ӏилман белхашта кепа ца тохаш дукха ха яьнна хиннай. Йоккха архив гулаяь хиннай цо.
Институте болх беча юкъа, ше дакъа лоацаш хиннав из ГӀалгӀай лоам ахийтача экспедицешка, цӀихезача кавказтохкамхошца цхьан болх а беш. Царех ба, масала, профессораш: Л. П. Семёнов, Н. Ф. Яковлев, Е. Крупнов, суртанчааш, Оахаранькъан Хьажбикари, Доврбиканаькъан ГӀаза-Махьмади, географаца, ГӀалгӀай мохктохкама Ӏилман-тохкама институт]]а Ӏилман болхло хинна вола А. К. Вильямс а.
Мурад хьалхара Ӏилманхо ва гӀалгӀай къама генезиса а, цун ЗӀамагӀча Азен цивилизацешца бола бувзама а хьакъехьа систематически Ӏилман тохкамаш даь. 1932 шера бакъдараш доаладаьд цо гӀалгӀай а хурритийи хеттийи цивилизаций а этногенетикацара гаргало йолга. Цун белхаш да — 78 папка а кулгайоазонаш долаш, карташ а, кхыча къамах болча цӀихезача тархьархошцеи кавказтохкамхошцеи къамаьл деш дӀа-хьа ахийта каьхаташ а.
Дезал
• Да — Байсаранаькъан Муртаз.
• Нана — Байсаранаькъан Грета.
• Воша — Идрис.
• ВоӀ — Ӏалаудин.
• ЙоӀ — Бэлла.
Керттера белха́ш
- Памятники архитектуры горной Чечено-Ингушетии
- Борганы в Присунженской долине
- Кто такие Сунженские казаки
- Появление гребенских казаков в низовьях Терека
- Хетто-вейнахская проблема или происхождение ингушей
- Происхождение ингушей по географии Вахушти о дзурдзуках
- Дорога заговора и крови
- Серго Орджоникидзе в борьбе за установление Советской власти на Северном Кавказе в 1918—1920 гг.
- «Ступай! Победа! Слава! Слава!»
Белгалдаккхар
- ↑ 1 2 Историческое наследие Мурада Базоркина (к 118-летию со дня рождения). news.myseldon.com. Хоам хьаийца таьрахь: 21.10.2021. Архиваци яьй 21.10.2021.
- ↑ М.М. Базоркин – основоположник ингушской исторической науки (неопр.). Factum tacendo, crimen facias acrius. = If you see fraud and don’t say fraud, you are a fraud. (20.11.2009). Хоам хьаийца таьрахь: 21.10.2021. Архиваци яьй 21.10.2021.