Астана

Рувики материал
«Акмола», «Акмолинск», «Нур-Султан» , «Целиноград» лаха эттача укх оагӀонга хьахьожаву; хьажа иштта терминий кхыдолча маӀанашка: Акмола, Акмолинск, Нур-Султан , Целиноград.
Город
Астана
каз. Астана, Astana
Astana, capital of Kazakhstan 01.jpg
Байракх Герб
Байракх Герб
51°08′ с. ш. 71°26′ в. д.GЯO
Паччахьалкхе Казахехье
Статус нанагӀала
Чура декъар 5 кур
(Алматай, Байконура, Есила, Нурай, Сарыаркина)
Аким Женис Касымбек
Тархьари географии
Йиллай 1830
Хьалхара хьоахаяр 1832
ХьалхагӀа хинна цӀераш

1961 кхачч. — Акмолинск
1992 кхачч. — Целиноград
1998 кхачч. — Акмола
2019 кхачч. — Астана

2022 кхачч. — Нур-Султан
Город я 1862
Майда 797,33 км²
Лакхал 347 ± 1
Ӏалама лоаттам цӀаьхха гӀаран
Сахьата оаса UTC+06:00
Бахархой
Бахархой 1 350 228[1] саг (2022)
Айхал 1485,54 саг/км²
Агломерацен бахархой 1,4 миллион
Къамаш казахаш — 81,08 %
эрсий — 11,34 %
украинхой — 1,16 %
кхыдола къамаш — 6,43 %[2].
Ди лелабераш бусалбаш, жӀаргахой, кхыбараш
Паччахьалкхен мотт ГIазакхой мотт , эрсий мотт
Дагарга идентификатораш
Телефоний код +7 +7 7172
Пошта индекс 010000
Машений код .
Кхыдар
Хиш Ишим

astana.gov.kz/ru/
 (казах.) (эрс.) (ингл.)
Астана на карте
Астана
Астана
РУВИКИ.Медиа логотип РУВИКИ.Медиа чура файлаш

Астана́ (каз. Астана, Astana [3], дош дешаца нийсдеш — «нанагӀала»; хьалхагӀа — Акмо́линск, Целиногра́д, Акмола́, Нур-Султа́н) — 1997-ча шера оагӀой бетта 12-ча дийнахьа денз Казахий Республикан нанагӀала[4]. Пхье улл мехка гӀинбухехьа Ишим хин бердаш тӀа административно пхе кура йийкъа а йолаш. Астана анклав я гобаьккха Акмолай областа лаьтта а улаш.

Акмолинска́ пхье́н статус еннай 1862-ча шера маьтсела бетта 7-ча дийнахьа[5]. Пхье-миллионхо Астанайх 2017-ча шера аьтинга бетта хиннай, цу хана цун бахархой дукхал 1 002 874 сагага кхаьчай[6]2022-ча шера оагӀой бетта 1-ча дийнахьа пхье вахаш 1 350 228 саг хиннав, цудухьа Казахехьа Алматайна тӀехьа шоллагӀа йоагӀа из цу хӀамах.

Физико-географе экам

[тоаде | тоаде чура]
Спутника тӀара сурт
Ишим хий

Пхье лаьтта майда 797,33 км² я (2017-ча шера саькура бетта 7-ча дийнахьа пхьенах Акмолай областа 87,19 км² майда хьате́хачул тӀехьагӀа).

Пхье йиллай эрий ара. Астана улл Ишим хин бердаш тӀа шин даькъе йийкъа́ а йолаш: аьрдеи аьттеи берда́. Пхьен гидрографе маза алхха Ишим хинна Ӏац, цул совгӀа лоадам боаца аьтта ганаш а да цунна юкъе — Сарыбулаки Акбулаки. Пхьенах 25—30 км гобаьккха дукха тезеи диреи Ӏамарч да.


Къамашцара лоаттам[тоаде | тоаде чура]

1897-ча шера хиннача хьисап деш нах дӀаязбарах Акмолинске 9707 саг хиннав вахаш, царех эрсий — 4619 (47,58 %), казахаш — 3020 (31,11 %), татрий — 1035 (10,66 %), мордва — 223 (2,30 %), немций — 205 (2,11 %), жугтий — 173 (1,78 %), украинхой — 101 (1,04 %), кхыдола къамаш — 331 (3,41 %)[8].

1989—2009-ча шерашка хьисап деш нах дӀаязбарахи 2017—2022-ча шера хила тарлуш лаьрхӀачохи бола бахархой[9]:
1989 % 1999 % 2009[10] % 2017[11] % 2018[12] % 2022 %
берригаш 281 252 100,00 % 319 324 100,00 % 613 006 100,00 % 972 672 100,00 % 1 030 577 100,00% 1 239 744 100,00 %
Казахаш 49 798 17,71 % 133 585 41,83 % 425 298 69,38 % 750 946 77,20 % 805 718 78,18% 1 005 147 81,08 %
Эрсий 152 147 54,10 % 129 480 40,55 % 122 215 19,94 % 137 333 14,12 % 138 175 13,41% 140 569 11,34 %
Украинхой 26 054 9,26 % 18 070 5,66 % 12 783 2,09 % 14 127 1,45 % 14 176 1,38% 14 329 1,16 %
Татараш 9339 3,32 % 8286 2,59 % 8970 1,46 % 11 299 1,16 % 11 624 1,13% 12 788 1,03 %
Узбекий 640 0,23 % 429 0,13 % 7186 1,17 % 10 238 1,05 % 10 642 1,03% 11 558 0,93 %
Немций 18 913 6,72 % 9591 3,00 % 6916 1,13 % 9059 0,93 % 9243 0,90% 9509 0,77 %
Силлой 1329 0,47 % 2028 0,64 % 4172 0,68 % 6224 0,64 % 6549 0,64% 7353 0,59 %
ГӀиргӀизой 94 0,03 % 196 0,06 % 2567 0,42 % 4506 0,46 % 4741 0,46% 5715 0,46 %
ГӀозлой 997 0,35 % 902 0,28 % 2618 0,43 % 3696 0,38 % 3811 0,37% 4416 0,36 %
КӀайэрсий 8220 2,92 % 5761 1,80 % 3752 0,61 % 4034 0,41 % 4052 0,39% 4047 0,33 %
ГӀалгӀай 2311 0,67 % 1822 0,57 % 2129 0,35 % 2590 0,27 % 2642 0,26% 2826 0,23 %
Полхой 2412 0,98 % 2537 0,79 % 2179 0,36 % 2685 0,28 % 2687 0,26% 2734 0,22 %
Уйгуры 53 0,02 % 161 0,05 % 689 0,11 % 1210 0,12 % 1315 0,13% 1611 0,13 %
Нохчий 514 0,18 % 752 0,24 % 951 0,16 % 1269 0,13 % 1328 0,13% 1529 0,12 %
Башкортой 1187 0,42 % 870 0,27 % 925 0,15 % 1159 0,12 % 1217 0,12% 1332 0,11 %
Эрмалой 814 0,29 % 576 0,18 % 946 0,15 % 1174 0,12 % 1204 0,12% 1309 0,11 %
Молдвений 1004 0,36 % 629 0,20 % 621 0,10 % 772 0,08 % 783 0,08% 831 0,07 %
кхыбараш 5498 1,64 % 3649 0,83 % 8089 1,32 % 10 371 1,07 % 10 670 1,04% 12 141 0,98 %

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]
  1. Об изменении численности населения Республики Казахстан с начала 2022 года до 1 декабря 2022 года. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. Хоам хьаийца таьрахь: 7.01.2023.
  2. Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2022 года. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. Хоам хьаийца таьрахь: 15.12.2022.
  3. О переименовании города Нур-Султана – столицы Республики Казахстан в город Астану – столицу Республики Казахстан — Официальный сайт Президента Республики Казахстан. Akorda.kz. Хоам хьаийца таьрахь: 17.09.2022. Архиваци яьй 17.09.2022.
  4. Закон Республики Казахстан от 21 июля 2007 года № 296-III «О статусе столицы Республики Казахстан.» Хоам хьаийца таьрахь: 11.09.2012. Архиваци яьй 31.07.2013.
  5. История города: Акмолинск. Акимат Нур-Султана. Хоам хьаийца таьрахь: 25.07.2021. Архиваци яьй 25.07.2021.
  6. Численность населения Республики Казахстан на 1 июня 2017 года. Хоам хьаийца таьрахь: 5.07.2017. Архиваци яьй 15.07.2017.
  7. Расчёт расстояний между городами. Транспортная компания «КСВ 911». Хоам хьаийца таьрахь: 13.08.2009. Архиваци яьй 12.08.2011.
  8. История города Акмолинск. Хоам хьаийца таьрахь: 26.05.2019. Архиваци яьй 26.05.2019.
  9. Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам. Хоам хьаийца таьрахь: 21.01.2016. Архиваци яьй 27.01.2016.
  10. Перепись населения 2009. Итоги по регионам. Город Астана. Том 2. Хоам хьаийца таьрахь: 5.07.2016. Архиваци яьй 16.09.2016.
  11. Численность населения по отдельным этносам. Хоам хьаийца таьрахь: 27.12.2017. Архиваци яьй 28.12.2017.
  12. Численность населения Мангистауской области по отдельным этносам на начало 2018 года. Хоам хьаийца таьрахь: 14.05.2018. Архиваци яьй 27.03.2019.

ТӀатовжамаш

[тоаде | тоаде чура]