Каьзи
| Юрт | |
| Каьзи | |
|---|---|
| 42°48′47″ с. ш. 44°50′59″ в. д.GЯO | |
| Паччахьалкхе |
 Россе Федераци |
| Федерацен субъект | ГӀалгӀай мохк |
| Юрта хьисапе моттиг | ЖӀайраха |
| Муниципальни кхоллам | Хьули |
| Йиллай | 16 бӀаьшаре |
| Лакхал | 2000 м |
| Сахьата оаса | UTC+3:00 |
| Бахархой | |
| Бахархой | 0[1] саг (2010) |
| Къамаш | гӀалгӀай |
| Ди лелабераш | сунний бусалба |
| Паччахьалкхен мотт | гӀалгӀай, эрсий |
| Дагарга идентификатораш | |
| Пошта индекс | 386433 |
| Код ОКАТО | 26205 |
| Код ОКТМО | 26620450126 |
|
|
|
| kyazi.ru | |
|
|
|
 РУВИКИ.Медиа чура файлаш | |
Каьзи (я) (эрс: Кязи)) — гӀалгӀай юкъерча бӀаьшерий заман кха́ла. ГӀалгӀай мехка ЖӀайраха шахьаре улл.
Административни лоархӀаш хилча Каьзи ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Хьули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш я. Каьзера Коазой яха гӀалгӀай тайпа хьадаьннаб.
ЦӀи
ГӀалгӀай меттала укх кхаьллах «Йовли» оал[2]. Эрсий меттала яздаь тайп-тайпара нийслу: «Кязи»[3][2]. «Каьзи» яхар фу яхилга да тахан ховш дац.
Статус
Россе Федераце а ГӀалгӀай Республика а моттигерча шедоалдарах лаьца долча законашка диллача, Йовли статусах «село» я, «сельское поселение Гули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш а я. Из «село» яха маӀан долаш гӀалгӀай меттала гӀалгӀашта юкъе эггара чӀоагӀагӀа даьржа лела дош да — «юрт» яхар (кӀезигагӀа — «эйла»). Цудухьа административни хьакъехьа гӀалгӀай меттала а оалаш хилча, Каьзи ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Хьули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодилга лоархӀ[3].
Из «юрт» яха юкъара термин дӀачӀоагӀъенна хиларга хьажжа, моллагӀа йолча, хьалха хиннача а хӀанз йолаш йолча а, къаьна а къона а йолча, массайолча нах бахача моттигех цхьатарра «юрт» аьнна цӀи йоаккх тахан гӀалгӀаша. Цхьабакъда, укх мо йолча къаьнарча моттигех, гӀалгӀай лоамарча моттигех хӀаьта а, «юрт» ца оалаш, «кхала» е «пхьа» аьлча нийсагӀа да, хӀана аьлча, гӀалгӀаша юххьанцара «юрт» яха дош тӀадийттадац тӀеххьарча (XVIII—XIX) бӀаьшерашка ара Ӏояхка́ хиннача нах бахача моттигий цӀерашта мара.
Географи
ГӀалгӀай лоам Салгхой чӀож йолалуча метте Чулхой чӀоже улл Каьзи, Гуржехьецарча гӀайна́ гаьна доацаш. Каьзенна духьала 3 км совгӀа лакха бола Коазойлоам боалл. Юхеда Чулхий ӀодоагӀа. Цигга Пане[таржам де деза] элгац доалл.
Форда тӀехера лакхал 1860 м я[4]. Каьзе доазон тӀа хӀанз Россе ФСБ зоврче латт.
Гаьна йоаца моттигаш
Хьовра хьаст 1 км, Бишт 1.2 км, ЛаьлагӀе 1.2 км, Каштам 1.5 км, Хаьни 1.9 км, МӀагӀо-Джел 2 км, ГӀалашпхье 2.3 км.
Сахьата оаса
Йовли, еррига ГӀалгӀай Республика мо, МСК (москверча хан) сахьатий зоне уллаш я. Лелаш йолча ханнеи UTC ханнеи юкъе +3:00 (кхо сахьат) башхало я[5].
Тархьар
Каьзи йиллар
Юрт Ӏойилла пхи бӀаь шу даьнна хила тарлу. Каьзи Ӏойиллар ЖогӀасткъий Аьрзи ва. Аьрзи ТӀаргамара хиннав, цигара ший нахаца дов а даьнна, дӀавахав из (хьажа из мишта нийсденнад). ХӀанз Каьзи улла лаьтта цу хана Саьлгахой хиннад. ЦӀелийлоаман бухь царгара ийцаб цо, из ше эцарах беррига лоам ший доалахьа лаьрхӀаб цо. Цигга цу лоаман босе Чулхи берда тӀа ший гӀала йотта волавенна а зиннав из. Аьрзе лаьрхӀачох раьза боацаш Саьлгахоша дов даьд, цхьабакъда кхе́ле́ уж бахача, Аьрзи бакъволга кхайкадаьд:
Керто дегӀ леладу. Лоаман бухь Аьрзе ийцабале, беррига лоам а цун ба
Цига дӀахо бихьаб цо гӀала йотташ бола болх.
Каьзе оттам
Каьзе 6 гӀала яьлай кхоккха гӀат йолаш тӀехьагӀо царна гобаь гӀап етта́ хиннай. XIX-ча ахбӀаьшерага кхаччалца Каьзе дукха охристи[таржам де деза] топпар баьхаб, цунах бахархоша басараш деш хиннад, гӀалаш йотташ, тайп-тайпара пхьегӀаш (масала, кадаш, кхабаш) еш пайда эцаш хиннаб. Коазой лаьтта тӀа сувра доаккхаш моттиг а хиннай. Сувреи сангали вӀашагӀъэдийя молха деш хиннад. Молха дохкаш е хувцаш хиннад.
Каьзе наха цӀераш йоахаш тайп-тайпара моттигаш я: Кхаж, СаӀе-ГӀала, Тебой-ГӀала, Хьасташ, КаьзетӀе, ГӀаьнажа говр йоалла моттиг, ГӀаьнажа лаьтта даьккха моттиг, Кадаш-Ахке, кхыяраш а.
Цул совгӀа гӀалгӀай СибарегӀа Ӏобахийталехьа Каьзе зӀамига селинг даьгӀад Селана хетадаь. Цхьа метр ах метр мара лакха хиннадац из. Из дегӀа́ хиннад барайттлагӀча бӀаьшере. 1944-ча шера цига баьха Коазой СибарегӀа Ӏобахьийтаб, гӀалаш лелхаяьй, селинг дохадаьд.
2021-ча шера бӀарчча шерара альплагерь йийлай Каьзе доазон тӀа[6]
Бахархой
ГӀалгӀай шаьрача ӀокӀалбувлача хана дукха Коазой а ӀокӀалбаьннаб. Каьзе баьхаб Коазой 1944 шера гӀалгӀай СибарегӀа бахийталца.
| 2010[1] |
|---|
| 0 |
Тахан Каьзи яьсса улл.
Инфраструктура
ХӀанзарча заман инфраструктурах лоархӀача хӀамаех хӀама яц Каьзе[7].
Белгалдаккхар
- ↑ 1 2 Всероссийские переписи населения 2002 и 2010 годов
- ↑ 1 2 Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 41.
- ↑ 1 2 Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
- ↑ Карта — Открытый Кавказ
- ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (3.06.2011).
- ↑ https://проект-высота.рф/?p=1781
- ↑ Карта села Кязи сельского поселения Гули Ингушетии с улицами и номерами домов — MapData.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 29.05.2025.
ТӀатовжамаш
- «ГӀалгӀай мохк» яха оалаче Матенаькъан Ильяс, Ангушт (радио). Кийчъеш хиннай Коазой Дауда Нурдина хоам Ӏалашбарца.
- Коды ОКАТО — Джейрахский район Ингушетия республика.
- https://openkavkaz.com/ing/kyazi/
Литература
- Н. Д. Кодзоев. Башенное поселение Кязи // Историко-документальное издание : журнал. — Нальчик: Археология и этнология Северного Кавказа. Сборник научных трудов., 2019. — С. 33—38.
Литература
- Агиров Т. А. Горная Ингушетия. Путеводитель по Джейрахскому району и предгорьям. — М.: Перо, 2021. — 416 с. — ISBN 978-5-00189-087-4.
- Ономастикон Ингушетии : справ.-энцикл. изд. / Сост. Н. Д. Кодзоев, З. Х. Киева. Реценз.: д.п.н., проф. Т. В. Жеребило, к. филол. н., Ф. М. Костоева, Ред.: Х. А. Накостоев, Р. Р. Хайрова; Консультант: Б. А. Хайров; Ингушский НИИ гуманитарных наук имени Ч. Э. Ахриева. — М. : ТПК «Центробланк», 2021. — 120 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91303-022-1.
- «Элбазкъий зама», Коазой Ӏийса, 2015 шу.
- «Очерки этнографии горной Ингушетии», Издательство «МЕЦНИЕРЕБА» Тбилиси 1968 г.
- «Топонимия Чечено-Ингушетии»(А. С. Сулейманов)
- «Древности горной Ингушетии» (Д. Ю. Чахкиев)
