Шин энгара гӀалаш
| ГӀапков | |
| Шин энгара гӀалаш | |
|---|---|
| эрс: Башни двух жён | |
 | |
| Паччахьалкхе | Россе Федераци, ГӀалгӀайче |
| Йола моттиг | ЖӀайраха шахьар |
| Хьаделлар | XVII бӀаьшу |
Шин энгара гӀалаш (эрс: Башни двух жён, Башни двух соперниц) — юкъерча бӀаьшерий заман гӀапков да ГӀалгӀай Мехка ЖӀайраха шахьаре.
ЦӀи
ГӀалгӀай меттала укх гӀапковнах (е вешта аьлча, укх бурох) «Шин энгара гӀалаш» оал, Ӏояздеш нийслу «Шин-Энгара-ГӀалаш»[1], «Шин энгара гӀала»[2]. Эрсий меттала башха-башха яздаь нийслу: «Башни двух жён», «Башни двух соперниц»[2], «Башни Соперниц»[1].
Географи
ГӀалгӀай Мехка зӀилбухерча оагӀорахьа ЖӀайраха шахьаре лоам латт Шин энгара гӀалаш. ЖӀайрахагара гӀинбухен-малхбоалехьа 25,5 километр гаьна улл из, новкъа гӀолла доацаш, нийсса Ӏодусташ хилча. Нийгахьара 1 км зӀилбухен-малхбузегахьа, Цхьорелоамаи ГӀулойхин чӀожаи юкъе готтача довкъа тӀа латт Шин энгарий гӀалаш. Йисте я́да пхьанаш я: Ний, ГаьнтӀе, Галу.
Сахьата оаса
Шин энгара гӀалаш латта моттиг, беррига ГӀалгӀай Мохк мо, МСК (москверча хан) сахьатий зоне уллаш я. Лелаш йолча ханнеи UTC ханнеи юкъе +3:00 (кхо сахьат) башхало я[3].
Тархьар
Шин энгара гӀалаш йоазон тӀа яьха хьалхарчарех ва гӀалгӀай Ӏилманхо-тархьархо, археолог Мужахой Макшарип. Амма гӀалаех лаьца е сурт е куц оттадеш бола хоам а кепатеха хиннабац. 2008 шера ГӀалгӀай Республика Доалченца йола «Тархьареи товшхалеи сийленгаш тахкарах йолча юкъарчен» директор Малсаганаькъан Б. Ж. шийца уллув балхара нахи «Сердало» газета корреспонденти а волаш Шин энгара гӀалай мадарра сурт оттадаьд, царца бувзам болча багахбувцама хоам а гулбаьб[4].
Веда тховнаш хиннача шин вӀовнахи, уж вӀашагӀа а хотташ гонахьа гӀолла йодача лакхача гӀапахи латт Шин энгара гӀалаш яха чӀоагӀале[2]. Оаламо дувцачох ер гӀап-гӀалаш хьалъейтараш лоалах уллача ГаьнтӀера ши кхалсаг я. Цхьан маӀача сага истий хиннаб уж, хӀаьта шойла — энгараш. Цар мар веннача хана цар пхьерча (юртарча) на́ха́ езаеннаяц шоай лоалахой ши кхалсаг. ТӀаккха цар шоашта тӀоговзанча вийхав, хьатӀавала хала хургдолча гувна тӀа ши гӀала цунга хьалйоттийтар духьа.
Цу шаккхе вӀовна ше мо кхы йоаца белгалонаш я гӀаташта юкъе кхерах даь чура тховнаш ца хилар а, шоллагӀча гӀата тӀа чувугаш йола ниӀ хинна ца Ӏеш, цхьоалагӀча гӀата вугаш ниӀ яллар а. Цу тайпара архитектуран соцам чӀоагӀа нийлха ба ГӀалгӀайчен вӀовнашта юкъе[5].
Шин энгара гӀалаш XVII бӀаьшера хьалъеттай аьнна белгалдаьккха да[6].
Белгалдаккхар
- ↑ 1 2 Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 45.
- ↑ 1 2 3 Агиров, 2021, оа. 344.
- ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (3.06.2011).
- ↑ Гуражева, 2014, оа. 3.
- ↑ Агиров, 2021, оа. 345.
- ↑ Башни двух жен / проект «Открытый Кавказ».
Литература
- Агиров Т. А. Горная Ингушетия. Путеводитель по Джейрахскому району и предгорьям (Highland Ingushetia. A Guide to Jeyrakh and Mountain Foothills). — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Издательство «Перо», 2021. — 416 с. — ISBN 978-5-00189-455-1.
- Ономастикон Ингушетии : справ.-энцикл. изд. / Сост. Н. Д. Кодзоев, З. Х. Киева. Реценз.: д.п.н., проф. Т. В. Жеребило, к. филол. н., Ф. М. Костоева, Ред.: Х. А. Накостоев, Р. Р. Хайрова; Консультант: Б. А. Хайров; Ингушский НИИ гуманитарных наук имени Ч. Э. Ахриева. — М. : ТПК «Центробланк», 2021. — 120 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91303-022-1.
- Гуражева Л. «Башни двух соперниц» – гений архитектурного мастерства // Сердало : газета. — 2014. — 20 декабря (№ 198 (11330)).