Товзан-Юрт

Товзан-Юрт
	Юрт
Товзан-Юрт
	хӀир. Комгæрон, эрс: Комгарон
	43°03′23″ с. ш. 44°52′02″ в. д.GЯO
Паччахьалкхе	Россе Федераци
Федерацен субъект	ХӀирийче
Муниципальни шахьар	ГӀалме
Юрта хьисапе моттиг	Товзан-Юрт
Дá	Туаев Олег Владимирович
Тархьари географии
Йиллай	XVIII бӀаьшу
ХьалхагӀа хинна цӀераш	эрсий меттала: ; 1861 кхачч. — Таузень-Юрт; 1908 кхачч. — Аки-Юртовская; 1920 кхачч. — Воронцово-Дашковская; 1944 кхачч. — Таузен-Юрт;
Майда	52,99 км²
Лакхал	730 м
Ӏалама лоаттам	гӀаьххьа
Сахьата оаса	UTC+3:00
Бахархой
Бахархой	↗1573 саг (2020)
Айхал	29,68 саг/км²
Къамаш	хӀирий
Ди лелабераш	православхой
Катойконим	товзанъюртахо, товзанъюртахой
Паччахьалкхен мотт	хӀирий, эрсий
Дагарга идентификатораш
Телефоний код	+7 86738
Пошта индекс	363105
Код ОКАТО	90240835001
Код ОКТМО	90640435101
Номер в ГКГН	0053281
	Товзан-Юрт Москва Товзан-Юрт 0 Товзан-Юрт

Товзан-Юрт, Товзан-Юхе^[⇨] (хӀир. Комгæрон, эрс: Комгарон) — ГӀалме шахьаре ула юрт. Таханара Комгарон шин даькъах латт — шин гӀалгӀай юртах: Товзан-Юртах шийхи, Шолжа-Юртахи.

«Товзан-Юрта юрта хьисапе моттиг» яхача муниципальни кхоллама административни юкъ я.

ЦӀи

ГӀалгӀай меттала юрт Товзан-Юрт^[3] е Товзан-Юхе^[4] яхаш я. Товзан яхача къонахчун цӀерагӀа хул из^[5].

Эрсий меттала Комгарон яхаш я, иштта меттагахь Шолжа-Юртах хьакъоастаергйолаш Верхний Комгарон^[5] е Комгарон-1 оалаш я. Хьалха гӀалгӀай меттала мо Таузень-Юрт^[5] яхаш хиннай, тӀаккха советий хана цхьан юкъа́ — Таузен-Юрт аьнна язъяьй, хӀанз а язъю цкъаза ишта^[3].

Географи

Юрт улл ГӀалме шахьара зӀилбухен-малхбоалехьарча даькъе, Шолжа аьтта берда тӀа, цох эрсий меттала Белая Речка яха кхетача моттига́ духьал. Юрт шахьара юкъ йолча Шолхех 12 км зӀилбухен-малхбоалехьеи, Бурох малхбоалехьа 18 км гаьнеи.

Товзан-Юртал малхбоалехьа Шолжа-Юрт улл, малхбузехьа — Ахкий-Юрт. Юрта йисте, зӀилбухехьа Къулбаседа Кавказерча РФ МВД чурча бӀун дешара юкъарче я.

Тархьар

Товзан-Юрт XVIII-гӀа бӀаьшере гӀалгӀа́ша йилла́лга лоархӀ. Эрсашта Таузень-Юрт яхаш йовзаш хиннай из^[5].

Эрсий-кавказхой тӀом йистебаьнначул тӀехьагӀа 1861-ча шера^[5] кхыча юрташкара мо гӀалгӀай дӀакхолха а баь,Тийрка гӀазкхий зӀанарера гӀазкхий Ӏохайшаб хӀанз юрт уллача Аки-Юртовская яхаш цӀи йолаш станица а йилла́. Из 1874-ча шера хиннад а оалаш да^[6]. 1908-ча шера гӀазкхаша къаьнара цӀи Воронцово-Дашковски яхачох хийцай^[7].

1920-гӀа шераш долалуш кхыча юххьанца гӀалгӀай хиннача юрташкара мо гӀазкхий арабаьхаб, юрта́ Таузен-Юрт аьнна эрсий меттала а цӀи тиллай, тӀаккха гӀалгӀай Ӏохайшаб цига ГӀалгӀай автономе областа́ юкъе а яха́.

1944-ча шера гӀалгӀайи нохчийи СибарегӀа Ӏобахийтачул тӀехьагӀа ХӀирий АССРа доалахь дӀа а енна Комгарон аьнна цӀи тиллай.

1973-ча шера Товзан-Юртах иштта Шолжа-Юрт хьа а те́ха́ цхьа юрт хьаяьй царех.

Инфраструктура

Товшхала цӀенош
Юкъера юкъара дешар тела ишкол
Лорий амбулатори

Бахархой

Бахача наьха дукхал
1926^[8]	2002^[9]	2010^[10]	2011^[11]	2012^[12]	2013^[13]	2014^[14]
299	↗1678	↘1549	↘1544	↘1538	↗1546	↘1541
2015^[15]	2016^[16]	2017^[17]	2018^[18]	2019^[19]	2020^[2]
↘1537	→1537	↗1558	↗1568	↘1567	↗1573

500

1000

1500

2000

2010

2015

2020

Къамашцара лоаттам

Ерригроссе 2010-ча шера хьисап деш нах дӀаязбаьчох^[20]:

№	Къам	Дукхал, саг	Да́къа
1	хӀирий	1499	96,8 %
2	эрсий	20	1,3 %
3	кхыбараш / хьоахабаьбац	30	1,9 %

Белгалдаккхар

↑ Комгарон (неопр.).
↑ ¹ ² Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2020 шера наджгоанцхой бетта 1 денга (эрс.). Хоам хьаийца таьрахь: 17.10.2020. Архиваци яьй 17.10.2020.
↑ ¹ ² Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 39.
↑ ГӀалгӀай-эрсийи эрсий-гӀалгӀайи терминий дошлорг, 2016.
↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ Куркиев, 2002.
↑ Список населённых мест Терской области (по данным к 1 июля 1914 г.) Издание Терского Областного Статистического Комитета под редакцией Секретаря комитета С. П. Гортинского. Владикавказ, 1914.
↑ Полное собрание законов Российской империи. Собрание третье Отделение I. От № 29944-31329. — Directmedia, 2013-03-15. — 1041 с. — ISBN 978-5-4460-7056-5.
↑ Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
↑ Коряков Ю. Б. Этно-языковой состав населённых пунктов России : [арх. 17 лайчилла 2020] : база данных. — 2016.
↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года по РСО-Алания. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений и населённых пунктов
↑ Оценка численности населения муниципальных образований Республики Северная Осетия-Алания на 1 января 2011-2015 годов (неопр.). Хоам хьаийца таьрахь: 4.05.2015. Архиваци яьй 4.05.2015.
↑ Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла. Таблица 35. Массехана бахача наьх дукхала оценка 2012 шера наджгоанцхой бетта 1 денга (неопр.). Хоам хьаийца таьрахь: 31.05.2014. Архиваци яьй 31.05.2014.
↑ Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2012 шера наджгоанцхой 1 денга. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов) (неопр.). Хоам хьаийца таьрахь: 16.11.2013. Архиваци яьй 16.11.2013.
↑ Таблица 33. Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2014 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (неопр.). Хоам хьаийца таьрахь: 2.08.2014. Архиваци яьй 2.08.2014.
↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2015 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (неопр.). Хоам хьаийца таьрахь: 6.08.2015. Архиваци яьй 6.08.2015.
↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2016 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа
↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. Муниципальни образованешка гӀола 2017 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (эрс.) (31.07.2017). Хоам хьаийца таьрахь: 31.07.2017. Архиваци яьй 31.07.2017.
↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2018 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (неопр.). Хоам хьаийца таьрахь: 25.07.2018. Архиваци яьй 26.07.2018.
↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (эрс.). Хоам хьаийца таьрахь: 31.07.2019. Архиваци яьй 2.05.2021.
↑ Том 4. Таблица 4. Национальный состав РСОА по муниципальным образованиям по переписи 2010 года (неопр.) (недоступная ссылка — история). Хоам хьаийца таьрахь: 27.11.2019. Архиваци яьй 19.08.2013.

Литература

Дошлоргаш

ГӀалгӀай-эрсийи эрсий-гӀалгӀайи терминий дошлорг = (Ингушско-русский и русско-ингушский словарь терминов) / Сост. Н. М. Барахоева, Н. Д. Кодзоев, Б. А. Хайров. Отв. ред.: д.филол. н. проф. Н. М. Барахоева. Реценз.: д.п.н. Т. В. Жеребило, д.филол.н М. М. Султыгова; Ингушский научно-исследовательский институт гуманитарных наук им. Ч. Э. Ахриева. — Магас, Нальчик : «Тетраграф», 2016. — 618 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-00066-096-6.
Русско-ингушский словарь: 40 000 слов / Сост. Оздоев И. А.. Под. ред. Ф. Г. Оздоевой, А. С. Куркиева. — М : Русский язык, 1980. — 832 с.

Ӏилман балхаш

А. Куркиев. О некоторых топонимических названиях плоскостной Ингушетии (эрс.) // Литературная Ингушетия : журнал. — 2002. — № 2 (20). — С. 102—108.

[1] Комгарон (неопр.).

[2020AA-2] ¹ ² Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2020 шера наджгоанцхой бетта 1 денга (эрс.). Хоам хьаийца таьрахь: 17.10.2020. Архиваци яьй 17.10.2020.

[_6eeb301328040016-3] ¹ ² Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 39.

[_449a61f2817801f3-4] ГӀалгӀай-эрсийи эрсий-гӀалгӀайи терминий дошлорг, 2016.

[_289a4e576dd19075-5] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ Куркиев, 2002.

[6] Список населённых мест Терской области (по данным к 1 июля 1914 г.) Издание Терского Областного Статистического Комитета под редакцией Секретаря комитета С. П. Гортинского. Владикавказ, 1914.

[7] Полное собрание законов Российской империи. Собрание третье Отделение I. От № 29944-31329. — Directmedia, 2013-03-15. — 1041 с. — ISBN 978-5-4460-7056-5.

[1926BB-8] Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.

[2002Z-9] Коряков Ю. Б. Этно-языковой состав населённых пунктов России : [арх. 17 лайчилла 2020] : база данных. — 2016.

[2010L-10] Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года по РСО-Алания. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений и населённых пунктов

[2015DD-11] Оценка численности населения муниципальных образований Республики Северная Осетия-Алания на 1 января 2011-2015 годов (неопр.). Хоам хьаийца таьрахь: 4.05.2015. Архиваци яьй 4.05.2015.

[2012A-12] Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла. Таблица 35. Массехана бахача наьх дукхала оценка 2012 шера наджгоанцхой бетта 1 денга (неопр.). Хоам хьаийца таьрахь: 31.05.2014. Архиваци яьй 31.05.2014.

[2013W-13] Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2012 шера наджгоанцхой 1 денга. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов) (неопр.). Хоам хьаийца таьрахь: 16.11.2013. Архиваци яьй 16.11.2013.

[2014CQ-14] Таблица 33. Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2014 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (неопр.). Хоам хьаийца таьрахь: 2.08.2014. Архиваци яьй 2.08.2014.

[2015DS-15] Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2015 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (неопр.). Хоам хьаийца таьрахь: 6.08.2015. Архиваци яьй 6.08.2015.

[2016AA-16] Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2016 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа

[2017AA-17] Россе Федерацен бахархой дукхал. Муниципальни образованешка гӀола 2017 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (эрс.) (31.07.2017). Хоам хьаийца таьрахь: 31.07.2017. Архиваци яьй 31.07.2017.

[2018AA-18] Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2018 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (неопр.). Хоам хьаийца таьрахь: 25.07.2018. Архиваци яьй 26.07.2018.

[2019AA-19] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (эрс.). Хоам хьаийца таьрахь: 31.07.2019. Архиваци яьй 2.05.2021.

[20] Том 4. Таблица 4. Национальный состав РСОА по муниципальным образованиям по переписи 2010 года (неопр.) (недоступная ссылка — история). Хоам хьаийца таьрахь: 27.11.2019. Архиваци яьй 19.08.2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]