Дера дожар
Де́ра дожар (эрс: эргативный) — дера дожаре латтача цӀердешаша белгалду дер дешвола саг е хӀама. уж кхычунга йоалача предложене чухь мара хулаш а дац. Дера дожара маӀан да дера субъект белгалъяр. Из цаI мара маӀан дац цунна: Дас къамаьл дир виӀийгаХьан? Сево? яхача хаттарашта жоп лу цу дожаре латтача дешаша[1] [2].
Вайнаьха метташта юкъе тайп-тайпара цӀи йоаккх цу дожарах: Малсаганаькъан К. З., А. А. Шифнера, П. К. Услара творительный аьнна белгалдаьккхад, хӀаьта Н. Ф. Яковлева активный аьннад цох[3] [4].
Дожара кеп хьакхоллар
Хандешаца бувзам бешйола субъект хьахьокх цо укх аффиксашца: -с, -а, -е, -во, -о. -С яха чаккхе зовне хоз, дагалаца деза цига массаза -с язде дезалга. Аффикс -с лелаю дера дожаре доалара цӀердешаши, саг хьахьокхаш дола цӀердешаши легадеча хана гӀалгӀай а, нохчий а, бацой а метташта юкъе. ТӀехьарча хана леладу цу чаккхенца бокъонца доаца дешаш а (правительство-с, министерство-с, парте-с)[1][2][3] [4].
• Доалара цӀердешаш цӀера дожаре мукъаза оаз йолаш дале, дера дожаре -а чаккхе йолаш хургда (Мухьмада, Ахьмада, Ӏайшета)
• Доалара цӀердешаш цӀера дожаре мукъа -а, -я долаш дале, дера дожаре -с чаккхе йолаш хургда (Ӏаьлас, Азас, вошас, дас, Вахас)
• Доалара цӀердешаш цӀера дожаре -и чаккхе йолаш дале, дера дожаре -е чаккхе йолаш хургда (Сале, Гилане, Зале, нане, даьце)
Нагахьа юкъара цӀердешаш цхьан дийлача дешдаькъах латте, царна -во яха чаккхе тӀакхет (лайво, саьво, кӀиво, таьво).
Кхетаме дешашта тӀехьа -о чаккхе тӀаеттар тӀехьарча хана яьржа белгало я (студенто, лоро, саго)[3][4].
Синтаксисе
Предложенена юкъе дера дожаре латта цӀердош дилла подлежащи хул. Масала: Унахой лораша берзабу. Маьлхо къегадора баьца тӀара тхир[1].
Белгалдаккхар
- ↑ 1 2 3 Аушева, Оздоева, 2021, оа. 19.
- ↑ 1 2 Гандалоева, 2023, оа. 106.
- ↑ 1 2 3 Мальсагов, 1925, оа. 31.
- ↑ 1 2 3 Дешериев, 1963, оа. 431.
Литература
- Мальсагов З. К. Ингушская грамматика со сборником ингушских слов. — Владикавказ : Гостипография «СВЕТ», 1925. — 31 с.
- Дешериев Ю. Д. Сравнительно-историческая грамматика нахских языков и проблемы происхождения и развития горских кавказских народов. — Грозный : Чечено-ингушское книжное издательство, 1963. — 431 с.
- Аушева Э. А. Оздоева Э. Г. ХӀанзара гӀалгӀай мотт.Морфологи. — Наьсаре : «КЕП», 2021. — 19 с.
- Гандалоева А. З. =Г1алг1ай мотт. — Наьсаре : «КЕП», 2023. — 106 с.