Маьтлоам
| Маьтлоам | |
|---|---|
 Маьттлоам | |
| ЛакхагӀара моттиг | |
| Йизза лакхал | 2993,3 м |
| БагӀа моттиг | |
| 42°51′57″ с. ш. 44°42′00″ в. д.GЯO | |
| Паччахьалкхе | |
| Регион | ГӀалгӀайче |
| Лоамий система | Кавказ |
 РУВИКИ.Медиа чура файлаш | |
Маьтлоáм (ба) (эрс: Столовая) — ГӀалгӀай Мехка Кистий чӀоже багӀа лоам ба. Маьтлоама гӀинбухерча босен лохе гӀолла ГӀалме шахьараца административни гӀай дода. Лоам 3003 метр лакха ба[1] (кхычахьа яздаьчох — 2993 м[2]) я. ЧӀаьпа лоам ба Маьтлоам, ира бухь бац цун, веда ба.
ГӀалгӀайчен паччахьалкхен герба тӀеи Бурон герба тӀеи латт Маьтлоама сурт. Маьтлоама бухь ГӀалгӀай республика нанагӀала Магасереи Буро тӀареи бӀаргагуш ба.
Маьтлоама тӀа шира кхо ерда яьгӀаш хиннай: Маьтсели, Матардаьла, Сувсондаьла. Тахан царех бӀарчча йолаш Маьтсели мара йисаяц. МоцагӀа гӀалгӀай цига текъа а ихаб, седкъаӀилманца бувзам бола тохкамаш а даьд: масала, сигалеи, седкъаши, седкъарченаши зувш, цар лелам тохкаш, дӀаяздеш. Таханарча дийнахьа из никъ гӀорбаьнна туристий никъ ба. Маьтлоама бовхьа тӀара массайолча оагӀорахьа шерра куц делалу сага́: цигара бӀаргагу ДӀаараяла чӀож, Буро, Берса́-Пхье, Ангушт, Ахкий-Юрт, иштта кхыяраш а.
Тархьар
Оаламашка
Маьтлоам гӀалгӀай ширача оаламашка хьоахабеш ба. Царех цаӀ ба «Маьтлоам хьахиларах» яхаш бола оалам. Лаьтта Ше хьакхелла ваьлча Везача Далла дагаденад ший кхоллама тӀа ший лар йита. Сигалара кулг Ӏочудахийта, лаьттах тоӀадаьд из Далла. ТӀаккха из кулг хьалдихьад цо. Лаьттан тӀа лар йиса езаш хиннаяр. Амма йисанзар из. Лаьтта чӀоагӀа гӀоздаьнна хиннад Даьла кулг шозлагӀа шийх кхийтта. Цудухьа Ӏочу а ца таӀаш, Даьла кулга тӀехьа хьалъурагӀа доладелар лаьтта. Сигала кхаччалца хьал а даха, дӀаэттар из. Иштта хьахилар Маьтлоам[3].
Йоазонашка
Йоазонца Маьтлоам духхьашха маца хьоахабаьб хаьдда ховш дац. XIX бӀаьшера каьхаташ тӀеи карташ тӀеи хьоахабаь болаш ба из, амма дукхагӀча даькъе хӀирий меттала цӀи йоаккхаш хьоахабаьб «Матхох» аьнна. Масала, из цӀи йоаккхаш Маьтлоам хьоахабаьб 1832 шера кӀимарса бетта 21-ча дийнахьа инарал-адъютант Розенс тӀема министрага инарал-адъютантага Чернышевага яздаь долча Лоаман ГӀалгӀайче яьча тӀема экспедицех лаьца долча каьхата тӀа[4]. Иштта, масала, цу шерашка Кавказе а, къаьстта ГӀалгӀайче а хьавена хиннача Бларамбергс хьоахабаьб Маьтлоам ший белхагахьа гӀалгӀай бувцача метте.
Архитектура
Маьтлоама тӀа шира кхо ерда яьгӀаш хиннай: Маьтсели, Матардаьла, Сувсондаьла. Тахан царех бӀарчча йолаш Маьтсели мара йисаяц. МоцагӀа гӀалгӀай цига текъа а ихаб, седкъаӀилманца бувзам бола тохкамаш а даьд: масала, сигалеи, седкъаши, седкъарченаши зувш, цар лелам тохкаш, дӀаяздеш. Таханарча дийнахьа из никъ гӀорбаьнна туристий никъ ба. Маьтлоама бовхьа тӀара массайолча оагӀорахьа шерра куц делалу сага́: цигара бӀаргагу ДӀаараяла чӀож, Буро, Берса́-Пхье, Ангушт, Ахкий-Юрт, иштта кхыяраш а.
Сурташ
Маьтлоам ГӀалгӀайчен герба тӀа
Лоам Бурон байракха тӀа
Буро тӀара даьккха лоаман сурт (2009 шера маьцхали бетта)
Буро тӀара даьккха лоаман сурт (2010 шера бекарга бетта)
Буро тӀара даьккха лоаман сурт (2009 шера лайчилла бетта)
Белгалдаккхар
- ↑ Агиров Тимур. Виртуальный тур. OpenKavkaz.com. Хоам хьаийца таьрахь: 5.01.2016.
- ↑ Лист карты K-38-42 Тарское. Масштаб: 1 : 100 000. Состояние местности на 1984 год. Издание 1988 г.
- ↑ ГӀалгӀай оаламаш, дувцараш, фаьлгаш, кицаш, 1998, оа. 4.
- ↑ Сборник документов и материалов, 2020, оа. 307.
Литература
- Ингушетия в политике Российской империи на Кавказе. XIX век. Сборник документов и материалов : [рус.] / Сост., вступ. ст., примеч., указат. и др. М. М. Картоев. — 2-е, исправленное и дополненное. Государственная архивная служба Республики Ингушетия. — Ростов-на-Дону : Южный издательский дом, 2020. — 760 с. — (История Ингушетии: открытый архив). — 1000 экз. — ISBN 978-5-98864-060-8.
- ГӀалгӀай оаламаш, дувцараш, фаьлгаш, кицаш : [ингуш.] / Сост. И. А. Дахкильгов. — 2-е, дополненное. — Саратов : Детская книга, 1998. — 344 с. — 5000 экз. — ISBN 5-8270-0222-4.