Къоастам (синтаксис)
Къоастам (кертера маьже я, цо кхетадайт хӀама е саг белгалву дешаш, цар белгалонаш хьа а хьокхаш. Къоастам лел цхьанкхийттача дешашка керттера дош кхетадайташ, царна юкъе атрибутивни бувзам хул. Из лела йиш яц детерминант хинна.
Къоастама тайпаш
Барт бу къоастам
Ший синтаксически бувзамга хьажача, шийца бувзам болча керттерча дешаца къоастам хул барт беши барт ца беши. Барт беш болча къоастамо барт бу шийца бувзам болча дешаца классеи, таьрахьеи, цӀерметтдешах. Масала:Ӏимерза ахкан ди меллашха сайренга лестад. Ӏимерза ди — барт бу къоастам ба. ЦӀаьхха тӀаяьхкача кхоаленаша дега сердал йоайора. Барт бу къоастам причастех латт. ШоллагӀа ди дар Мандре моастагӀчох лачкъа вагӀа. Барт бу къоастам таьрахьдешах латт. Деррига Ӏалам гобаьккха дийнденнад. Барт бу къоастам цӀерметтдешах латт [1].
Барт ца бу къоастам
Барт ца беш бола къоастам лел шийца бувзам болча керттерча дешаца духхьал урхалдара бувзам а болаш. Иштта къоастам латт, барт ца а беш, тайп-тайпарча къамаьла доакъоех:
• относительни белгалдешах — Лакха кхертӀой гӀалаш ягӀа лоамашка. Барт ца бу къоастам латт относительни белгалдешах.
• массали таьрахьдешах — Диъ сахьат даьккхар оаха хьунагӀа. Диъ -барт ца бу къоастам ба, масслаи таьрахьдешах латт.
• тӀаозареи, тӀаозара-тӀадерзареи цӀерметтдешаех латташ хул барт ца бу къоастам. Хьа цӀи яшха магац сона. Хьа цӀи ― барт ца бу къоастам, тӀаозара цӀерметтдешах латт. Шоай низ кхо ца беш, майра лаьттар тӀемахой. Шоай низ — тӀаозара-тӀадерзара цӀерметтдешах латт барт ца бу къоастам.
• доала дожарерча цӀердешах а латташ хул барт ца бу къоастам. Масала:ДегӀа маьженаш лазар кӀаьнка [1].
Баьржа къоастам а нийслу къамаьла юкъе. Из латташ хул шоайла маӀанца дувзаденнача, цхьан хаттара жоп луча дешаех. Уж дешаш шоайла къоастаде йиш хилац. Геттара лакхача дегӀара саг вар Ахьмада да. Сарралца хьийжача малхо аре чӀоагӀа йӀохььяьяр. Къоастам цхьантайпара маьженаш хиле а лел. Уж шоайла дувзалу хоттаргашца е интонацеца. Масала: Юрта йистте доккха, шера кха уллар, дӀаде дезаш. Доккха, шера кха — интонацеца дувзаденна дола къоастамаш [1].
Белгалдаккхар
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Гандалоева, 2018, оа. 349.
Литература
- Гандалоева А. З. ХIанзара ГӀалгӀай мотт. Синтаксис. — Назрань : «КЕП», 2018. — 349 с.