Лура дожар
Лура дожар (эрс: дательный падеж) — Дер тӀадерза саг е хӀама белгалдоаккх е дар кхоачашду моттиг хьахьокх. Лура дожаре латтача дешаша жоп лу хьанна? сенна? яхача хаттарашта[1] [2].
Лура дожара кеп хьакхоллар
Лура дожар кхолл доала дожара лардах -на, -а́ яха суффикс тӀатохарца.
• Дийлача цхьан дешдаькъах латтача деша тӀехьаре оаз а' е дифтонг ай хилча, аь хийце, -на яха чаккхе тӀатох: да — даьна, сай — саьна, лай — лаьна, тай — таьна.
• Лура дожаре дӀаьха а́ хул доала дожаре -а чаккхе йолча дешай: бохча — бохча́, ворда — ворда́, сапа — сапа́, дегӀ — дегӀа́, дог — дега́, буц — баьца́, мотт — метта́, бос — беса́.
• о, е, хе, ле, че, кхе, хье, ке, у, и, ов чаккхенаш цӀера дожаре йолаш, доала дожаре — н чаккхе йолаш долча дешашта -на тӀакхет: сердало — сердалонна, кхетачен — кхетаченна, тӀехьашке — тӀехьашкенна, нийсхо — нийсхонна, бӀаьсти — бӀаьстенна, йоазув — йоазонна, кӀоажув — кӀоажонна
• Хо, ро, ло, е, а, о чаккхенаш йола, балха говзал, къаман белгало, гаргало хьахьокхаш долча дешай лура дожаре -чунна чаккхе хул: доттагӀа — доттагӀчунна, хьехархо — хьехархочунна, гӀазкхе — гӀазкхечунна, эрсе — эрсечунна, болхло — болхлочунна.
• Доала дожаре овлан оаз о хувцалу [уо] дифтонгаца: лом — лома, топ — топа, дол — дола[3] [4][1] [2].
• Лура дожаре дукхален таьрахье долча дешай -та яха аффикс т1акхет: берашта, болхлошта, метташта, кхетачешта, кӀоажошта, таьшта, саьшта, лаьшта.
| Дожараш | Ка | Лоа | Тай | Сай |
|---|---|---|---|---|
| ЦӀера дожар | Ка | Лоа | Тай | Сай |
| Доала дожар | =Кома | Лай | Таь | Саь |
| Лура дожар | Кома́ | Лайна | Таьна | Саьна |
| Дера дожар | Комо | Лайво | Таьво | Саьво |
| Кечала дожар | Комаца | Лайца | Таьца | Саьца |
| Хотталура дожар | Комах | Лайх | Таьх | Саьх |
| Меттига дожар | Комага | Лайга | Таьга | Саьга |
| Дустара дожар | Комал | Лайл | Таьл | Саьл |
Синтаксисе
Лура дожаре латтача цӀердешаех хул: 1) Кхоачам: Хоза сакъердам бу ишколе берашта. Аз тахан корашта басар хьекхад. 2) дативан оттама юкъе дер белгалду дега хоамаш хьахьокхача хандешашца: деза, довза, мага, ха. Масала: Даьна чӀоагӀа везар из. 3) Лура дожарца дештӀехьенаш лел. Предложенен юкъе лура дожаре латта цӀердош дештӀехьенца дале, цунах меттига лоаттам хул: ЦӀенна юхе дӀаэтта латтар кӀаьнк. Ший новкъоста уллув латтар салте[1] [2].
Белгалдаккхар
- ↑ 1 2 3 Аушева, Оздоева, 2021, оа. 18.
- ↑ 1 2 3 Гандалоева, 2023, оа. 105.
- ↑ Мальсагов, 1925, оа. 31.
- ↑ Дешериев, 1963, оа. 432.
Литература
- Мальсагов З. К. Ингушская грамматика со сборником ингушских слов. — Владикавказ : Гостипография «СВЕТ», 1925. — 31 с.
- Дешериев Ю. Д. Сравнительно-историческая грамматика нахских языков и проблемы происхождения и развития горских кавказских народов. — Грозный : Чечено-ингушское книжное издательство, 1963. — 432 с.
- Аушева Э. А. Оздоева Э. Г. ХӀанзара гӀалгӀай мотт.Морфологи. — Наьсаре : «КЕП», 2021. — 18 с.
- Гандалоева А. З. =Г1алг1ай мотт. — Наьсаре : «КЕП», 2023. — 105 с.