Заьзганаькъан Хьусена Бахьаудин

Заьзганаькъан Хьусена Бахьаудин
Заьзганаькъан Хьусена Бахьаудин
Ваь таьрахь	14 бекарга 1908
Ваь моттиг	Буро-КӀале, Наьсарен округ, Тийрка область, Россе импери
Венна таьрахь	1965
БӀорахол	Россе импери → ; СССР
Леладу гӀулакх	таржамхо, хоамбоаржабархо,прозаик, драматург
Дешар	ЦК КПСС лакхера парте ишкол[d];
Кхолламаш даь шераш	1928-1965
Жанр	очерк[d], дувцар[d] , повесть[d]
Кхолламий мотт	гӀалгӀай мотт, эрсий мотт
Дебют	1927, «Сердало» газет, 2-3 номере арайийна повесть (Осменаькъан Хьамзатаца цхьана язъяьй)

Заьзганаькъан Хьусена Бахьаудин (эрс: Зязиков Хусейн Багаудинович; 14 бекарга 1908, Буро-КIале, Тийрка область — 11 лайчилла 1965) — гӀалгӀай йоазонхо, таржамхо, критик.

Биографи

Бахьаудин ваьв 1908 шера бекарга бетта 14-ча дийнахьа Буро-КӀалха. Дешанза ахархо хиннача цун дас а, нанас а новкъарле хиннаяц цунна массанахьа хила а, ваха-ва́ а, хӀама довза а. 7 шу даьннача хана цунна ховш хиннад Шамала дукъах, ЙиӀий боарзах, БоргӀа-Кашах дола дувцараш, Шолжахи Наьсарахи дола къаьнара хабараш, унзара а цунах дола бакъдар довзилга хьашт долаш а хьийжав из. Уж даьи наьнеи фаьлгаш, къоаной дувцараш Ӏома а даь, ше дийна мел-в дицлургдоацаш дӀачӀоагӀденна хиннад цун.

Дешар[тоаде | тоаде чура]

9 шу даьлча, Наьсарен Бурорча ишколе деша оттаваьв Бахьаудин. Из йистеяьккхачул тӀехьагӀа, 1924 шера ГӀалгӀай хьехархой техникуме дӀаийцав из, 1930-ча шера из йисте а яьккхай цо. Техникуме деша ваьгӀача хана эрсий литературацара безам сов а баьнна, гӀалгӀай багахбувцам гулбе волавеннав из.

1930-ча шера толаме техникум йисте а яьккха, юртарча ишколе хьеха ваха раьза а хинна, хьалхагӀа СурхотӀарчеи, цул тӀехьагӀа Мочкъий-Юртарча ишколашка болх баьб цо. 1931-ча шера экзамен еннай цо Къулбаседа Кавказа Хьехархой Институтерча аспирантуре гӀоргбола студенташ кийчбеча курсашка, хӀаьта 1933 шера уж йисте а яьхай. Цхьабакъда, аспирантуре деша таро хиннаяц цун кхаба безаш дезал хиларах. Цу шерашка хьинаре болх баьб цо газета редакцеи зарбанчеи заметкаш, лустамаш, зӀамиго очеркаш язъеш.

Болх[тоаде | тоаде чура]

1934-ча шера цунах республикански книжни зарбанчен литературан болхло хул, Бахьаудина чуийнна таржамаш деш болх баьб — эрсий метталара таржамаш дир исбахьален, Ӏилман цӀихезача, политически литературанна, — цунах гӀорваьнна таржамхо хиннав цох.

Сийлахь-Боккха Даьхен тӀом болалуча 1941-ча шера Бахьаудин КПСС Нохч-ГӀалгӀай обкома кепайоазон отдела инструктор хиннав. ХӀаьта цу шера аьтинга бетта из ший лоӀамах тӀем тӀа вахав. ЦӀихезача татарий поэтаца Джалиль Мусайца цхьана Орёла округе хиннача тӀема-политически ишкол ялх бетта курсаш чакхъяьхай цо. Цул тӀехьагӀа цо болх баьб Калинински фронта тӀемахошта юкъе шерра дӀадаржаш хиннача «Даьхен воӀ» яхача газета корреспондент волаш а, хӀаьта цул тӀехьагӀа из хиннав цу газета парте-комсомола отдела начальник. Дуккханахь кхаьчав цу шерашка майра тӀемахо а, лакха говзал йола хоамбоаржабархо а хинна Бахьаудин. Цудухьа цхьанна хӀамо а юхатохацар ца болх беш хинна газет ханнахьа арадалар. Циггача массехк чов а хиннай цунна. Цига волаш еннай цунна цу хана майора цӀи.

Циггача накъаяьннай Бахьаудина цо цул хьалха Ӏоаяь хинна йоазонхочун говзал. Из гуча да цу хана немецки фашисташца вахар-валар къувсаш советски наха лоаттабаьча къовсамах цо язъяьча очеркашцеи дувцарашцеи. Из гуш да цо тӀем тӀа леладаь дневник дийшача а. Ала доагӀа, цу хана Бахьаудина мел даь говзаме йоазош шоай керттерча даькъе автобиографични долга.

1944—1956 шерашка Бахьаудин болх беш хиннав Ташкентеи Фрунзеи тайп-тайпарча боахамеи махбареи организацешка. ХӀаьта 1957-ча шера Москве КПСС ЦК Лакхехьарча партийни школа чакхъяьккхачул тӀехьагӀа из хьожаваьв Нохч-ГӀалгӀай дешаргий зарбанчен директоралла. Цул тӀехьагӀа массехк шера цо болх бир КПСС Нохч — ГӀалгӀай обкома пропагандеи агитацеи отдела заведующи волаш. Дуккхача шерашка из хиннав Нохч-ГӀалгӀай йоазонхой юкъарлон бехктокхаме секретари, «Лоаман Ӏуйре» яхача альманаха редколлеге доакъашхои.

Литературни кхоллам[тоаде | тоаде чура]

Бахьаудина дукха таржамаш даьд: эрсий литературан классикий произведенеш — Пушкина «Дубровский», Лермонтова «Вай ханара турпал», Толстой «Той дӀадаьлча», «Кавказа есар», Чехова «Бетта чу воалла саг», «Чиновника валар», цох тарра советски писателий цхьадола произведенеш — Паустовский «Колхида», Матэ Залка «Янош — салте», Фурманова «Чапаев», «Форда тӀа цӀи ялар», кхыдараш Заьзганаькъан Бахьаудина таржам даь гӀалгӀай литературанна юкъедахад.

Цо дукха къахьийгад гӀалгӀай багахбувцам вӀашагӀтохаш. ТӀема юкъе дакъа лацар цунна Сийлахь-Боккхача Даьхенна тӀема хетаяь байташ язъеча лард кхоллача хана накъадаьннад. Къаьстта литератураца болх бе волавеннав 1956-ча шера. 1958-ча шера арадаьннад цун хьалхара кинижка — дувцарий гуллам «Воля советского человека» Нохч-ГӀалгӀай зарбанче 1960-ча шера арабаьннаб шоллагӀа бола гуллам («Ираз»), 1961-ча шера — кхоалагӀа гуллам («Хозал делкъелцца — эздел валлалцца»). 1962-ча шера араяьннай цун хьалхара «Республикан цӀерца» яха повесть.

Дукха болх беш хиннаб цо литературни критикаца а. Цо яздеш хиннад лустамаш, эггара хьалха «Знамя труда» яхача газета тӀа Алма-Ате, тӀехьагӀо ЧИАССР газеташ тӀа «Сердало», «Ленинан некъ», «Шолжа-ГӀалий тӀара болхло», «Лоаман Ӏуйре», «Орга» яхача альманахаш тӀа арадийна дола гӀалгӀай йоазонхой вахарехи кхолламехи дола балхаш.

Библиографи

ГӀалгӀай меттала

Советски сага лоӏам («Воля советского человека»). Дувцарий сборник. Грозный, Нохч-Гӏалгӏай книжни зарбанче, 1958.
Ираз («Счастье»). Дувцарий и очеркийи гуллам. Дешхьалхе X. С. Мальсагова. Грозный, Нохч-Гӏалгӏай книжни зарбанче, 1960.
Хозал — делкъелца, дикал — валлалца. Дувцараши очеркаши («Красота до полудня — добродетель до смерти»). Грозный, Нохч-Гӏалгӏай книжни зарбанче, 1961.
Республика цӏерагӏа («Именем республики»). Повесть. Дешхьалхе Мальсагов Ахьм. Грозный, Нохч-Гӏалгӏай книжни зарбанче, 1962.
Турпала вахарцара ийс ди («Девять дней из жизни героя»). Повесть. Грозный, Нохч-Гӏалгӏай книжни зарбанче, 1964.
Дега гӏозале. Повесть. Шолжа-Г1ала, Нохч-Гӏалгӏай книжни зарбанче, 1965.
Хержа произведенеш (Избранные произведения). Т. 1. Оттадаьр А. Зязиков. Дешхьалхе И. Дахкильгова. Шолжа-Г1ала, Нохч-Гӏалгӏай книжни заарбанче, 1968.

Эрсий меттала

Девять дней из жизни героя. Повесть. «Детская литература», 1964.
Путь к счастью. Шолжа-Г1ала,Нохч-Гӏалгӏай книжни зарбанче, 1964.
Мечта. Повесть. Таржам О. И. Романченко. Шолаж-Г1ала,Нохч-Гӏалгӏай книжни зарбанче, 1966.
Девять дней из жизни героя. Повесть. Таржам Ц. Голодни. Шолжа-Г1ала, Нохч-Гӏалгӏай книжни зарбанче, 1967.

Критика

ГӀалгӀай меттала

Маькенаькъан А. «Республика цIepaгIa». «Сердало», 1962, 27 декабрь.
Малсаганаькъан А.. Вахара наькъаца. «Лоаман Iуйре», 1965, № 4.
Яблокова Г. Зязиков Бахьаудина книжкай турпалаш вайца гIa боахаш ба. «Лоаман Iуйре», 1966, № 2.
Чахкенаькъан Идриса СаӀид. Массаза дахаргдола мугӏараш. «Сердало», 1966, 29 январь.
Малсаганаькъан А. Деша воккха говзанча. (Заьзганаькъан Хьусена Бахьаудин ваь 60 шу дизарга). «Лоаман Iуйре», 1968, № 2.

Эрсий меттала

Ведажанаькъан Абукара Ахьмад. Повесть о легендарном подвиге. — «Грозненский рабочий», 1964.
Корзун В. Б. Герои боевых и мирных дней. — «Грозненский рабочий», 1965.
Некролог. — «Грозненский рабочий», 1965.

Белгалдаккхар

↑ Ингушский писатель Осмиев Хамзат (редкое видео) // The Magas 31.03.2019.

ТӀатовжамаш

Ужахьанаькъан Жабраила Лиза. Заьзганаькъан Бахьаудина биографи. ГӀалгӀай меттала (гӀал.). https://multiurok.ru (2022). Хоам хьаийца таьрахь: 12.11.2024.

[Осменаькъан-1] Ингушский писатель Осмиев Хамзат (редкое видео) // The Magas 31.03.2019.

[1]