Ахкий-Юрт

Рувики материал
Юрт
Ахкий-Юрт
эрс: Сунжа, Ахки-Юрт
хӀир. Сунжæ
Церковь во имя св.Романа Сладкопевца.jpg
43°03′42″ с. ш. 44°49′05″ в. д.GЯO
Паччахьалкхе  Россе Федераци
Федерацен субъект ХӀирийче
Муниципальни шахьар ГӀалме
Юрта хьисапе моттиг Ахкий-Юрта
Тархьари географии
Йиллай 1859
ХьалхагӀа хинна цӀераш эрсий меттала: 1859 кхачч. — Ахки-Юрт
1920 кхачч. — Сунженская
1944 кхачч. — Ахки-Юрт
Лакхал 685[1] м
Ӏалама лоаттам гӀаьххьа
Сахьата оаса UTC+3:00
Бахархой
Бахархой 12 114[2] саг (2020)
Къамаш хӀирий
Ди лелабераш православхой
Катойконим ахкиюртахой
Паччахьалкхен мотт хӀирий, эрсий
Дагарга идентификатораш
Телефоний код +7 86738
Пошта индекс 363104
Код ОКАТО 90240870001
Код ОКТМО 90640470101
Номер в ГКГН 0053265
Ахкий-Юрт (Россия)
Точка
Ахкий-Юрт
Red pog.svg
Москва
Ахкий-Юрт (ГӀинбухера ХӀирийче)
Точка
Точка
Ахкий-Юрт
Ахкий-Юрт (ГӀалме шахьар)
Blue pog.svg
0
Точка
Ахкий-Юрт
РУВИКИ.Медиа логотип РУВИКИ.Медиа чура файлаш

А́хкий-Юрт, е А́хки-Юрт, иштта А́хка-Юрт, иштта Аьхка-Юрт [⇨] (эрс: Су́нжа, хӀир. Сунжæ[3]) — таханарча ХӀирийчен ГӀалме шахьаре улла юрт.

Юрта хьисапе моттиг Ахкий-Юрт яхача муниципальни кхоллама административни юкъ я.

Географи

[тоаде | тоаде чура]

Юрт Шолжа аьрда берда тӀа улл Шолхех 10 км малхбоалехьеи, Бурох 16 км гаьнеи.

Мехкал

Мехкал тӀуна гӀаьххьа да. Ӏа кӀаьда да, каст-каста дукха лоа ца дуллаш. Наджгоанцхой бетта юкъера йӀовхал +4,0°С хул. Аьхке йийкха хул, догӀаш а хул. КӀимарса бетта юкъера йӀовхал +21,0°С хул. Шера хулача йоачон дукхал 950 мм гарга хул. Йоачонаш ахнел дукхагӀа ахканарча бетташка хул.

1780-ча шера оттадаьча Гюльденштедта мехкасурта тӀара Ахкий-Юрт (Achkinjurt)
Файл:Район Владикавказа (карта 1807 года).png
1807-ча шера «селения Акiюрт» аьнна Ахкий-Юрт хьоахаяьча мехкасурта да́къа (мехкасурт юхамаччахьарча проекце да)

ЦӀи, йиллар[тоаде | тоаде чура]

А́хкий-Юрт йиллар Йовлой тайпан хинна Аьже́ А́хка ва. Цун цӀи боккъонца А́хка, А́хк, е Аьхк хиларга хьежжа гӀалгӀай меттала юрта цӀи хул Ахкий-Юрт (Ахки-Юрт[4]), е А́хка-Юрт[5], е Аьхка-Юрт[6]. Иштта юрта цӀи ахкаца ювзаю цхьаболча Ӏилманхоша, амма из нийса лархӀац[Д. 1].

Ахкий-Юрт шира лоархӀ. Укх моттиге нах ба́х кӀезигагӀа дале 1781-ча шера денз.

ГӀазкхий[тоаде | тоаде чура]

1859-ча шера гӀазкхаша гӀалгӀай кхычахьа дӀакхолха а баь «Сунжа» (Сунженская) яха станица йиллай цу тӀа[7][8].

1876-ча шера Тийрка гӀазкхий зӀы вӀашагӀъеллачул тӀехьагӀа Ахкий-Юрта доккха киназ деттад кхертӀох, супача Николая цӀи а тилла. 1930-гӀа шераш долалуш долча хана Черноглазо ГӀалгӀай автономе областе Далла духьалара кампани йолаяь хиннай, из ма йодда киназ а дохадаь хиннад цо[9].

Советаш[тоаде | тоаде чура]

БӀорахой тӀом дӀабаьнначул тӀехьагӀа, Тийрка областа къамай съездо баьча соцамах, гӀазкхий юртара ара а баьха юрт ГӀалгӀай автономе областа юкъе йихьай эрсий меттала Ахки-Юрт аьнна хинна цӀи метта отта а яь[10].. 1944-ча шера гӀалгӀай Сибаре Ӏобахийтачул тӀехьагӀа Ахкий-Юртах Сунжа аьнна цӀи а тилла́ ХӀирий АССРа лоаттаме дӀаеннай, цу хана денз ишта хьайоагӀаш а я.

Бахархой

[тоаде | тоаде чура]
Бахача наьха дукхал
1914[11]1926[12]1959[13]1970[14]1979[15]1989[11]2002[16]2010[17]2011[18]
57863794609358536034601211 34611 71511 681
2012[19]2013[20]2014[21]2015[22]2016[23]2017[24]2018[25]2019[26]2020[2]
11 70611 80711 87511 90911 95512 03012 06512 08212 114
2500
5000
7500
10 000
12 500
15 000
1959
2010
2015
2020
Къамай лоаттам

2010-ча шера Ерригача Россе хьисап деш нах дӀаязбарах:[27]

КъамДукхал, сагДа́къа
1хӀирий11 26296,1 %
2эрсий1771,5 %
3гуржий780,7 %
4эрмалой620,5 %
5кхыбараш/ белгалдаьдац1361,2 %

Эрсий православхой ди

[тоаде | тоаде чура]

«Святого преподобного Романа Сладкопевца» яха киназ доалл юрта. 2009-ча шера супа дерзадаьд.

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]
  1. Сунжа. Хоам хьаийца таьрахь: 21.04.2020. Архиваци яьй 20.09.2021.
  2. 1 2 Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2020 шера наджгоанцхой бетта 1 денга. Хоам хьаийца таьрахь: 17.10.2020. Архиваци яьй 17.10.2020.
  3. Гацалова Л. Б., Парсиева Л. К. Большой русско-осетинский словарь ИПО СОИГСИ, Владикавказ 2011—687 с.
  4. Здравомыслов, 1998, оа. 125.
  5. Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 38.
  6. 1 2 Куркиев, 2002.
  7. Мартиросиан, 1933, оа. 76.
  8. Дахкильгов, 1991, оа. 32.
  9. В честь преподобного Романа Сладкопевца храм. russian-church.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 23.04.2020. Архиваци яьй 28.10.2020.
  10. Выселение казаков Сунженского отдела (1921 г.). sunzha.narod.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.04.2013. Архиваци яьй оригинала тӀара 17.04.2013.
  11. 1 2 Население Северной Осетии. Хоам хьаийца таьрахь: 25.09.2013. Архиваци яьй 25.09.2013.
  12. Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
  13. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров по полу
  14. Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Хоам хьаийца таьрахь: 25.09.2013. Архиваци яьй 28.04.2013.
  15. Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров. Хоам хьаийца таьрахь: 29.12.2013. Архиваци яьй 29.12.2013.
  16. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архиваци яьй 3.02.2012.
  17. Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года по РСО-Алания. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений и населённых пунктов
  18. Оценка численности населения муниципальных образований Республики Северная Осетия-Алания на 1 января 2011-2015 годов. Хоам хьаийца таьрахь: 4.05.2015. Архиваци яьй 4.05.2015.
  19. Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла. Таблица 35. Массехана бахача наьх дукхала оценка 2012 шера наджгоанцхой бетта 1 денга. Хоам хьаийца таьрахь: 31.05.2014. Архиваци яьй 31.05.2014.
  20. Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2012 шера наджгоанцхой 1 денга. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Хоам хьаийца таьрахь: 16.11.2013. Архиваци яьй 16.11.2013.
  21. Таблица 33. Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2014 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. Хоам хьаийца таьрахь: 2.08.2014. Архиваци яьй 2.08.2014.
  22. Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2015 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. Хоам хьаийца таьрахь: 6.08.2015. Архиваци яьй 6.08.2015.
  23. Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2016 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа
  24. Россе Федерацен бахархой дукхал. Муниципальни образованешка гӀола 2017 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (31.07.2017). Хоам хьаийца таьрахь: 31.07.2017. Архиваци яьй 31.07.2017.
  25. Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2018 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. Хоам хьаийца таьрахь: 25.07.2018. Архиваци яьй 26.07.2018.
  26. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года. Хоам хьаийца таьрахь: 31.07.2019. Архиваци яьй 2.05.2021.
  27. Том4. Таблица 4. Национальный состав РСОА по муниципальным образованиям по переписи 2010 года. Архиваци яьй 19.08.2013.

ТӀатовжамаш

[тоаде | тоаде чура]

Литература

[тоаде | тоаде чура]


Дешаш белгалдахара гӀалат Для существующих тегов <ref> группы «Д.» не найдено соответствующего тега <references group="Д."/>