ОасегӀа
| тархьара пхьа / кхаьлл | |
| ОасегӀа | |
|---|---|
| эрс: Оасег | |
 ОасегӀа пхьа я Цхьорелоама хьалхашка | |
| Кхыйола цӀераш | Оазег |
| Гео. регион | Кавказ (Даькъасте) |
| Мур | XV бӀаьшу |
| Мохк |
 ГӀалгӀайче, ЖӀайраха шахьар |
| Бахархой | хӀанз саг вахац |
| Чулоац | 6 гӀала, 2 маьлхара каш (йохаяьча хьале) |
ОасегӀа (эрс: Оасег) — гӀалгӀай юкъерча бӀаьшерий заман пхьа я. ГӀалгӀай Мехка ЖӀайраха шахьаре улл. Тархьара архитектурах лоархӀа гӀишлош я укхаза: гӀалаш, вӀов, маьлхара кашамаш. ОасегӀа улла лаьтта заповедни зона лоархӀаш а Ӏаьдало лорадеш а да.
Административни лоархӀаш хилча ОасегӀа улла лаьтта «юрта хьисапе моттиг Хьули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъедодаш да, амма ше ОасегӀа, цунна гонахьара дуккха кхыйола пхьанаш мо, «юрт» яха статус йолаш хьакъоастаяьяц законагӀа.
ЦӀи
ГӀалгӀай меттала укх пхьанах (е вешта аьлча, укх кхаьллах) «ОасегӀа» оал[1]. Эрсий меттала «Оасег» е «Оазег» язду[1][2][3].
Статус
Россе Федерацен а ГӀалгӀай Республика а моттигерча шедоалдарах лаьца долча законашка диллача, гӀалгӀай лоам ЖӀайраха шахьаре яда дукхагӀа йола шира пхьанаш «село» аьнна статус а енна, 5 муниципальни кхоллама́ юкъейолхаш я. Амма ер ОасегӀа яхар, вожаш мо, 2009 шерарча саькура бетта 23-ча ден 5-РЗ номер йолча ГӀалгӀай Республика Закона тӀа къаьстта белгалъяьккхаяц «юрт» яха статус йолаш[4].
«Юрт» яха статус йолаш еце а, моттигерча шедоалдарах лаьца долча закона тӀа хьоахаяь еце а, из «юрт» яха юкъара термин дӀачӀоагӀъенна хиларга хьажжа, моллагӀа йолча, хьалха хиннача а хӀанз йолаш йолча а, къаьна а къона а йолча, массайолча нах бахача моттигех цхьатарра «юрт» аьнна цӀи йоаккх тахан гӀалгӀаша. Цхьабакъда, укх мо йолча къаьнарча моттигех, гӀалгӀай лоамарча моттигех хӀаьта а, «юрт» ца оалаш, «кхала» е «пхьа» аьлча нийсагӀа да, хӀана аьлча, гӀалгӀаша юххьанцара «юрт» яха дош тӀадийттадац тӀеххьарча (XVIII—XIX) бӀаьшерашка ара Ӏояхка́ хиннача нах бахача моттигий цӀерашта мара.
Географи
ГӀалгӀай Мехка зӀилбухерча оагӀорахьа ЖӀайраха шахьаре лоам улл ОасегӀа. Эса чӀоже гӀолла хьалводаш хилча аьрдехьа, ГӀалгӀай лоамен малхбоалехьарча оагӀорахьа хул из. Цхьорегара 500 метр гӀинбухенгахьа улл ОасегӀа, машеннаькъа юхе, аьттехьа[2].
Сахьата оаса
ОасегӀа, беррига ГӀалгӀай Мохк мо, МСК (москверча хан) сахьатий зоне уллаш я. Лелаш йолча ханнеи UTC ханнеи юкъе +3:00 (кхо сахьат) башхало я[5].
Тархьар
ОасегӀа йоазонца духхьашха хьоахаяьй 1869 шера[6]. Шоай хана ер моттиг тохкаш, укхазарча тархьара гӀишлоех бӀаргтеха хиннараш ба: Л. П. Семёнов, И. П. Щеблыкин, Д. Ю. Чахкиев[7], Т. Агиров[2].
ГӀалгӀай архитектурах лоархӀаш 1 гӀала мара йиссаяц укхаза. Хьалха ОасегӀа 6 гӀала хиннай, уж ерригаш чулоацаш, царех цхьа гӀап-гӀалаш хьа а еш, гоннахьа лакха гӀап лаьттай; иштта, гӀала куце 2 маьлхара каш а хиннад[2].
ОасегӀа тархьаре баьхаб ДзагӀенаькъан (Цхьорой тайпан никъ), 1886 шера ОасегӀа цар 13 дезал бахаш болга белгалдаьккха хиннад[8]. Иштта, Кученаькъан а укхаза баьхаб аьнна хьоахадаьд[2].
Бахархой
Инфраструктура
ХӀанзарча заман инфраструктурах лоархӀача хӀамаех хӀама яц ОасегӀа[9].
Белгалдаккхар
- ↑ 1 2 Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 43.
- ↑ 1 2 3 4 5 Агиров, 2021, оа. 403.
- ↑ Чахкиев, 2009, оа. 80.
- ↑ Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
- ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (3.06.2011).
- ↑ Сборник статистических сведений о Кавказе, 1869, оа. 45.
- ↑ Чахкиев, 2009, оа. 81.
- ↑ Дахкильгов, 1991, оа. 23.
- ↑ Оасег. Хоам хьаийца таьрахь: 8.04.2025.
Литература
- Агиров Т. А. Горная Ингушетия. Путеводитель по Джейрахскому району и предгорьям (Highland Ingushetia. A Guide to Jeyrakh and Mountain Foothills). — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Издательство «Перо», 2021. — 416 с. — ISBN 978-5-00189-455-1.
- Дахкильгов Ш. Э-Х. Происхождение ингушских фамилий : полев. исслед / Ред. А. А. Зязиков. — Грозный : «Книга», 1991. — 108 с.
- Ономастикон Ингушетии : справ.-энцикл. изд. / Сост. Н. Д. Кодзоев, З. Х. Киева. Реценз.: д.п.н., проф. Т. В. Жеребило, к. филол. н., Ф. М. Костоева, Ред.: Х. А. Накостоев, Р. Р. Хайрова; Консультант: Б. А. Хайров; Ингушский НИИ гуманитарных наук имени Ч. Э. Ахриева. — М. : ТПК «Центробланк», 2021. — 120 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91303-022-1.
- Список горских аулов Кубанской и Терской областей // Сборник статистических сведений о Кавказе / Сост. и ред. Н. И. Воронов, Кавказский отдел Императорского русского географического общества. — Тифлисъ: Типография Главного Управления Наместника Кавказского; типогрфия Меликова и К., 1869. — Т. I. — С. 41—52 (418—429). — 884 с.
- Чахкиев Д. Ю. Древности горной Ингушетии / Отв. ред. д.и.н. И. А. Алироев. — Нальчик : ГП КБР «Республиканский полиграфкомбинат имени Революции 1905 года», 2009. — Т. II. — 122 с. — 1000 экз.
- Чахкиев Д. Ю. Древности горной Ингушетии / Отв. ред. д.и.н. И. А. Алироев. — Назрань : Министерство культуры Республики Ингушетия, 2003. — Т. I. — 144 + илл. с. — 2000 экз.
