Сказуеми

Сказуеми  (эрс: сказуемое) — хӀаман дер е цун хьал белгалдоаккхаш йола предложене керттера маьже я. Сказуеме предикативни маӀан леладу, хӀаьта предложене лард кхолл. Масала: ЦӀен ниI хьаеллаялар.

Сказуеме тайпаш

Сказуеми хул цхьалхеи, оттамеи, чоалханеи. Цхьалха хандеша-сказуеми цхьан хандешах латт. Шин е кхаь даькъах латтар оттама сказуеми да. Уж хул цӀера оттамеи, хандеша оттамеи.

ЦӀера оттама сказуеми

ЦӀера оттама сказуеми цӀера даькъахи гӀон хандешахи латт. ЦӀера дакъа латташ хул цӀердешахи, лоӀамеча белгалдешахи, таьрахьдешахи, цӀерметтдешахи, куцдешахи. Царца гӀон хандош лел грамматически маӀан хьахьокхаш (ха, класс, кеп, таьрахь, соттам). Масала: Поэт — дунен зов да! Са Даьхе чӀоагӀа йӀаьхий я. ГӀон хандешо хьаэц класси таьрахьи шийца бувзам болча цӀеран. Цхьалха цӀера оттама сказуеми шийца гӀон хандош доацаш хул: Дешар — сердало, цадешар — боадо. Хозал — делкъелца, дикал — валлалца. Укх тайпара сказуеми лел кицашкеи, оаламашкеи, чӀоагӀденнача дешашкеи. ГӀон хандош доацаш лел, хӀаьта юкъе такилг оттаду.

Хандеша оттама сказуеми

Хандеша оттама сказуеми шин е кхаь даькъах латт. Хана дакъа латт хандеша формаех: белгалза форма, причасти, деепричасти, масдар, хандеша, лоаттама форма. Царца грамматически бувзам а болаш гӀон хандешаш лел: да (ва, ба, я), деза, хила, латта, гӀерта, далла, дахка. Масала: Хади Тоита тее гӀерт. Дешар — кхетам лакхбар да. Массанена вахар тоадалар деза. Водар — хӀамах бӀукъожабелга да. Хандеша чоалхане сказуеми кхаь е дукхагӀча дешаех латт. Уж дешаш маӀанца дувзаденна, цхьан хаттара жоп луш, шоайла къоастаде йиш йоацаш хул. Масала: КӀаьнк деша аха везар. Сага дегӀаца, воккхагӀчун сийдарал, да-нана лархӀарал совгӀа, зӀамагӀчунца къахетаме хиларал, доккхагӀа эздела гӀулакхаш дац.

Подлежащецара бувзам

Сказуеменеи подлежащенеи юкъе бартбар бувзам хул, нагахьа санна подлежащи цӀера дожаре латтача цӀерах латте, хандош-сказуеми классаца хувцалуш а дале: Масала, Дошо гуйре тоаянна ера. Подлежащи дера дожаре латте, цо сказуемеца урхалдар бувзам лелабу. Масала: ГӀоздаьннача бераша аре екаеш латтар.

Хьажа иштта

• Подлежащи
• Карардар

Белгалдаккхар

Литература

• Гандалоева А. З. ГӀалгӀай мотт. — Назрань : «Кеп», 2023. — 44 с.