Дола-Коа
Юрт | |
Дола-Коа | |
---|---|
эрс: Пседах, нохч. Доьлакоа | |
![]() | |
43°28′06″ с. ш. 44°34′14″ в. д.GЯO | |
Паччахьалкхе |
![]() |
Федерацен субъект | ГӀалгӀайче |
Муниципальни шахьар | МагӀалбика |
Юрта хьисапе моттиг | Дола-Коа |
Юртда | Узенаькъан Хьажбийкара Асхьаб |
Тархьари географии | |
Йиллай | 1820 шу |
ХьалхагӀа хинна цӀераш |
1944 кхачч. — Дола-Коа 1957 кхачч. — Аланой-Юрт (Аланское) |
Майда | 3,00[1] км² |
Лакхал | 460 м |
Ӏалама лоаттам | юккъера тӀуна |
Сахьата оаса | UTC+3:00 |
Бахархой | |
Бахархой | ↗6114[2] саг (2022) |
Айхал | 2038 саг/км² |
Къамаш | нохчий, гӀалгӀай, кхыбараш а. |
Ди лелабераш | сунний бусалба |
Катойконим | долакоарахо, долакоарахой |
Паччахьалкхен мотт | гӀалгӀай, эрсий |
Дагарга идентификатораш | |
Телефоний код | +7 8734 |
Пошта индекс | 386332 |
Код ОКАТО | 26215835001 |
Код ОКТМО | 26615410101 |
Номер в ГКГН | 0155322 |
|
Дола-Коа (эрс: Пседах, нохч. Доьлака ) — ГӀалгӀай Мехка МагӀалбика шахьар улла юрт.
«Юрта хьисапе моттиг Дола-Коа» яха муниципальни кхоллам хул цох шийна юкъе цаӀ мара йоаца пхьа а йолаш[3][4].
ЦӀераш
ГӀалгӀай меттала юрт Дола-Коа яхаш я, цкъаза Долакоа[5] аьнна язъю из. Нохчий меттала Доьлака[6] яхаш я юрта, йисте ба́хача гӀалгӀаша а цудухьа До́лка́ оал цох.
Эрсий меттала юрт Пседах яхаш я. Из цӀи гӀаьбартий меттала Псыдахэ яхача деша тӀара йоагӀа, хӀаьта из дош ше «хоза хий» яхаш маӀан долаш да[7].
Тархьар
Юрт йилла́лга лоархӀ 1820-ча шера[8] ЗӀамигача ГӀаьбартехьен лаьтта тӀа. Цигарча Бековичи-Черкасские яхаш болча аьлашкара ахчах хьаийцад из лаьтта, цул тӀехьагӀа, 1860-ча шерашка наьсархой шахьарах лоархӀаш хиннад эрсаша уж лаьтташ[9].
1865-ча шера хиннача хьалах Дола-Коа бахараш Тийркал дехьара хьалбаьхка нохчий ба а яхаш, черсий аьлашта ясакх телаш ба яхаш хиннаб[10].
1867-ча шера ГӀалгӀай тӀема округе Долакоара да́къа (эрс: Пседахский участок) вӀашагӀъеллай[11].
Н. Г. Волковас дӀаязбаьча нохчий оаламгахь дувцачох, хьалха укх лаьтташка бахаш черсий хиннаб, Верхний Кури (Ислами), Нижний Кури (Ахлонка)[таржам де деза] яха юрташ Ӏо а яхка́ дӀакхелхаб уж. Дола-Коан йисте хӀанз а латташ гӀаьбартий кашамаш да. ЙӀаьхача заманна Дола-Коа хила езача метте лакха йоархӀаш-къовхьаш хиннай, Шамала хана говра тӀа вагӀаш чакхвоалалуш хиннаяц ер моттиг. Ха-зама мел йода Нохчашкахьара хьал а ухаш эбаргаш ба́ха хувша болабеннаб укхаза. Иштта Оарштхой—Фарта ба́хаш хиннача пешхоех цхьа эбарг а венав укхаза хьал. Цул совгӀа Дола-Коа хайшаб Ӏалларой, гуной, билтой, энгеной, курчалой, кортой, шарой тайпий нах. Цул тӀехьагӀа Органой баьхкаб укхаза хьал, цхьа ха яьлча Мундара-Юрта дӀабахаб уж — хӀанзарча ЧӀулга-Юрта)[12].
1840-гӀа шераш долалуча хана Дола-Коарбараш раьза боацашше паччахьа Ӏаьдало гаьна доацаш гӀалгӀай Ӏохувшабаьб — цар Къаским йиллай[13].
1926-ча шера юрт ГӀалгӀай автономе областа Ачалкхен округа юкъ а хиннай, цунца хьана Дола-Ковна сельсовета юкъ а хиннай Дола-Коал совгӀа иштта 1920—1921-ча шерашка дийхка́ Восточный Советский, Дохолбер, Западный Советский, Мазаевский яха отараш а чулоацаш. Юрта цу хана латташ 344 боахами (325 ахархойи, 19 ахархой боацарийи) вахаш 1802 саги (884 маӀеи, 918 кхали)[8].
1944-ча шерага кхаччалца юрт Дола-Ковна шахьара административни юкъ йолаш хиннай Нохч-ГӀалгӀай АССРе. ГӀалгӀайи нохчийи мехках а баьха́ Нохч-ГӀалгӀай АССР йохаяьчул тӀехьагӀа эрсий меттала Пседах хинначара Аланское аьнна цӀи тиллай цох[14]. Нохч-ГӀалгӀай АССР 1957-ча шера меттаоттаяьчул тӀехьагӀа юрта цӀи меттаоттаяьй.
Дола-Коана йисте 2004-ча шера Берса́-Пхьера №1 йола ишкол хьаяьккха́ча террористий туп хиннай[15].
Бахархой
1926[16] | 2002[17] | 2006[18] | 2007[18] | 2008[18] | 2009[18] | 2010[19] |
---|---|---|---|---|---|---|
1802 | ↗6312 | ↗6523 | ↗6590 | ↗6663 | ↗6770 | ↘4606 |
2011[19] | 2012[19] | 2013[19] | 2014[20] | 2015[21] | 2016[22] | 2017[23] |
↗4619 | ↗4753 | ↗4909 | ↗5036 | ↗5205 | ↗5369 | ↗5514 |
2018[24] | 2019[25] | 2020[26] | 2021[27] | 2022[2] | ||
↗5644 | ↗5799 | ↗5934 | ↗5984 | ↗6114 |
Бахархой айххал я 2038 саг/км².
- Къамашцара лоаттам
СССРеи Эрсечени хьисап деш нах дӀаязбарах юрта къамий лоаттам хувцабалар:
Хьисап даь шу | 1939 шу[28] | 1970 шу[29] | 2002 шу[30] | 2010 шу[31] |
---|---|---|---|---|
нохчий | 1804 (80,36 %) | ↗ 2615 (79,22 %) | ↘ 652 (10,33 %) | ↗ 3807 (82,65 %) |
гӀалгӀай | 178 (7,93 %) | ↗ 403 (12,21 %) | ↗ 5485 (86,90 %) | ↘ 760 (16,50 %) |
эрсий | 130 (5,79 %) | ↗ 176 (5,33 %) | ↘ 59 (0,93 %) | ↘ 11 (0,24 %) |
кхыбараш | 133 (5,92 %) | ↘ 107 (3,24 %) | ↗ 116 (1,84 %) | ↘ 28 (0,61 %) |
берригаш | 2 245 (100 %) | ↗ 3301 (100 %) | ↗ 6 312 (100 %) | ↘ 4 606 (100 %) |
- Юрта дахача къамий лоаттам хувцабалара тархьар
1874-ча шера хиннача хьалах берригаш хӀана бац аллал юрта баьхараш нохчий хиннаб (1192 саг, 231 цӀенош)[32].
Советий хана 1926-ча шера хьисап деш нах дӀаязбаьчох Дола-Коа дукхагӀча даькъе нохчий бахаш йола юрт санна хьоахаяьй[33].
Цунца цхьана, хӀанзарча Эрсечен хьалхарча хьисап деш нах дӀаязбаьчох хинна хьал юхамаччахьа да — юрта бахараш дукхагӀча даькъе гӀалгӀай хиннаб. Цхьабакъда моттигерча администрацен официальни хоамо хьаяхачох юрта бахараш дукхагӀча даькъе нохчий хиннаб — из хиннад 2010-ча шерара хьисап деш нах дӀаязбаьчох хоам кепатеха арабаккхалехь[34].
Инфраструктура
- Берий беш № 8 «Чебурашка» — Карла Маркса урам, 40а цӀ.[35].
- № 7 йола юкъера юкъара дешар тела ишкол — Нурадилова урам, 35[36].
- № 25 йола юкъера юкъара дешар тела ишкол — Школьни урам, 19а цӀ.[37].
- Фельдшерий-акушерий пункт, кастта цох лерттӀа даькъ тӀара дарбанче хьаергйолаш я[38].
- Товшхала цӀеноши, царна чу йола библиотекеи[38].
ЦӀихеза юртахой
- Пешхой Саламбика Сайд-Салам — контрразведчик, ФСБ инарал-майор.
- Энгиноев Эде Дуда — разведчик, Сийлен ордена визза кавалер.
Галерей
Белгалдаккхар
- ↑ База данных показателей муниципальных образований. Республика Ингушетия. Общая площадь земель муниципального образования
- ↑ 1 2 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2022 года. Федеральная служба государственной статистики . Хоам хьаийца таьрахь: 26.04.2022.
- ↑ Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-рз «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа» . docs.cntd.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.11.2021. Архиваци яьй 28.01.2018.
- ↑ Поиск кодов ОКАТО. Сельское поселение Пседах, Малгобекский район . www.ocato.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.11.2021. Архиваци яьй 14.06.2016.
- ↑ Оздоев И. А. Русско-ингушский словарь: 40 000 слов / Под. ред. Ф. Г. Оздоевой, А. С. Куркиева. — М.: Русский язык, 1980. — 832 с. — С. 831.
- ↑ А. Г. Мациев, А. Т. Карасаев. Русско-чеченский словарь. — М., Русский язык, 1978. — 728 с. — С. 728.
- ↑ А. В. Твёрдый. Топонимический словарь Кавказа. Пседах . Хоам хьаийца таьрахь: 16.06.2015. Архиваци яьй 1.04.2015.
- ↑ 1 2 Список населённых мест Ингушской автономной области, составленный по материалам Всесоюзной переписи населения 1926 года . vivaldi.dspl.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.11.2021. Архиваци яьй 21.10.2021.
- ↑ Сборник сведений о кавказских горцах. Вып. II. / Тифлис. 1869. С. 37-61. kumukia.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.11.2021. Архиваци яьй 22.10.2019.
- ↑ ДОКЛАД № 29: Комиссии по правам личным и поземельным туземного; населения Терской области (№ 633) . vostlit.info (4 октября 1865 года).
- ↑ Картоев Магомет Мусаевич. Ингушетия в политике российской империи на Кавказе. 19 век (неопр.) / Рецензенты: Л. М.Парова В. Х.Танкиев И. М.Сампиев. — Магас: Южный издательский дом, 2014г. — С. 277. — 604 с. — ISBN ISBN 978-5-98864-060-8.
- ↑ Волкова И. Г. Из северокавказской народной этногонии // Полевые исследования Института этнографии. — 1983. — С. 193.
- ↑ Ф. В.Тотоев. Общественный строй Чечни вторая половина 18- 40-е годы 19 века (неопр.). — Нальчик: ГП КБР Республиканский полиграфкомбинат им. Революции 1905г., 2009г. — С. 293. — 380 с. — ISBN ISBN 978-5-88195-977-7.
- ↑ В Президиум Верховного Совета РСФСР. Президиум Верховного Совета Северо-Осетинской АССР просит утвердить его постановление о переименовании населённых пунктов в новых районах, вошедших в состав Северо-Осетинской АССР… www.ingusheti.ge. Хоам хьаийца таьрахь: 17.11.2021. Архиваци яьй 28.03.2022. (см. документ № 99)
- ↑ Послесловие к Беслану. Тезисы выступления заместителя председателя Совета Федерации, председателя Парламентской комиссии по расследованию причин и обстоятельств совершения террористического акта в городе Беслане Республики Северная Осетия — Алания 1-3 сентября 2004 года А. П. Торшина . www.rg.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.11.2021. Архиваци яьй 26.01.2022.
- ↑ Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более . Архиваци яьй 3.02.2012.
- ↑ 1 2 3 4 Численность населения республики Ингушетия по населённым пунктам 2006-2012 года . Хоам хьаийца таьрахь: 17.10.2013. Архиваци яьй 17.10.2013.
- ↑ 1 2 3 4 Оценка численности населения 2010-2013 . Хоам хьаийца таьрахь: 23.08.2014. Архиваци яьй 23.08.2014.
- ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года . Хоам хьаийца таьрахь: 2.08.2014. Архиваци яьй 2.08.2014.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года . Хоам хьаийца таьрахь: 6.08.2015. Архиваци яьй 6.08.2015.
- ↑ Численность населения Республики Ингушетия по состоянию на 1 января 2016 года в разрезе населённых пунктов . Хоам хьаийца таьрахь: 8.08.2016. Архиваци яьй 8.08.2016.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. Муниципальни образованешка гӀола 2017 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (31.07.2017). Хоам хьаийца таьрахь: 31.07.2017. Архиваци яьй 31.07.2017.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2018 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа . Хоам хьаийца таьрахь: 25.07.2018. Архиваци яьй 26.07.2018.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года . Хоам хьаийца таьрахь: 31.07.2019. Архиваци яьй 2.05.2021.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2020 шера наджгоанцхой бетта 1 денга . Хоам хьаийца таьрахь: 17.10.2020. Архиваци яьй 17.10.2020.
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года . Хоам хьаийца таьрахь: 27.04.2021. Архиваци яьй 2.05.2021.
- ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Пседахского района по переписи 1939 года . Хоам хьаийца таьрахь: 1.10.2018. Архиваци яьй 1.10.2018.
- ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Малгобекского района по переписи 1970 года . Хоам хьаийца таьрахь: 1.10.2018. Архиваци яьй 1.10.2018.
- ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Малгобекского района по переписи 2002 года . Хоам хьаийца таьрахь: 10.03.2011. Архиваци яьй 24.05.2011.
- ↑ ВПН, том 4. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком Республики Ингушетия . Хоам хьаийца таьрахь: 15.06.2015. Архиваци яьй оригинала тӀара 6.03.2016.
- ↑ Сборник сведений о Кавказе. Том V / Списки населённых мест Кавказского края / Ч. 1. Губернии: Эриванская, Кутаисская, Бакинская и Ставропольская и Терская область . king13.ucoz.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.11.2021. Архиваци яьй 17.10.2013. / Сост. Н. Зейдлицем. — 1879. — C. 445.
- ↑ Этнокавказ. Этнографическая карта территории современной Ингушетии (1926 г.) . www.ethno-kavkaz.narod.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.11.2021. Архиваци яьй 26.09.2013.
- ↑ Министерство экономического развития Республики Ингушетия. Паспорта населённых пунктов Республики Ингушетия. Паспорт с. п. Пседах . ekonomri.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.11.2021. Архиваци яьй 27.09.2021. Архиве диллад 2021 шера тов 27 дийнахьа.
- ↑ Детский сад № 8 с. п. Пседах «Чебурашка» . cheburashka.in.prosadiki.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.11.2021. Архиваци яьй 30.03.2022. Архиве диллад 2022 шера тушола 30 дийнахьа.
- ↑ ГКОУ «СОШ № 7 с. п. Пседах» . edu2you.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.11.2021. Архиваци яьй 1.10.2018.
- ↑ ГКОУ «СОШ № 25 с. п. Пседах» . edu2you.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 17.11.2021. Архиваци яьй 1.10.2018.
- ↑ 1 2 Программа комплексного развития социальной инфраструктуры сельского поселения Пседах Малгобекского муниципального района Республики Ингушетия до 2021 года и на период до 2033 года . malgobek-rn.com. Хоам хьаийца таьрахь: 17.11.2021. Архиваци яьй 13.04.2021.
ТӀатовжамаш
- Проект «Этно-Кавказ»: Население Ингушетии