Мархаш

Мархаш
Тайпа	Бусалба цӀей
Кхыйола цӀи	Ӏийд аль-Фитр, Ураза-Байрам
МаӀан	Сийдола Мархий бутт чакхбалар
Оттадаьд	Мухьаммад пайхамар ﷺ
Дезду	Бусалба наха
Таьрахь	Шавваль бетта 1-гӀча дийнахьа
Ӏадат	Маьждигашка Ӏийд ламаз дар, хьоашалгӀа ахар
Дувзаденна да	Мархий бутт чакхбаларца
РУВИКИ.Медиа чура файлаш

Мархаш (да) (эрс: Ураза́-байра́м), Ӏийд аль-Фитр (Ӏар. عيد الفطر‎) — бусалба цӀей да. Мархий бетта марха кхабар чакхдалар дездаш оттаду. Шавваль бетта цхьоалагӀча дийнахьа дезду.

ЦӀи

ГӀалгӀай меттала «мархаш» яхача цӀейна цӀи хьахиннай «марха» яхача дешах. ГӀалгӀаша цох оал мархаш а, мархий цӀей а, мархий Ӏийд а. Арахьа из цӀей дукхагӀа укх цӀерах довз: Ӏарбашха — «Ӏийд аль-Фитр» (Ӏар. عيد الفطر‎, «марха чакхдалара цӀей» яхилга да из; иштта эрсашха — «Ураза́-байра́м», эрсий метта из цӀи хьахиннай фаьрс. روزه‎ rūzeh яхачохи («марха»), цох хьахотталуш ш.-фаьрс. paδrām яхачохи («цӀей»). Кхы а эрсий меттала укх цӀейнах оал «пра́здник разгове́ния».

Тархьар

Мархаш Бусалба ханорга чура шин цӀейнах цаӀ да (вож — ГӀурбаш да). Мархаш хьатӀадарца белгалдоал бӀарчча Рамадан бетта фараза марха кхабар йистедалар. Из ди дездар доладеннад Мухьаммад пайхамара ﷺ ваьха хана чухьа, 624 шерагара денз.

Мишта дезду

Ӏийд ламаз

Дунен тӀа бусалба нах мел бахача дездеш да мархий цӀей. Мархий бетта тӀеххьара ди чакхдаьлча, марха доастача цу сайран е мархий цӀей долча Ӏуйран (Ӏийд ламаз делехь) фараз дола мархий сахь (закят аль-фитр) дӀадала деза бусалба саго, бокъонах из сагӀа (загат) доагӀаш болча на́ха́.

Мархий сахь дӀаденначул тӀехьагӀа маӀа нах маьждиге болх Ӏийд ламаз де. Кхалнаха цӀагӀа хьаьшашта шу оттаду, хоз-хозагӀа даар кийчдеш.

Эрсече мархий цӀей цхьан дийнахьа чакхдоал. Цхьабакъда, ГӀалгӀай Мехка кхаь денна дӀаьхлу Мархаш. Из дувзаденна да гӀалгӀаша къаьстта чӀоагӀа гаргалонаш лелаярца а, цунга хьажжа марха къоабалдувца хьоашалгӀа ваха везаш бола гаргара нах дуккха хиларца а — маӀача на́ха́ хийла ши ди тоъаш хилац. ХӀаьта кхоалагӀча дийнахьа гӀалгӀай маӀача наха шоай цӀагӀарча кхалнаха пурам лу шоай гаргара кхалнах болча марха къоабалдувца хьоашалгӀа аха.

Цу дийнахьа дунен тӀарча бусалба наха шоайла даькъалбувц тайп-тайпарча ловцашца, масала, «Ӏийд мубарак!» («Даькъала цӀей хилда!»), «Так̣ъа́ббаля-Лла́хӀу минна́ ва ми́нкум» («АллахӀа къоабалдаь дӀаэцалда тхогара а шугара а!»). ГӀалгӀай меттала боаккхаш бола ловца ишта ба:

Марха къоабала хилда шун! Хьийга хало Дала маьлехьа язйойла! Дехка а даста а, ер ха, ди маьрша юхадоагӀалда шоана!

Белгалдаккхар

Литература

• Ислам / И. Л. Алексеев, Д. Ю. Арапов, В. О. Бобровников, Т. К. Ибрагим; Т. Х. Стародуб // Излучение плазмы — Исламский фронт спасения. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2008. — С. 741. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—, т. 11). — ISBN 978-5-85270-342-2.
• Байрам // Брокгаузеи Ефронеи энциклопеден дошлорг : 86 томах латт (82 томи 4 тӀатохари). — СПб., 1890—1907.
• Мец А. Мусульманский ренессанс. 2-е изд., М., 1977. — С. 186.
• Резван Е.А. Ид ал-Фитр // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 89. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
• Ураза-байрам // Уланд — Хватцев. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2017. — С. 65. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—, т. 33). — ISBN 978-5-85270-370-5.

ТӀатовжамаш