МусийкъонгийкоатӀе

Рувики материал
тархьара пхьа / кхаьлл
МусийкъонгийкоатӀе
Мускъонгийкоте.jpg
Гео. регион Даькъасте
Мур XV—XVII бӀаьшераш
Мохк  ГӀалгӀайче, ЖӀайраха шахьар
Бахархой Йовлой, хӀанз саг вахац
Юрт
Мусийкъонгийкоте
МусийкъонгийкоатӀе
42°49′40″ с. ш. 45°02′19″ в. д.GЯO
Паччахьалкхе  Россе Федераци
Федерацен субъект Ингушетия
Муниципальни шахьар ЖӀайраха шахьар
Юрта хьисапе моттиг Хьули
Тархьари географии
Юрт я 2009
Лакхал 1830 м
Сахьата оаса UTC+3:00
Паччахьалкхен мотт гӀалгӀай, эрсий
Дагарга идентификатораш
Пошта индекс 386433
Код ОКАТО 26205805024
Код ОКТМО 26620450331
МусийкъонгийкоатӀе (Россия)
Точка
Мусийкъонгийкоте
Red pog.svg
Москва
МусийкъонгийкоатӀе (ГӀалгӀайче)
Orange pog.svg
Магас
Точка
Мусийкъонгийкоте
МусийкъонгийкоатӀе (ЖӀайраха шахьар)
Blue pog.svg
0
Точка
Мусийкъонгийкоте

МусийкъонгийкоатӀе (эрс: Мусийко́нгийко́те[⇨]) — гӀалгӀай юкъерча бӀаьшерий заман пхьа я. ГӀалгӀай Мехка ЖӀайраха шахьаре улл. XV—XVII бӀаьшерий ханара тархьара архитектурах лоархӀа гӀишлош я укхаза: гӀалаш, вӀовнаш, маьлхара кашамаш. Тархьаре укхаза баьхараш Йовлой ба[⇨].

Административни лоархӀаш хилча МусийкъонгийкоатӀе ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Хьули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш я[⇨].

ГӀалгӀай меттала укх пхьанах (е вешта аьлча, укх кхаьллах) «МусийкъонгийкоатӀе» оал, иштта «Мускъонгийков» а язду[1][2]. Эрсий меттала тайп-тайпара яздяь нийслу «Мусийконгийкоте»[3], «Мусиево»[2].

Россе Федерацен а ГӀалгӀай Республика а моттигерча шедоалдарах лаьца долча законашка диллача, МусийкъонгийкоатӀе статусах «село» я, «сельское поселение Гули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш а я. Из «село» яха маӀан долаш гӀалгӀай меттала гӀалгӀашта юкъе эггара чӀоагӀагӀа даьржа лела дош да — «юрт» яхар (кӀезигагӀа — «эйла»). Цудухьа административни хьакъехьа гӀалгӀай меттала а оалаш хилча, МусийкъонгийкоатӀе ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Хьули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш йолга лоархӀ[3].

Из «юрт» яха юкъара термин дӀачӀоагӀъенна хиларга хьажжа, моллагӀа йолча, хьалха хиннача а хӀанз йолаш йолча а, къаьна а къона а йолча, массайолча нах бахача моттигех цхьатарра «юрт» аьнна цӀи йоаккх тахан гӀалгӀаша. Цхьабакъда, укх мо йолча къаьнарча моттигех, гӀалгӀай лоамарча моттигех хӀаьта а, «юрт» ца оалаш, «кхала» е «пхьа» аьлча нийсагӀа да, хӀана аьлча, гӀалгӀаша юххьанцара «юрт» яха дош тӀадийттадац тӀеххьарча (XVIII—XIX) бӀаьшерашка ара Ӏояхка́ хиннача нах бахача моттигий цӀерашта мара.

Географи

[тоаде | тоаде чура]

ГӀалгӀай Мехка зӀилбухерча оагӀорахьа ЖӀайраха шахьаре лоам улл МусийкъонгийкоатӀе. Эса чӀоже гӀолла хьалводаш хилча аьрдехьа, малхбоалехьарча оагӀорахьа хул из. Цунна гоннахьа яда пхьанаш я: НийкоатӀе, АнготӀе, Меларе.

Сахьата оаса[тоаде | тоаде чура]

МусийкъонгийкоатӀе, беррига ГӀалгӀай Мохк мо, МСК (москверча хан) сахьатий зоне уллаш я. Лелаш йолча ханнеи UTC ханнеи юкъе +3:00 (кхо сахьат) башхало я[4].

МусийкъонгийкоатӀа гӀалгӀай архитектуран объекташ я: 1 вӀов хиннай 4 гӀат йолаш, веда тхов а болаш. ХӀанз из еррига йохаяьча хьале я. Кхозза вӀаштӀара яь 5 гӀала а хиннай, хӀанз царех цхьанне цхьа пен мара бисабац. Иштта, дохадаьча хьале 1 маьлхара каш а да. Пхье доазон тӀа бусалба кашамаш а да. МусийкъонгийкоатӀе Йовлой тайпан тархьара пхьа я[5].

Йоазон тӀа хьоахаярга диллача «Список населённых местностей Военно-Осетинского округа 1859 г.» яхачун яздаьд МусийкъонгийкоатӀа 15 ков (фусам) хиннад, вахаш 90 саг а хиннав (40 маӀа саги 45 кхалсаги)[6]. «Сведения о населенных пунктах Сунженского отдела Терской области. 1891 г.» яхачун тӀа ишта хоам гойт: «Селение Мусиево расположено при роднике под названием „Муси-Хаст“. Дворовых мест — 12, мужчин — 52, женщин — 41. Итого: 93»[7].

Бахархой

[тоаде | тоаде чура]

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]

Литература

[тоаде | тоаде чура]
  • Агиров Т. А. Горная Ингушетия. Путеводитель по Джейрахскому району и предгорьям (Highland Ingushetia. A Guide to Jeyrakh and Mountain Foothills). — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Издательство «Перо», 2021. — 416 с. — ISBN 978-5-00189-455-1.
  • Ономастикон Ингушетии : справ.-энцикл. изд. / Сост. Н. Д. Кодзоев, З. Х. Киева. Реценз.: д.п.н., проф. Т. В. Жеребило, к. филол. н., Ф. М. Костоева, Ред.: Х. А. Накостоев, Р. Р. Хайрова; Консультант: Б. А. Хайров; Ингушский НИИ гуманитарных наук имени Ч. Э. Ахриева. — М. : ТПК «Центробланк», 2021. — 120 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91303-022-1.
  • Чахкиев Д. Ю. Древности горной Ингушетии / Отв. ред. д.и.н. И. А. Алироев. — Минеральные воды : ФГУП «Издательство «Кавказская здравница», 2003. — Т. I. — 144 с. — 2000 экз.
  • Чахкиев Д. Ю. Древности горной Ингушетии / Отв. ред. д.и.н. И. А. Алироев. — Нальчик : ГП КБР «Республиканский полиграфкомбинат имени Революции 1905 года», 2009. — Т. II. — 122 с. — 1000 экз.
  • Ингушетия в политике Российской империи на Кавказе. XIX век. Сборник документов и материалов : [рус.] / Сост., вступ. ст., примеч., указат. и др. М. М. Картоев. — 2-е, исправленное и дополненное. Государственная архивная служба Республики Ингушетия. — Ростов-на-Дону : Южный издательский дом, 2020. — 760 с. — (История Ингушетии: открытый архив). — 1000 экз. — ISBN 978-5-98864-060-8.
  • Куркиев Р.С. О древнем роде Евлоевых. — Назрань, 2014.

ТӀатовжамаш

[тоаде | тоаде чура]

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]

Литература

[тоаде | тоаде чура]
  • Ингушетия в политике Российской империи на Кавказе. XIX век. Сборник документов и материалов : [рус.] / Сост., вступ. ст., примеч., указат. и др. М. М. Картоев. — 2-е, исправленное и дополненное. Государственная архивная служба Республики Ингушетия. — Ростов-на-Дону : Южный издательский дом, 2020. — 760 с. — (История Ингушетии: открытый архив). — 1000 экз. — ISBN 978-5-98864-060-8.
  • Крупнов Е.И. Средневековая Ингушетия. — М., 1971.
  • Куркиев Р.С. О древнем роде Евлоевых. — Назрань, 2014.
  • «Народы России». Энциклопедия. — М., 1994.
  • Семенов Л. П. Археологические и этнографические разыскания в Ингушетии в 1925–1932 гг. — Грозный, 1963. — С. 139.
  • Чахкиев Д.Ю. Древности Горной Ингушетии. — Назрань, 2003. — Т. 1.

ТӀатовжамаш

[тоаде | тоаде чура]