ГӀалгӀай диаспора
ГӀалгӀай диаспора — ГӀалгӀай мехкал арахьа бахача гӀалгӀай юкъарло, масала, Эрсечен тайп-тайпарча регионашкеи, иштта Европай, Юкъерча Азен, Гаргарча Малхбоален паччахьалкхенашкеи. Диаспора хьахиннай XIX бӀаьшера 2-гӀча ахдаькъе а, XX бӀаьшера а, XXI бӀаьшера хьалхарча иттшера а хиннача тайп-тайпара тӀема а юкъара-политикацара а процессаш йолхача юкъа, шоаш дӀабахача а, низ беш мехках баьхача а гӀалгӀаех.
Кавказера тӀом сецачул тӀехьагӀа, 1865 шера цхьабола гӀалгӀай мехкара дӀабахаб (мухӀажираш хинна) Хьункархой импере. Берригаш хьаийцача, ГӀалгӀайчера (ГӀалгӀай округера) 1454 дезал дӀабахаб, къаьстта шин гӀалгӀай шахьарера: Оарстхойи, Наьсархойи. Цар тӀехьенах а юххьанца хьахиннай таханара гӀалгӀай диаспораш Туркий мехкеи, Иорданеи, Шаьмеи[1][2].
Революци хинначул тӀехьагӀа цхьабола гӀалгӀай большевикий Ӏаьдал тӀаэца ца ловш, баха дӀабахаб Европе. Царна юкъе хиннаб Къулбаседа Кавказа хьинаре бола юкъарлени политикацареи хьалххой: ЖабагӀийнаькъан Ийже Висангири, цун воша Мухьмад, хоамбоаржабархо Албохчанаькъан Жамалда, полковник Курийнаькъан Муртаз, иштта кхыбараш а. Уж массабараш а юкъара-политикацара союзашка да́къа лоацаш хиннаб Паражеи, Варшавеи, Истмалеи, Берлинеи, зарбан-публицистика белха́ш а леладаьд[3].
ШоллагӀа дунен тӀом сецачул тӀехьагӀа юха а Европе баха дӀаихаб гӀалгӀай[4].
1944 шера саькура бетта 23 дийнахьа деррига гӀалгӀай къам низзагӀа мехках даьккха Ӏодигад Юкъерча Азе. 1957 шера, гӀалгӀай мо, мехках даьха хиннача къамашта пурам деннад юхадахка хьалха шоаш Ӏеш хиннача моттигашка. ДукхагӀа бола гӀалгӀай цӀабаьхкаб даьхе, амма цхьабараш ГӀазакхстанехьеи ГӀиргӀизстанехьеи Ӏийнаб. Царех а цар тӀехьенах а хьахиннай цу мехкашка йола таханара гӀалгӀай диаспораш.
Хьажа иштта
Белгалдаккхар
- ↑ Базоркин, 1965, оа. 155.
- ↑ Долгиева, Картоев, Кодзоев, Матиев, 2013, оа. 267.
- ↑ Яндиева, 2008, оа. 42.
- ↑ Чапанов, 2018, оа. 205.
Литература
- Базоркин М. М. Дорога заговора и крови. Посвящается 100-летию выселения вейнахов в Турцию // История происхождения ингушей. — Орджоникидзе, 1965.
- Долгиева М. Б., Картоев М. М., Кодзоев Н. Д., Матиев Т. Х. История Ингушетии. — 4-е изд. — Ростов-на-Дону: Южный издательский дом, 2013. — 600 с. — ISBN 978-5-98864-056-1.
- Долгиева М. Б. Современное расселение ингушей // Вопросы истории. — Магас: Кеп, 2013. — Т. Вып. 10.
- Чапанов А. К. Общественно-политическая жизнь ингушской эмиграции в Европе (1920-1940 гг.) // Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: История России. № 1. — М., 2018. — Т. 17. — С. 198–214. — DOI:10.22363/2312-8674-2018-17-1-198-214.
- Ялхароева М. А. Литературно-публицистическая деятельность ингушской диаспоры в Турции : [рус.] : моногр. — Назрань, 2008.
- Яндиева М. Д. Депортация ингушей. Фальсификации и подлинные причины : [рус.] : моногр. — Назрань — М. : Эльбрусоид, 2008.
