Бешт
| тархьара пхьа / кхаьлл | |
| Бешт | |
|---|---|
 Бешт пхьа я Гуржус лоама хьалхашка | |
| Кхыйола цӀераш | Беште |
| Гео. регион | Кавказ (Даькъасте) |
| Мур | XV бӀаьшу |
| Мохк |
 ГӀалгӀайче, ЖӀайраха шахьар |
| Бахархой | хӀанз саг вахац |
| Чулоац | 4 гӀала, 2 маьлхара каш, 1 къубба, 1 селинг |
Бешт (эрс: Бешт) — гӀалгӀай юкъерча бӀаьшерий заман пхьа я. ГӀалгӀай мехка ЖӀайраха шахьаре улл. Тархьара архитектурах лоархӀа гӀишлош я укхаза: гӀалаш, вӀов, маьлхара кашамаш. Бешт улла лаьтта заповедни зона лоархӀаш а Ӏаьдало лорадеш а да. Тархьаре укхаза баьхараш Оздой ба.
Административни лоархӀаш хилча Бешт «юрт» яха статус йолаш яц. Цунна гонахьара дуккха кхыйола пхьанаш мо хьакъоастаяь цхьан муниципальни кхоллама́ юкъейихьаяц из законагӀа.
ЦӀи
ГӀалгӀай меттала е пхьа (е вешта аьлча, ер кхаьлл) тайп-тайпара цӀи йоаккхаш яздаь нийслу: «Бешт»[1], «Биштие»[2][3]. Эрсий меттала «Бешт» язду[1][3][2].
Статус
Россе Федерацен а ГӀалгӀай Республика а моттигерча шедоалдарах лаьца долча законашка диллача, гӀалгӀай лоам ЖӀайраха шахьаре яда дукхагӀа йола шира пхьанаш «село» аьнна статус а енна, 5 муниципальни кхоллама́ юкъейолхаш я. Амма ер Бешт яхар, вожаш мо, 2009 шерарча саькура бетта 23-ча ден 5-РЗ номер йолча ГӀалгӀай Республика Закона тӀа къаьстта белгалъяьккхаяц «юрт» яха статус йолаш[4].
«Юрт» яха статус йолаш еце а, моттигерча шедоалдарах лаьца долча закона тӀа хьоахаяь еце а, из «юрт» яха юкъара термин дӀачӀоагӀъенна хиларга хьажжа, моллагӀа йолча, хьалха хиннача а хӀанз йолаш йолча а, къаьна а къона а йолча, массайолча нах бахача моттигех цхьатарра «юрт» аьнна цӀи йоаккх тахан гӀалгӀаша. Цхьабакъда, укх мо йолча къаьнарча моттигех, гӀалгӀай лоамарча моттигех хӀаьта а, «юрт» ца оалаш, «кхала» е «пхьа» аьлча нийсагӀа да, хӀана аьлча, гӀалгӀаша юххьанцара «юрт» яха дош тӀадийттадац тӀеххьарча (XVIII—XIX) бӀаьшерашка ара Ӏояхка́ хиннача нах бахача моттигий цӀерашта мара.
Географи
ГӀалгӀай Мехка зӀилбухерча оагӀорахьа ЖӀайраха шахьаре лоам улл Бешт. Эса чӀоже гӀолла хьалводаш хилча аьрдехьа, ГӀалгӀай лоамен малхбоалехьарча оагӀорахьа хул из. ГӀулойхин аьтта берда оагӀорахьарча чӀоже улл Бешт. Ӏабалегара 1300 метр гӀинбухенгахьа улл Бешт[3], АнтӀегахьара зӀилбухен-малхбоалехьа 500 метр гаьна.
Сахьата оаса
Бешт, беррига ГӀалгӀай Мохк мо, МСК (москверча хан) сахьатий зоне уллаш я. Лелаш йолча ханнеи UTC ханнеи юкъе +3:00 (кхо сахьат) башхало я[5].
Тархьар
Бешт йоазонца духхьашха маца хьоахаяьй хӀанзехьа белггала ховш дац. Шоай хана ер моттиг тохкаш, укхазарча тархьара гӀишлоех бӀаргтеха хиннараш ба: Л. П. Семёнов, Д. Ю. Чахкиев[6], Т. Агиров[3].
ГӀалгӀай архитектурах лоархӀаш массехк гӀишлош йиссай укхаза: йохаяьча хьисапе 4 гӀала я, 2 маьлхара каш а да[7][3].
Бахархой
Инфраструктура
ХӀанзарча заман инфраструктурах лоархӀача хӀамаех хӀама яц Беште[8].
Белгалдаккхар
- ↑ 1 2 Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 40.
- ↑ 1 2 Чахкиев, 2009, оа. 71.
- ↑ 1 2 3 4 5 Агиров, 2021, оа. 317.
- ↑ Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
- ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (3.06.2011).
- ↑ Чахкиев, 2009, оа. 71, 72.
- ↑ Чахкиев, 2009, оа. 72.
- ↑ Аршауг. Хоам хьаийца таьрахь: 28.02.2025.
Литература
- Агиров Т. А. Горная Ингушетия. Путеводитель по Джейрахскому району и предгорьям (Highland Ingushetia. A Guide to Jeyrakh and Mountain Foothills). — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Издательство «Перо», 2021. — 416 с. — ISBN 978-5-00189-455-1.
- Ономастикон Ингушетии : справ.-энцикл. изд. / Сост. Н. Д. Кодзоев, З. Х. Киева. Реценз.: д.п.н., проф. Т. В. Жеребило, к. филол. н., Ф. М. Костоева, Ред.: Х. А. Накостоев, Р. Р. Хайрова; Консультант: Б. А. Хайров; Ингушский НИИ гуманитарных наук имени Ч. Э. Ахриева. — М. : ТПК «Центробланк», 2021. — 120 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91303-022-1.
- Чахкиев Д. Ю. Древности горной Ингушетии / Отв. ред. д.и.н. И. А. Алироев. — Нальчик : ГП КБР «Республиканский полиграфкомбинат имени Революции 1905 года», 2009. — Т. II. — 122 с. — 1000 экз.
- Чахкиев Д. Ю. Древности горной Ингушетии / Отв. ред. д.и.н. И. А. Алироев. — Назрань : Министерство культуры Республики Ингушетия, 2003. — Т. I. — 144 + илл. с. — 2000 экз.
ТӀатовжамаш
| ЖӀайраха шахьара моттигаш | |
|---|---|
| |
