Лаьжг
| тархьара пхьа / кхаьлл | |
| Лаьжг | |
|---|---|
 | |
| Гео. регион | Даькъасте |
| Мохк |
 ГӀалгӀайче, ЖӀайраха шахьар |
| Бахархой | Лоажхой, хӀанз саг вахац |
| Село | |
| Лаьжге | |
|---|---|
| 42°48′34″ с. ш. 44°44′16″ в. д.GЯO | |
| Паччахьалкхе |
 Россе Федераци |
| Федерацен субъект | ГӀалгӀайче |
| Муниципальни шахьар | ЖӀайраха шахьар |
| Юрта хьисапе моттиг | Ляжг |
| Тархьари географии | |
| Сахьата оаса | UTC+3:00 |
| Бахархой | |
| Бахархой |
|
| Къамаш | гӀалгӀай |
| Ди лелабераш | бусалба |
| Паччахьалкхен мотт | гӀалгӀай, эрсий |
| Дагарга идентификатораш | |
| Пошта индекс | 386430 |
| Код ОКАТО | 26205815001 |
| Код ОКТМО | 26620430101 |
| Номер в ГКГН | 0155319 |
|
|
|
Лаьжг (эрс: Ляжги) — гӀалгӀай юкъерча бӀаьшерий заман пхьа я. ГӀалгӀай Мехка ЖӀайраха шахьаре улл. ГӀалгӀай тархьара архитектурах лоархӀа гӀишлош я укхаза: гӀалаш, вӀовнаш, маьлхара кашамаш. Лаьжге улла лаьтта заповедни зона лоархӀаш а Ӏаьдало лорадеш а да. Укхазара хьабайнаб Лоажхой.
Административни лоархӀаш хилча Лаьжг ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Лаьжг» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш я.
ЦӀи
ГӀалгӀай меттала укх пхьанах (е вешта аьлча, укх кхаьллах) «Лаьжг» оал[2]. Моттига цӀи (топоним) маӀан долаш я. Эрсий меттала «Лежги», «Лежг»[3], амма дукхагӀа «Ляжги» язду[4][2][3][5].
Статус
Россе Федерацен а ГӀалгӀай Республика а моттигерча шедоалдарах лаьца долча законашка диллача, Лаьжг статусах «село» я, «сельское поселение Ляжги» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш а я. Из «село» яха маӀан долаш гӀалгӀай меттала гӀалгӀашта юкъе эггара чӀоагӀагӀа даьржа лела дош да — «юрт» яхар (кӀезигагӀа — «эйла»). Цудухьа административни хьакъехьа гӀалгӀай меттала а оалаш хилча, Лаьжг ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Лаьжг» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш йолга лоархӀ[4].
Из «юрт» яха юкъара термин дӀачӀоагӀъенна хиларга хьажжа, моллагӀа йолча, хьалха хиннача а хӀанз йолаш йолча а, къаьна а къона а йолча, массайолча нах бахача моттигех цхьатарра «юрт» аьнна цӀи йоаккх тахан гӀалгӀаша. Цхьабакъда, укх мо йолча къаьнарча моттигех, гӀалгӀай лоамарча моттигех хӀаьта а, «юрт» ца оалаш, «кхала» е «пхьа» аьлча нийсагӀа да, хӀана аьлча, гӀалгӀаша юххьанцара «юрт» яха дош тӀадийттадац тӀеххьарча (XVIII—XIX) бӀаьшерашка ара Ӏояхка́ хиннача нах бахача моттигий цӀерашта мара.
Географи
ГӀалгӀай Мехка зӀилбухерча оагӀорахьа ЖӀайраха шахьаре лоам улл Лаьжг. Эса чӀоже гӀолла хьалводаш хилча ГӀалгӀай лоамен малхбузехьарча оагӀорахьа хул из. ЖӀайрахагара малхбоалехьа 5 километр гаьна улл из. Лаьжга́ гоннахьа яда пхьанаш я: Морч, Хьамашке, Меларе, ИжартӀе.
Сахьата оаса
Лаьжг, беррига ГӀалгӀай Мохк мо, МСК (москверча хан) сахьатий зоне уллаш я. Лелаш йолча ханнеи UTC ханнеи юкъе +3:00 (кхо сахьат) башхало я[6].
Тархьар
Лаьжг йоазонца духхьашха маца хьоахаяьй хӀанзехьа белггала ховш дац. Шоай хана ер моттиг тохкаш, укхазарча тархьара гӀишлоех бӀаргтеха хиннараш ба: В. И. Долбежев, Л. П. Семёнов, И. П. Щеблыкин, Е. И. Крупнов, Н. Ф. Уствольская, В. И. Марковин, В. Б. Виноградов, Мужахой Макшарип, Чахкенаькъан Жабраил[7], Т. Агиров[5].
Лаьжге гӀалгӀай архитектурах лоархӀаш шира гӀишлош я. БӀарчча 5 гӀап-гӀалаш хиннай укхаза, хӀаране цхьацца вӀов чулоацаш, гоннахьа гӀапаш а йолаш. Ерригаш цхьана ӀолаьрхӀача Лаьжге 5 вӀов я, 20 совгӀа гӀала а я[3].
Лаьжгера Лоашхой тайпа хьадаьннад. Цу тайпан а болаш, цига баьхачарех ба Хутенаькъан, Харсенаькъан, Арсмаканаькъан, Курсканаькъан, Битенаькъан, Зозонаькъан, Беканаькъан, Манкенаькъан, ГӀанажанаькъан, Кусенаькъан.
Бахархой
| 1926[8] | 2006[9] | 2007[9] | 2008[9] | 2009[9] | 2010[10] | 2011[10] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 24 | ↗128 | ↗130 | ↗133 | ↗135 | ↗252 | ↘211 |
| 2012[10] | 2013[10] | 2015[11] | 2016[11] | 2019[12] | ||
| ↗233 | ↗248 | ↗263 | ↗275 | ↗296 |
Белгалдаккхар
- ↑ https://rosstat.gov.ru/vpn/2020/Tom1_Chislennost_i_razmeshchenie_naseleniya
- ↑ 1 2 Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 42.
- ↑ 1 2 3 Чахкиев, 2003, оа. 34.
- ↑ 1 2 Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
- ↑ 1 2 Агиров, 2021, оа. 94.
- ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (3.06.2011).
- ↑ Чахкиев, 2003, оа. 35.
- ↑ Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
- ↑ 1 2 3 4 Численность населения республики Ингушетия по населённым пунктам 2006-2012 года. Хоам хьаийца таьрахь: 17.10.2013. Архиваци яьй 17.10.2013.
- ↑ 1 2 3 4 Оценка численности населения 2010-2013. Хоам хьаийца таьрахь: 23.08.2014. Архиваци яьй 23.08.2014.
- ↑ 1 2 Численность населения Республики Ингушетия по состоянию на 1 января 2016 года в разрезе населённых пунктов. Хоам хьаийца таьрахь: 8.08.2016. Архиваци яьй 8.08.2016.
- ↑ ГӀалгӀай Мехка бахархой дукхал, уж бахача моттигашка гӀолла (01.01.2019).
Литература
- Агиров Т. А. Горная Ингушетия. Путеводитель по Джейрахскому району и предгорьям (Highland Ingushetia. A Guide to Jeyrakh and Mountain Foothills). — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Издательство «Перо», 2021. — 416 с. — ISBN 978-5-00189-455-1.
- Ономастикон Ингушетии : справ.-энцикл. изд. / Сост. Н. Д. Кодзоев, З. Х. Киева. Реценз.: д.п.н., проф. Т. В. Жеребило, к. филол. н., Ф. М. Костоева, Ред.: Х. А. Накостоев, Р. Р. Хайрова; Консультант: Б. А. Хайров; Ингушский НИИ гуманитарных наук имени Ч. Э. Ахриева. — М. : ТПК «Центробланк», 2021. — 120 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91303-022-1.
- Чахкиев Д. Ю. Древности горной Ингушетии / Отв. ред. д.и.н. И. А. Алироев. — Назрань : Министерство культуры Республики Ингушетия, 2003. — Т. I. — 144 + илл. с. — 2000 экз.
- Чахкиев Д. Ю. Древности горной Ингушетии / Отв. ред. д.и.н. И. А. Алироев. — Нальчик : ГП КБР «Республиканский полиграфкомбинат имени Революции 1905 года», 2009. — Т. II. — 122 с. — 1000 экз.
- Ghalghaj gharchož (Ингушские орнаменты) (гӀал.). — рукопись, илл. альбом. — [Б. м.], 1924. — 67 с.
| ЖӀайраха шахьара моттигаш | |
|---|---|
| |
