Дабе-Юрт
| Юрт | |
| Нижние Ачалуки | |
|---|---|
 Дабе-Юртара № 14 йола ишкол | |
| 43°24′04″ с. ш. 44°45′38″ в. д.GЯO | |
| Паччахьалкхе |
 Россе Федераци |
| Федерацен субъект | ГӀалгӀайче |
| Муниципальни шахьар | МагӀалбика |
| Юрт | Дабе-Юрт |
| Тархьари географии | |
| ХьалхагӀа хинна цӀераш |
1944 кхачч. — Нижние Ачалуки 1958 кхачч. — Нижний Ацалык |
| Лакхал | 381 м |
| Ӏалама лоаттам | юкъера |
| Сахьата оаса | UTC+3:00 |
| Бахархой | |
| Бахархой | ↗5739[1] саг (2022) |
| Къамаш | гӀалгӀай |
| Ди лелабераш | бусалба |
| Паччахьалкхен мотт | гӀалгӀай, эрсий |
| Дагарга идентификатораш | |
| Телефоний код | +7 8734 |
| Пошта индекс | 386323 |
| Код ОКАТО | 26215828001 |
| Код ОКТМО | 26615445101 |
| Номер в ГКГН | 0155314 |
|
|
|
Дабе́-Юрт (эрс: Нижние Ачалуки) — ГӀалгӀай Мехка МагӀалбика шахьаре ула юрт.
Юрта хьисапе моттиг Дабе-Юрт яха муниципальни кхоллам хул цох шийна юкъе кхы юрт чу а ца йодаш[2][3].
Географи
Юрт улл Ачалкхахин шинна берда тӀа Ӏаьлаха-Чуртен атагӀара Ӏоъаравоалаш, шахьара юкъ йолча МагӀалбиках 20 км зӀилбухен-малхбоалехьеи, Магасах 36 км гӀинбухе-малхбузехье.
Йисте ядача нах ба́хача моттигех я гӀинбухен-малхбузехьа я́да МагӀалбики, СоагӀапчеи, гӀинбухен-малхбоалехьа йола Керда Реданти Заьзгакъонгий-Кови, зӀилбухен-малхбузехьара Юкъера Ачалкхеи, зӀилбухен-малхбоалехьара Илдарха-ГӀалеи, малбузехьара ГӀайрбика-Юрти[4].
ЦӀи
ГӀалгӀай меттала юрт Дабе-Юрт яхаш я[5]. Юрт йилла́ча къоастоша хьая́хачох, из цӀи йоагӀа Къоастой Даби яхача къонахчунгара. Иштта Деба-Юрт я из яхаш къамаьл а да, цхьаццаболча юртахоша я́хачох, Де́ба аьнна аьнна хиннад йоах лаьттага, шоаш тарматал а дита́ ислам тӀаийца́ хиларах беркате лаьтта хиларга са а тувсаш, цу тӀара Де́ба-Юрт аьнна хьахиннад йоах[6]. Эрсий меттала юртах йоаккха цӀи я Нижние Ачалуки»[7][5], амма хьалха, гӀалгӀайчоа тарра Деби-Юрт яхаш язъеш хиннай из[6].
Тархьар
Юрт йилла́раш къоастой ба. Юртахоша шоаш хьадувцачох, Къаьстера а баьнна хӀанз Дабе-Юрт улача хайнав ворхӀ воша: Кхери, Индербий, БагӀаж, Темаркъа, Элбазкъа, Ковтар. Цу ворхӀане тӀехье хӀанз а Дабе-Юрт а, йистерча юрташка а я́хаш я. Цу вежарех цаӀ, Кхери, цу хана дуккха гӀалгӀай мо тарматал леладеш хиннав. Ислам динца чам чу а бе́на, Ӏарбий йоазув Ӏома а даь, Къуръан деша волавенна хиннав из, цунна хьехаш ДаьгӀастера цхьа маӀарло хиннав. Кхере кхыметтала ший кулгаца Къуръан хьатӀаяздаь хиннад, ше дийша́р на́ха́ хьеха́ волавеннав из. Из хӀама чӀоагӀа дезаш хиннадац цу хана гӀалгӀашка жӀаргахой ди тӀаэцийта гӀерташ хинна кераста Ӏаьдал. Цу хӀаманна тӀагӀолла Кхери лаьца а лаьца таӀазар де лаьрхӀа хиннад цар цунна — ве́, амма къоастоша дӀалуш хиннавац Кхери. Къоастоша шоаш яьча кхе́ле́ лаьрхӀа хиннад малсаганаькъан хиннача Кхере́ уццӀаьшка гӀолла гӀо де́ха, цун бахьан хиннад малсаганаькъан эрсий Ӏаьдала́ хьалхашка чӀоагӀа лоархӀаш а, дарже болаш а хилар. Малсаганаькъан гӀонца Ӏаьдало ший уйла хийцай — Кхере вувргвац аьннад цар, амма мехках воаккхаргва аьнна: из а, цун тайпан нах а. Цигара хӀанз Дабе-Юрт улача дӀакхолхабаьб уж. Цу хана цу лаьтташка ва́ха чӀоагӀа хала хиннад, дошло къайлаваккхал лакха эрзах йоархӀаш а яьгӀаш, кхыметтала лерттӀа мала хий доаца моттиг хиннай из — юхе до́даш дола Ачулкхий дира хиннад. Амма ха-за́ма мел йоала дӀатарбеннаб уж шоаш ховшабаьча метте: ушалаш хургдоацаш хьарсамаш а дехкаш, йоархӀаш а хьокхаш чӀоагӀа къахьийгад цар, цу хана нах ба́ха вӀалла пайдана моттиг хиннаяц из. Юрта кӀезиг-кӀезига хьалкхолхабеш хиннаб кхыбола гӀалгӀай а им дилларах[6].
Паччахьалкхен мехкасурта тӀа духхьашха из хьоахаяьй 1840-ча шера Деби-Юрт аьнна[6].
1944-ча шера нохчийи гӀалгӀайи мехках а баьха́ Нохч-ГӀалгӀай АССР йохаяьчул тӀехьагӀа Ачалкхенна Ацалык аьнна цӀи тилла́ хиннай ХӀирий АССР Лакхехьарча Совета Президиумо[8].
1958-ча шера Нохч-ГӀалгӀай АССР меттаоттаяьчул тӀехьагӀа юрта ший хинна цӀи меттаоттаяьй эрсий меттала — Нижние Ачалуки.
Бахархой
| 1926[9] | 2002[10] | 2006[11] | 2007[11] | 2008[11] | 2009[11] | 2010[12] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1128 | ↗4756 | ↗4997 | ↗5048 | ↗5104 | ↗5187 | ↘4375 |
| 2011[12] | 2012[12] | 2013[12] | 2014[13] | 2015[14] | 2016[15] | 2017[16] |
| ↗4387 | ↗4507 | ↗4657 | ↗4848 | ↗5079 | ↗5206 | ↗5294 |
| 2018[17] | 2019[18] | 2020[19] | 2021[20] | 2022[1] | ||
| ↗5362 | ↗5431 | ↗5524 | ↗5632 | ↗5739 |
- Къамашцара лоаттам
2010-ча шера хиннача ерриг Россе хьисап деш нах дӀаязбаьчох[21]:
| № | Къам | Дукхал, саг | Да́къа |
|---|---|---|---|
| 1 | гӀалгӀай | 4362 | 99,7 % |
| 2 | кхыбараш | 13 | 0,3 % |
- Юрта даха тайпаш
- Къоастой (Костоевы)
- Ваделанаькъан (Ваделовы)
- ТаргӀамхой (Таргимовы, Арчаковы, Султыговы)
- Хьулхой (Халухаевы, Эсиевы, Эсмурзиевы)
- Галай (Галаевы, Доурбековы, Дзейтовы)
- Хамхой (Балкоевы)
- ЦӀечой (Цечоевы)
- Кей (Киевы)
- Аьгахой (Аушевы, Алиевы, Дахкильговы)
- ТӀоаршхой (Торшхоевы)
- Мержой (Гаркуевы)
- Цхьорой (Цороевы)
- Оарцхой (Яндиевы)
Инфраструктура
Юрта диъ маьждиг да, юрта юкъе йоал юрта администраци. Цул совгӀа юрта я ши школа:
- № 27 йола Дабе-Юртара муниципальни керттера юкъара дешар тела ишкол[22].
- № 14 йола Дабе-Юртара муниципальни керттера юкъара дешар тела ишкол[23].
Иштта Дабе-Юрта интернат йоал.
Белгалдаккхар
- ↑ 1 2 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2022 года. Федеральная служба государственной статистики. Хоам хьаийца таьрахь: 26.04.2022.
- ↑ Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-рз «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа». docs.cntd.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 6.12.2021. Архиваци яьй 28.01.2018.
- ↑ Поиск кодов ОКАТО. Сельское поселение Нижние Ачалуки, Малгобекский район. www.ocato.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 6.12.2021. Архиваци яьй 14.03.2017.
- ↑ Карта Чечни и Ингушетии (rar) (не ранее 1995). Хоам хьаийца таьрахь: 2.01.2010. Архиваци яьй 8.03.2012. Объём 8 МБ.
- ↑ 1 2 Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 36.
- ↑ 1 2 3 4 Истоки, 2016.
- ↑ Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
- ↑ В Президиум Верховного Совета РСФСР. Президиум Верховного Совета Северо-Осетинской АССР просит утвердить его постановление о переименовании населённых пунктов в новых районах, вошедших в состав Северо-Осетинской АССР… www.ingusheti.ge. Хоам хьаийца таьрахь: 6.12.2021. Архиваци яьй 28.03.2022. (см. документ № 99)
- ↑ Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архиваци яьй 3.02.2012.
- ↑ 1 2 3 4 Численность населения республики Ингушетия по населённым пунктам 2006-2012 года. Хоам хьаийца таьрахь: 17.10.2013. Архиваци яьй 17.10.2013.
- ↑ 1 2 3 4 Оценка численности населения 2010-2013. Хоам хьаийца таьрахь: 23.08.2014. Архиваци яьй 23.08.2014.
- ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Хоам хьаийца таьрахь: 2.08.2014. Архиваци яьй 2.08.2014.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Хоам хьаийца таьрахь: 6.08.2015. Архиваци яьй 6.08.2015.
- ↑ Численность населения Республики Ингушетия по состоянию на 1 января 2016 года в разрезе населённых пунктов. Хоам хьаийца таьрахь: 8.08.2016. Архиваци яьй 8.08.2016.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. Муниципальни образованешка гӀола 2017 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (31.07.2017). Хоам хьаийца таьрахь: 31.07.2017. Архиваци яьй 31.07.2017.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2018 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. Хоам хьаийца таьрахь: 25.07.2018. Архиваци яьй 26.07.2018.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года. Хоам хьаийца таьрахь: 31.07.2019. Архиваци яьй 2.05.2021.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2020 шера наджгоанцхой бетта 1 денга. Хоам хьаийца таьрахь: 17.10.2020. Архиваци яьй 17.10.2020.
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года. Хоам хьаийца таьрахь: 27.04.2021. Архиваци яьй 2.05.2021.
- ↑ Том 4. Таблица 04-04. Население Ингушетии по национальности и владению русским языком. Хоам хьаийца таьрахь: 20.05.2019. Архиваци яьй оригинала тӀара 6.03.2016.
- ↑ МОУ ООШ № 27 сп Нижние Ачалуки. k-agent.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 6.12.2021. Архиваци яьй 19.10.2013.
- ↑ МОУ СОШ № 14 сп Нижние Ачалуки. k-agent.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 6.12.2021. Архиваци яьй 19.10.2013.
Литература
- Ономастикон Ингушетии : справ.-энцикл. изд. / Сост. Н. Д. Кодзоев, З. Х. Киева. Реценз.: д.п.н., проф. Т. В. Жеребило, к. филол. н., Ф. М. Костоева, Ред.: Х. А. Накостоев, Р. Р. Хайрова; Консультант: Б. А. Хайров; Ингушский НИИ гуманитарных наук имени Ч. Э. Ахриева. — М. : ТПК «Центробланк», 2021. — 120 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91303-022-1.
ТӀатовжамаш
- ГӀалгӀайче баха нах
- Почтовые индексы и Коды ОКАТО — село Нижние Ачалуки. www.ifns.su. Хоам хьаийца таьрахь: 6.12.2021.
- Инициативная группа «Истоки». Нижние ачалуки (17.02.2016). Хоам хьаийца таьрахь: 25.04.2025.
| МагӀалбика шахьара нах баха моттигаш | |
|---|---|
