Кхерахье
| тархьара пхьа / кхаьлл | |
| Кхерахье | |
|---|---|
 | |
| Гео. регион | Даькъасте |
| Мур | XVI—XVII бӀаьшу |
| Мохк |
 ГӀалгӀайче, ЖӀайраха шахьар |
| Бахархой | Кхорахой, Тенканаькъан, Эсмарзанаькъан, хӀанз саг вахац |
| Юрт | |
| Кхерахье | |
|---|---|
| 42°49′00″ с. ш. 44°46′23″ в. д.GЯO | |
| Паччахьалкхе |
 Россе Федераци |
| Федерацен субъект | ГӀалгӀайче |
| Муниципальни шахьар | ЖӀайраха шахьар |
| Юрта хьисапе моттиг | Лаьжги |
| Сахьата оаса | UTC+3:00 |
| Бахархой | |
| Бахархой | 0[1] саг (2010) |
| Къамаш | гӀалгӀай |
| Ди лелабераш | бусалба |
| Паччахьалкхен мотт | гӀалгӀай, эрсий |
| Дагарга идентификатораш | |
| Пошта индекс | 386430 |
| Код ОКАТО | 26205820005 |
| Код ОКТМО | 26620420121 |
|
|
|
Кхайрах, Кхерахье (эрс: Кейрах, Керрах) — гӀалгӀай юкъерча бӀаьшерий заман пхьа я. ГӀалгӀай мехка ЖӀайраха шахьаре улл. Тархьара архитектурах лоархӀача гӀишлоех ахйохаяьча хьале цхьа гӀала я укхаза. Тархьаре укхаза баьхараш а укхазара хьабайнараш а Кхорахой тайпан, иштта царех болча Тенканаькъан а Эсмарзанаькъан а, нах ба.
Административни лоархӀаш хилча Кхерахье ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Лаьжги» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш я.
ЦӀи
ГӀалгӀай меттала укх пхьанах (е вешта аьлча, укх кхаьллах) «Кхейрах» е «Кхерахье» оал[2]. «Кхерахье» из яле, топоним шин дешах хьахиннай: «Кхера» + «хье» (топоформант). Эрсий меттала башха-башха яздаь нийслу: «Керрах»[3], «Кейрах»[2][4][5].
Статус
Россе Федерацен а ГӀалгӀай Республика а моттигерча шедоалдарах лаьца долча законашка диллача, Кхерахье статусах «село» я, «сельское поселение Ляжги» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш а я. Из «село» яха маӀан долаш гӀалгӀай меттала гӀалгӀашта юкъе эггара чӀоагӀагӀа даьржа лела дош да — «юрт» яхар (кӀезигагӀа — «эйла»). Цудухьа административни хьакъехьа гӀалгӀай меттала а оалаш хилча, Кхерахье ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Лаьжги» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш йолга лоархӀ[3].
Из «юрт» яха юкъара термин дӀачӀоагӀъенна хиларга хьажжа, моллагӀа йолча, хьалха хиннача а хӀанз йолаш йолча а, къаьна а къона а йолча, массайолча нах бахача моттигех цхьатарра «юрт» аьнна цӀи йоаккх тахан гӀалгӀаша. Цхьабакъда, укх мо йолча къаьнарча моттигех, гӀалгӀай лоамарча моттигех хӀаьта а, «юрт» ца оалаш, «кхала» е «пхьа» аьлча нийсагӀа да, хӀана аьлча, гӀалгӀаша юххьанцара «юрт» яха дош тӀадийттадац тӀеххьарча (XVIII—XIX) бӀаьшерашка ара Ӏояхка́ хиннача нах бахача моттигий цӀерашта мара.
Географи
ГӀалгӀай Мехка зӀилбухерча оагӀорахьа ЖӀайраха шахьаре лоам улл Кхерахье. Галихал яхача гӀалийгара 1 км зӀилбухен-малхбоалехьа улл из.
Сахьата оаса
Кхерахье, беррига ГӀалгӀай Мохк мо, МСК (москверча хан) сахьатий зоне уллаш я. Лелаш йолча ханнеи UTC ханнеи юкъе +3:00 (кхо сахьат) башхало я[6].
Тархьар
Кхерахье йоазонца духхьашха маца хьоахаяьй хӀанзехьа белггала ховш дац. Шоай хана укхазарча тархьара гӀишлоех бӀаргтеха хиннараш ба: А. С. Сулемайнов, Д. Ю. Чахкиев[5], Т. Агиров[4].
ГӀалгӀай архитектурах лоархӀача гӀишлоех йохаяьча хьале укхаза 5 гӀала я, юкъерча бӀаьшерий чаккхенгахьа царна хьатӀаяь тайп-тайпара гӀишлош а гӀапаш а йолаш. Хьалха кхы а 2 вӀов хиннай укхаза, пхи гӀат йолаш. Иштта кхаьле ши маьлхара каш а да хӀанз деха латташ[7].
Бахархой
| 2010[1] |
|---|
| 0 |
Инфраструктура
ХӀанзарча заман инфраструктурах лоархӀача хӀамаех хӀама яц Кхерахьа[8].
Белгалдаккхар
- ↑ 1 2 Всероссийские переписи населения 2002 и 2010 годов
- ↑ 1 2 Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 42.
- ↑ 1 2 Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
- ↑ 1 2 Агиров, 2021, оа. 118.
- ↑ 1 2 Чахкиев, 2003, оа. 47.
- ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (3.06.2011).
- ↑ Чахкиев, 2003, оа. 48.
- ↑ Карта села Кейрах сельского поселения Ляжги Ингушетии с улицами и номерами домов — MapData.ru. Хоам хьаийца таьрахь: 5.03.2025.
Литература
- Агиров Т. А. Горная Ингушетия. Путеводитель по Джейрахскому району и предгорьям (Highland Ingushetia. A Guide to Jeyrakh and Mountain Foothills). — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Издательство «Перо», 2021. — 416 с. — ISBN 978-5-00189-455-1.
- Ономастикон Ингушетии : справ.-энцикл. изд. / Сост. Н. Д. Кодзоев, З. Х. Киева. Реценз.: д.п.н., проф. Т. В. Жеребило, к. филол. н., Ф. М. Костоева, Ред.: Х. А. Накостоев, Р. Р. Хайрова; Консультант: Б. А. Хайров; Ингушский НИИ гуманитарных наук имени Ч. Э. Ахриева. — М. : ТПК «Центробланк», 2021. — 120 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91303-022-1.
- Чахкиев Д. Ю. Древности горной Ингушетии / Отв. ред. д.и.н. И. А. Алироев. — Назрань : Министерство культуры Республики Ингушетия, 2003. — Т. I. — 144 + илл. с. — 2000 экз.
- Чахкиев Д. Ю. Древности горной Ингушетии / Отв. ред. д.и.н. И. А. Алироев. — Нальчик : ГП КБР «Республиканский полиграфкомбинат имени Революции 1905 года», 2009. — Т. II. — 122 с. — 1000 экз.
ТӀатовжамаш
| ЖӀайраха шахьара моттигаш | |
|---|---|
| |
