МагӀара Одзик
| тархьара пхьа / кхаьлл | |
| МагӀара Одзик | |
|---|---|
 МагӀарча Одзикера йохаяьча хьале йола гӀалаш | |
| Гео. регион | Даькъасте |
| Мур | XV—XVII бӀаьшераш |
| Мохк |
 ГӀалгӀайче, ЖӀайраха шахьар |
| Бахархой | Баркинхой, хӀанз саг вахац |
| Село | |
| Одзик | |
|---|---|
| Паччахьалкхе |
 Россе Федераци |
| Федерацен субъект | ГӀалгӀайче |
| Муниципальни шахьар | ЖӀайраха шахьар |
| Юрта хьисапе моттиг | Хьули |
| Сахьата оаса | UTC+3:00 |
| Къамаш | гӀалгӀай |
| Ди лелабераш | бусалба |
| Паччахьалкхен мотт | гӀалгӀай, эрсий |
| Дагарга идентификатораш | |
| Пошта индекс | 386435 |
| Код ОКАТО | 26205805012 |
| Код ОКТМО | 26620450136 |
Одзик, МагӀара Одзик (эрс: Верхний Озиг) — гӀалгӀай юкъерча бӀаьшерий заман пхьа я. ГӀалгӀай Мехка ЖӀайраха шахьаре улл. XV—XVII бӀаьшерий хан тархьара архитектурах лоархӀа гӀишлош я укхаза: гӀалаш, вӀовнаш, маьлхара кашамаш. Укхазара хьадаьннад Баркинхой тайпа.
Административни лоархӀаш хилча МагӀара Одзик улла лаьтта «юрта хьисапе моттиг Хьули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъедодаш да, амма ше МагӀара Одзик «юрт» яха статус йолаш хьакъоастаяьяц законагӀа. МагӀара Одзик а, ЭгӀара Одзик а, Юкъера Одзик а, кхоккхе цхьа юрт йолаш мо лоархӀ Ӏаьдало.
ЦӀи
ГӀалгӀай меттала укх пхьанах (е вешта аьлча, укх кхаьллах) «МагӀара Одзик» оал[1]. Одзикаш кхоъ я: «ЭгӀареи», «МагӀареи», «Юкъереи». Эрсий меттала «Озиг» язду[2], е къаьстта «Верхний Озик»[1].
Тархьар
Къаьстта МагӀара Одзик аьнна а доацаш, амма Одзик аьнна юкъара цӀи йоаккхаш йоазонгахьа духхьашха ер хьоахаяь хила мег XVIII бӀаьшера шоллагӀча даькъе. 1771—1774 шерашка цӀихеза немций Ӏилманхо И. А. Гюльденштедт Кавказера къамаш а буне а тохкаш хиннав. Цу юкъа ГӀалгӀайче а вена хиннав из. Ангушти Шолхии округех («Большие Ингуши», «Малые Ингуши» яхача областех[3]) лаьца яздеш, царех дӀа а тохаш массайтта пхьанаш белгалйоаккх цо, царех цаӀ «Азик» аьнна[4].
Статус
Россе Федерацен а ГӀалгӀай Республика а моттигерча шедоалдарах лаьца долча законашка диллача, МагӀара Одзик статусах «село» я, «сельское поселение Гули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш а я. Из «село» яха маӀан долаш гӀалгӀай меттала гӀалгӀашта юкъе эггара чӀоагӀагӀа даьржа лела дош да — «юрт» яхар (кӀезигагӀа — «эйла»). Цудухьа административни хьакъехьа гӀалгӀай меттала а оалаш хилча, МагӀара Одзик ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Хьули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш йолга лоархӀ[2].
Из «юрт» яха юкъара термин дӀачӀоагӀъенна хиларга хьажжа, моллагӀа йолча, хьалха хиннача а хӀанз йолаш йолча а, къаьна а къона а йолча, массайолча нах бахача моттигех цхьатарра «юрт» аьнна цӀи йоаккх тахан гӀалгӀаша. Цхьабакъда, укх мо йолча къаьнарча моттигех, гӀалгӀай лоамарча моттигех хӀаьта а, «юрт» ца оалаш, «кхала» е «пхьа» аьлча нийсагӀа да, хӀана аьлча, гӀалгӀаша юххьанцара «юрт» яха дош тӀадийттадац тӀеххьарча (XVIII—XIX) бӀаьшерашка ара Ӏояхка́ хиннача нах бахача моттигий цӀерашта мара.
Географи
ГӀалгӀай Мехка зӀилбухерча оагӀорахьа ЖӀайраха шахьаре лоам улл МагӀара Одзик. Эса чӀоже гӀолла хьалводаш хилча аьттехьа, малхбузехьарча оагӀорахьа хул из. Цунна гоннахьа яда пхьанаш я: Аьгекхала, ЦӀувтӀе, Гадаборш-ЦӀенге, Кий, Лейми, Кели.
Сахьата оаса
МагӀара Одзик, беррига ГӀалгӀай Мохк мо, МСК (москверча хан) сахьатий зоне уллаш я. Лелаш йолча ханнеи UTC ханнеи юкъе +3:00 (кхо сахьат) башхало я[5].
Бахархой
Белгалдаккхар
- ↑ 1 2 Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 43.
- ↑ 1 2 Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
- ↑ Волкова, 1974, оа. 160.
- ↑ Гюльденштедт, 2002, оа. 241.
- ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (3.06.2011).
Литература
- Гюльденштедт И. А. Путешествие по Кавказу в 1770—1773 гг : [нем.] = Reisen durch Russland und im Caucasischen Gebürge / von P. S. Pallas : полев. исслед / Пер. Т. К. Шафроновской, ред. и коммент. Ю. Ю. Карпов. — РАН. Музей антропологии и этнографии имени Петра Великого (Кунсткамера). — СПб. : «Петербургское востоковедение», 2002. — 512 [или 507?] с. — [1-е изд. на русск. яз. всех материалов И. А. Гюльденштедта последней трети XVIII в.]. — 1000 экз. — ISBN 5-85803-213-3.
- Волкова Н. Г. Этнический состав населения Северного Кавказа в XVIII — начале XX века : монгр. / Ответ. ред. В. К. Гарданов. — АН СССР. Ин-т этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. — М. : Наука, 1974. — 276 с. : с 3 карт. — 2300 экз.
- Агиров Т. А. Горная Ингушетия. Путеводитель по Джейрахскому району и предгорьям (Highland Ingushetia. A Guide to Jeyrakh and Mountain Foothills). — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Издательство «Перо», 2021. — 416 с. — ISBN 978-5-00189-455-1.
- Ономастикон Ингушетии : справ.-энцикл. изд. / Сост. Н. Д. Кодзоев, З. Х. Киева. Реценз.: д.п.н., проф. Т. В. Жеребило, к. филол. н., Ф. М. Костоева, Ред.: Х. А. Накостоев, Р. Р. Хайрова; Консультант: Б. А. Хайров; Ингушский НИИ гуманитарных наук имени Ч. Э. Ахриева. — М. : ТПК «Центробланк», 2021. — 120 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91303-022-1.
- Чахкиев Д. Ю. Древности горной Ингушетии / Отв. ред. д.и.н. И. А. Алироев. — Минеральные воды : ФГУП «Издательство «Кавказская здравница», 2003. — Т. I. — 144 с. — 2000 экз.
- Чахкиев Д. Ю. Древности горной Ингушетии / Отв. ред. д.и.н. И. А. Алироев. — Нальчик : ГП КБР «Республиканский полиграфкомбинат имени Революции 1905 года», 2009. — Т. II. — 122 с. — 1000 экз.
